Bergi Kilisesi (Gürcüce: ბერგის ეკლესია), Börk Kilisesi ve Yukarı Bergi Kilisesi olarak da bilinir, tarihsel Eruşeti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı ve eski adı Bergi olan Börk köyünde Orta Çağ'dan kalma bir kilisesidir.[1]
Tarihçe
Bergi köyünün ve kilisesinin bulunduğu Eruşeti bölgesi, Gürcü Hristiyanlığın erken dönemdeki en önemli merkezlerinden biriydi. Nitekim bu kilise 10. yüzyılda, Gürcü krallığı döneminde inşa edilmiştir. Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında ele geçirmiştir. Osmanlı idaresinin 1595 tarihli tahrir defterine göre, iki ayrı köy olarak kaydedilmiş olan Bergi köyünde toplam 37 Hristiyan hane yaşıyordu.[2][3][4] Köyün nüfusu, büyük çoğunluğu Gürcü olmak üzere, Gürcüler ve Ermenilerden oluşuyordu. 2014 yılındaki yüzey araştırmasında Bergi Kilisesi'nde sıvaya kazınmış Ermenice bir yazı tespit edilmiştir.[1] Bergi köyündeki Gürcü nüfusunun Osmanlı idaresinde Müslümanlaştığı bilinmektedir. Öte yandan Rus idaresinin 1886 nüfus sayımında köyünün nüfusunun tamamının "Türk" olarak kaydedilmiş olması, Ermeni nüfusun da bu tarihten önce ortadan kalktığı göstermektedir.[5] Bununla birlikte günümüze büyük ölçüde sağlam ulaşmış olan Bergi Kilisesi'nin hangi tarihten itibaren cemaatsiz kaldığı bilinmemektedir.
Aşağı Bergi köyünde dikdörtgen planlı (9x6 m) bir başka kilise daha bulunmaktadır. Bu yapı büyük ölçüde yıkılmıştır.[6]
Mimari
Bergi Kilisesi veya Börk Kilisesi, Yukarı Bergi köyünde veya Börk köyünün güney kesiminde yer alır. Doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı (9,7×6,3 m) bir yapıdır. Dolgu duvar tekniğinde moloz taşlarla inşa edilmiş olan duvarların yüzeyi kaba yonu ve düzgün kesme taşlarla kaplıdır. Kilisenin çatı örtüsü tamamen çökmüş, duvarları kısmen yıkılmıştır. Batı cephesinde yüksek seviyede bir pencere bulunmaktadır. Tek nefli yapının doğu kısmında yarım dairesel apsis yer alır. Pencerenin etrafı ile apsiste kırmızı renkli taşlara yer verilmiştir. Doğu duvarında da etrafı yıkılmış durumda bir başka pencere bulunmaktadır. İçten duvarlar kalın bir tabaka oluşturacak biçimde sıvanmış olup büyük ölçüde zarar görmüş birkaç satırlık Ermenice yazı da, doğudaki pencerenin etrafındaki sıvaya kazınmıştır. Bununla birlikte Gürcü kiliseleri üzerine araştırmalarıyla tanınan Fahriye Bayram Berki Kilisesi'ni Gürcü kiliseleri arasında saymıştır.[1][7]
Kaynakça
- ^ a b c 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 26. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 535". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2023.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 471, 489". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2023.
- ^ 1595 tarihi Osmanlı mufassal defteri üzerinden hazırlanmış Gürcistan Vilayeti'nin etnik haritası
- ^ "'Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 294". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2023.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 27. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ Fahriye Bayram - Turgay Yazar, "Artvin, Erzurum, Ardahan İli ve İlçelerinde Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması - Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması - 2006”, 25. Araştırma Toplantısı Sonuçları, 1. Cilt, Ankara, 2008, s. 269. 10 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-975-17-3315-3
|
|---|
| Ortodoks | | Ardahan | |
|---|
| Artvin | |
|---|
| Erzurum | |
|---|
| Kars | |
|---|
| Diğer | |
|---|
|
|---|
| Katolik | |
|---|
1Türkiye'deki tek faal Gürcü kilisesidir |
