พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 5 พระองค์เจ้าชั้นเอก
เสนาบดีกระทรวงกลาโหม
ดำรงตำแหน่ง	11 ธันวาคม พ.ศ. 2453[1] - 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2456[2]
รัชสมัย	พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
ก่อนหน้า	สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์
ถัดไป	เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (หม่อมราชวงศ์อรุณ ฉัตรกุล)
ประสูติ	7 พฤศจิกายน พ.ศ. 2419 พระบรมมหาราชวัง ประเทศสยาม
สิ้นพระชนม์	4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2457 (37 ปี) วังมหานาค ประเทศสยาม
ชายา	หม่อมเจ้าประวาศสวัสดี จิรประวัติ หม่อมเจ้าสุมนมาลย์ จิรประวัติ
ราชสกุล	จิรประวัติ
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	เจ้าจอมมารดาทับทิม พระสนมเอก
ลายพระอภิไธย

จอมพล พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช (7 พฤศจิกายน พ.ศ. 2419 - 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2457) เป็นหนึ่งในพระราชโอรสกลุ่มแรกในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ทรงไปศึกษาต่อในทวีปยุโรป เมื่อกลับมาประเทศไทยทรงเข้ารับราชการในกองทัพบกและกระทรวงกลาโหมในตำแหน่งต่าง ๆ และทรงเป็นจอมพลพระองค์ที่ 2 ของกองทัพบกสยาม พระองค์ทรงเป็นต้นราชสกุล "จิรประวัติ"

พระประวัติ

พระกำเนิด

จอมพล พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช มีพระนามเดิมว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช เป็นพระราชบุตรลำดับที่ 18 ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาทับทิม พระสนมเอก (ธิดาของพระยาอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ โรจนดิศ)) เมื่อวันอังคาร แรม 6 ค่ำ เดือน 12 ปีชวด อัฐศก จ.ศ. 1238 ตรงกับวันที่ 7 พฤศจิกายน พ.ศ. 2419 ในพระบรมมหาราชวัง ทรงมีพระกนิษฐาและพระกนิษฐภาดา ร่วมเจ้าจอมมารดาเดียวกัน 3 พระองค์ คือ

1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช (พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช)
2. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประเวศวรสมัย
3. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสิงหวิกรมเกรียงไกร (พระองค์เจ้าวุฒิชัยเฉลิมลาภ)

การศึกษา

พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช ทรงสำเร็จการศึกษาชั้นต้นที่โรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ เป็นพระราชโอรสกลุ่มแรกในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ทรงไปศึกษาต่อในทวีปยุโรป เมื่อ พ.ศ. 2428 พร้อมกัน 4 พระองค์ คือ

• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้ากิติยากรวรลักษณ์
• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้ารพีพัฒนศักดิ์
• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าประวิตรวัฒโนดม
• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช

พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช ทรงศึกษาวิชาทหาร ที่ประเทศเดนมาร์ก เมื่อ พ.ศ. 2434 - 2437 ได้รับพระราชทานพระยศเป็นนายร้อยตรีแห่งกองทัพบกเดนมาร์ก จากนั้นทรงเข้าศึกษาในโรงเรียนชั้นสูงสำหรับนายทหารทั่วไป เมื่อทรงสอบวิชาทหารปืนใหญ่ได้แล้ว ใน พ.ศ. 2439 จึงออกไปฝึกราชการอยู่ในกรมทหารปืนใหญ่สนามของประเทศเดนมาร์กในการนี้ได้โปรดเกล้าฯ พระราชทานพระยศ ร้อยเอก เมื่อวันที่ 3 เมษายน พ.ศ. 2439^[3]

รับราชการ

เสด็จกลับประเทศไทยเมื่อ พ.ศ. 2440 เข้ารับราชการในกองทัพบกและกระทรวงกลาโหม ทรงดำรงตำแหน่งผู้บัญชาการกรมยุทธนาธิการ^[4], ปลัดกองทัพบก, เสนาธิการทหารบก และเสนาบดีกระทรวงกลาโหม ทรงเป็นจอมพลพระองค์ที่สองของกองทัพบกสยาม

นอกจากนี้ในวันที่ 10 เมษายน รัตนโกสินทรศก 131 หรือตรงกับปี พ.ศ. 2455 ได้มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ทรงเป็นผู้บังคับการพิเศษเสือป่า กองมณฑลนครไชยศรี^[5]

ขณะดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงกลาโหมได้ทรงปรึกษากับสมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าฯ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ เสนาธิการทหารบก ถึงความจำเป็นที่ประเทศไทยจะต้องมีเครื่องบินไว้ใช้ป้องกันประเทศ เหมือนอย่างอารยประเทศ และริเริ่มจัดตั้งกองบินทหารบก ซึ่งในเวลาต่อมาได้พัฒนาเป็นกองทัพอากาศไทย ถึงวันที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454 โปรดให้เลื่อนเป็นพระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช ทรงศักดินา 15000^[6] และได้รับพระบรมราชานุญาตให้แต่งเครื่องยศขุนตำรวจเอก ในกรมพระตำรวจเป็นกรณีพิเศษเมื่อวันที่ 12 มกราคม พ.ศ. 2456 หรือก่อนสิ้นพระชนม์เพียง 22 วัน^[7]

สิ้นพระชนม์

จอมพล พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช ได้กราบถวายบังคมลาไปรักษาพระองค์และได้เสด็จออกจากพระนครที่ท่าราชวรดิษฐ์เมื่อย่ำรุ่งของวันที่ 11 มกราคม รัตนโกสินทรศก 130 หรือตรงกับปี พ.ศ. 2454^[8] จากนั้นเมื่อพระอาการดีขึ้นจึงได้เสด็จนิวัติพระนคร กระทั่งสิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2457 เวลา 22:43 น. ที่ วังมหานาค สิริพระชันษา 37 ปี 89 วัน วันต่อมา เวลา 14:00 น. พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินโดยกระบวนรถม้าไป ณ วังพระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช พระราชทานน้ำสรงพระศพ ทรงสวมพระชฎาพระราชทาน เจ้าพนักงานเชิญพระศพขึ้นประดิษฐานบนพระแท่นแว่นฟ้าสองชั้น ประกอบพระโกศกุดั่นใหญ่ (พระราชทานพระเกียรติยศเป็นกรณีพิเศษ) แวดล้อมด้วยเครื่องสูง 5 ชั้น แล้วทรงทอดผ้าไตร พระสงฆ์มีสมเด็จพระมหาวีรวงศ์ (ยัง เขมาภิรโต) เป็นประธานสวดสดับปกรณ์ พระราชทานเครื่องประโคมประจำพระศพ พระพิธีธรรมสวดพระอภิธรรมมีกำหนด 3 เดือน^[9]

พระโอรส-พระธิดา

ตราประจำราชสกุลจิรประวัติ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช ทรงได้รับพระราชทานวังมหานาคจากสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงให้เป็นที่ประทับของพระองค์และเจ้าจอมมารดาทับทิมสืบมา ทรงเป็นต้นราชสกุล จิรประวัติ ^[10]

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช เสกสมรสกับหม่อมเจ้าหญิงประวาศสวัสดี จิรประวัติ (ราชสกุลเดิม : โสณกุล ) (25 ธันวาคม พ.ศ. 2426 - 11 ธันวาคม พ.ศ. 2445) เมื่อวันที่ 12 สิงหาคม พ.ศ. 2441 มีพระราชธิดา คือ

• หม่อมเจ้าหญิงวิมลปัทมราช จิรประวัติ (17 พฤษภาคม พ.ศ. 2442 - 3 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2508)
• หม่อมเจ้าหญิงนิวาศสวัสดี จิรประวัติ (16 กรกฎาคม พ.ศ. 2443 - 28 มีนาคม พ.ศ. 2519)
• หม่อมเจ้าประสบศรีจิรประวัติ จิรประวัติ (8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2444 - 19 พฤศจิกายน พ.ศ. 2483)
• หม่อมเจ้าหญิงไม่ปรากฏพระนาม

และหลังจากที่ชายาพระองค์แรกได้สิ้นชีพตักษัยลง จึงทรงเสกสมรสใหม่กับหม่อมเจ้าหญิงสุมนมาลย์ จิรประวัติ (ราชสกุลเดิม : โสณกุล) เมื่อวันที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2447 ซึ่งหม่อมเจ้าหญิงสุมนมาลย์ (14 เมษายน พ.ศ. 2431 - 21 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2482) เป็นพระขนิษฐาร่วมพระบิดามารดาเดียวกันกับหม่อมเจ้าหญิงประวาศสวัสดี โดยเสด็จในกรมหลวงนครไชยศรีและหม่อมเจ้าหญิงสุมนมาลย์ทรงมีพระโอรสด้วยกัน 2 พระองค์ คือ

• หม่อมเจ้านิทัศนาธร จิรประวัติ (9 มกราคม พ.ศ. 2449 - 3 มีนาคม พ.ศ. 2506)
• หม่อมเจ้าขจรจิรพันธ์ จิรประวัติ (16 ตุลาคม พ.ศ. 2455 - 15 สิงหาคม พ.ศ. 2514)^[11] (เนื่องจากประสูติที่เมืองนอกจึงทรงมีพระนามลำลองว่าท่านชายนอก)

พระเกียรติยศ

ธรรมเนียมพระยศของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช
ธงประจำพระอิสริยยศ
ตราประจำพระองค์
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

พระอิสริยยศ

• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช (7 พฤศจิกายน พ.ศ. 2419 – 25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2443)
• พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นนครไชยศรีสุรเดช (25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2443 – 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453)
• พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหมื่นนครไชยศรีสุรเดช (23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 – 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454)
• พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช (11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454 – 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2457)

ภายหลังสิ้นพระชนม์

• พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช (10 กรกฎาคม พ.ศ. 2478)

พระยศ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช
รับใช้	ไทย
แผนก/สังกัด	กองทัพบกสยาม กองเสือป่า
ชั้นยศ	จอมพล นายกองตรี

พระยศทหาร

• จอมพล
• 28 กันยายน พ.ศ. 2449 - นายพลเอก^[12]
• 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2446 - นายพลโท^[13]
• 3 เมษายน พ.ศ. 2444 - นายพลตรี^[14]
• 21 กันยายน พ.ศ. 2441 - นายพันเอก^[15]
• 3 เมษายน พ.ศ. 2439 - นายร้อยเอก

ทหารรักษาวัง

• 1 มกราคม พ.ศ. 2454 - พันโท ในกรมทหารรักษาวัง^[16]

พระยศกรมพระตำรวจ

• 12 มกราคม พ.ศ. 2456 - ขุนตำรวจเอก^[7] (ขณะนั้นทรงมีพระยศเป็นจอมพลในกองทัพบก)

พระยศเสือป่า

• 29 มิถุนายน พ.ศ. 2454 - นายกองตรี^[17] (ขณะนั้นทรงมีพระยศเป็นนายพลเอกในกองทัพบก)

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2440 – เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายหน้า)^[18]
• พ.ศ. 2454 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ (น.ร.) (ฝ่ายหน้า)^[19]
• พ.ศ. 2443 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้าวิเศษ (ป.จ.ว.)^[20]
• พ.ศ. 2454 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์รัตนวราภรณ์ (ร.ว.) (ฝ่ายหน้า)‎
• พ.ศ. 2444 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.)^[21]
• พ.ศ. 2443 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)^[22]
• พ.ศ. 2440 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ))
• พ.ศ. 2452 – เหรียญจักรมาลา (ร.จ.ม.)^[23]
• พ.ศ. 2444 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 2 (จ.ป.ร.2)^[24]
• พ.ศ. 2453 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 1 (ว.ป.ร.1)^[25]

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ

•  ญี่ปุ่น :
  • พ.ศ. 2434 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์ดอกคิริ
•  ปรัสเซีย :
  • พ.ศ. ไม่ปรากฏ – เครื่องราชอิสริยาภรณ์นกอินทรีแดง ชั้นที่ 1
•  รัสเซีย :
  • พ.ศ. 2440 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อเล็กซานเดอร์ เนฟสกี้ ชั้นที่ 1^[26]
•  สหราชอาณาจักรสวีเดนและนอร์เวย์ :
  • พ.ศ. 2440 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์นักบุญโอลาฟ ชั้นที่ 1^[26]
•  เดนมาร์ก :
  • พ.ศ. 2441 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์แดนเนอโบร ชั้นที่ 1^[27]
• เบราน์ชไวค์ :
  • พ.ศ. 2452 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์สิงโตไฮน์ริช ชั้นที่ 1 (พิเศษ)^[28]

พระราชสมัญญานาม

• พระบิดาแห่งกองทัพบกไทย^{[29] [30]}

พงศาวลี

พงศาวลีของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช

16. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช               8. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                       17. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี               4. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                             18. เงิน แซ่ตัน               9. สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี                       19. สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์               2. พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                                   20. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว               10. สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์                       21. เจ้าจอมมารดาทรัพย์ ในรัชกาลที่ 3               5. สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี                             22. บุศย์               11. หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา                       23. แจ่ม               1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช                                         12. จมื่นอินทร์ประพาส (เลี้ยง)                       6. พระยาอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ โรจนดิศ)                             13. ท้าวมังสี (ขำ)                       3. เจ้าจอมมารดาทับทิม ในรัชกาลที่ 5                                   7. อิ่ม โรจนดิศ

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. การดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงกลาโหม
2. "การดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงกลาโหม" (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2021-05-26. สืบค้นเมื่อ 2021-05-26.
3. ส่งสัญญาบัตรไปพระราชทาน^{[ลิงก์เสีย]}
4. พระบรมราชโองการ ประกาศ เปลี่ยนตำแหน่งเสนาบดี (กระทรวงกลาโหม)
5. แจ้งความเพิ่มเติมแจ้งความกองเสือป่า
6. "ประกาศ เลื่อน แลตั้งกรม แลตั้งเจ้าพระยา" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 28 (0 ง): 1741–1743. 11 พฤศจิกายน ร.ศ. 130. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2011-11-14. สืบค้นเมื่อ 17 กรกฎาคม พ.ศ. 2561. {{cite journal}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= และ |date= (help)
7. ประกาศกระทรวงวัง
8. กราบถวายบังคมลา
9. "ข่าวสิ้นพระชนม์ จอมพล พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช เสนาบดี กระทรวงกลาโหม" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 30 (ง): 2607–9. 8 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2456. สืบค้นเมื่อ 17 กรกฎาคม พ.ศ. 2561. {{cite journal}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= และ |date= (help)
10. "สำเนาที่เก็บถาวร". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2007-10-21. สืบค้นเมื่อ 2006-10-11.
11. กิติวัฒนา (ไชยันต์) ปกมนตรี, หม่อมราชวงศ์. สายพระโลหิตในพระพุทธเจ้าหลวง. กรุงเทพฯ : ดีเอ็มดี, พ.ศ. 2551. 290 หน้า. ISBN 978-974-312-022-0
12. พระราชทานสัญญาบัตรทหารบก
13. พระราชทานสัญญาบัตรทหารบก
14. พระราชทานสัญญาบัตรทหารบก
15. พระราชทานสัญญาบัตรทหาร
16. แจ้งความกรมทหารรักษาวัง
17. พระราชทานสัญญาบัตรกองเสือป่า
18. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ที่ประเทศยุโรป เก็บถาวร 2016-03-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม 14, ตอน 25, 19 กันยายน ร.ศ. 116, หน้า 327
19. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เก็บถาวร 2015-10-02 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม 28, ตอน 0 ง, 12 พฤศจิกายน ร.ศ. 131, หน้า 1791
20. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าฝ่ายหน้าและฝ่ายใน, เล่ม 17, ตอน 35, 25 พฤศจิกายน ร.ศ. 119, หน้า 501
21. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เก็บถาวร 2019-05-07 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม 18, ตอน 46, 16 กุมภาพันธ์ ร.ศ. 120, หน้า 873
22. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ช้างเผือกและมงกุฎสยาม, เล่ม 17, ตอน 28, 7 ตุลาคม ร.ศ. 119, หน้า 357
23. จอมพล พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช เก็บถาวร 2011-09-29 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน จากเว็บไซต์กองทัพบก
24. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ ฝ่ายหน้า และฝ่ายใน เก็บถาวร 2015-09-27 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม 18, ตอน 46, 16 กุมภาพันธ์ ร.ศ. 120, หน้า 874
25. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ เก็บถาวร 2015-09-27 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม 27, ตอน 0 ง, 11 มกราคม ร.ศ. 129, หน้า 2409
26. "พระราชทานพระบรมราชานุญาตเครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 13 (ตอน 24): หน้า 250. 13 กันยายน 2440. สืบค้นเมื่อ 23 มิถุนายน 2562. {{cite journal}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
27. "พระราชทานพระบรมราชานุญาตเครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 14 (ตอน 26): หน้า 204. 13 กันยายน 2440. สืบค้นเมื่อ 23 มิถุนายน 2562. {{cite journal}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
28. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานพระบรมราชานุญาตเครื่องราชอิสริยาภรณ์เฮนรีดีไลออนกรุงบรันสวิก, เล่ม ๒๗ ตอนที่ ๐ ง หน้า ๔๕, ๑๐ เมษายน ๑๒๙
29. พระบิดาแห่งกองทัพบก^{[ลิงก์เสีย]}
30. พระบิดาแห่งกองทัพบก

บรรณานุกรม

• สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. ราชสกุลวงศ์. พิมพ์ครั้งที่ 14, กรุงเทพฯ : สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2554. 296 หน้า. หน้า 85. ISBN 978-974-417-594-6
• สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์. จุฬาลงกรณราชสันตติวงศ์ พระนามพระราชโอรส พระราชธิดา และพระราชนัดดา. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 4, พ.ศ. 2548. 136 หน้า. ISBN 974-221-746-7
• ณัฐวุฒิ สุทธิสงคราม,พระประวัติและงานสำคัญ ของ จอมพลกรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช, พระนคร, โรงพิมพ์แพร่การช่าง, 2514.
• จดหมายเหตุพระราชกิจรายวัน พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว พ.ศ. ๒๔๕๗ (เก็บรักษาไว้ที่ หอสมุดแห่งชาติและ หอวชิราวุธานุสรณ์)

แหล่งข้อมูลอื่น

• พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดชเก็บถาวร 2009-01-16 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดชเก็บถาวร 2007-10-21 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน

ก่อนหน้า		พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช		ถัดไป
สมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช		ผู้บัญชาการกรมยุทธนาธิการ (8 สิงหาคม พ.ศ. 2444 – 11 ธันวาคม พ.ศ. 2453)		เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (หม่อมราชวงศ์ อรุณ ฉัตรกุล)
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์		เสนาบดีกระทรวงกลาโหม (11 ธันวาคม พ.ศ. 2453 – 4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2456)		เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (หม่อมราชวงศ์ อรุณ ฉัตรกุล)