สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 4 เจ้าฟ้าชั้นโท กรมพระจักรพรรดิพงษ์
องคมนตรี
ดำรงตำแหน่ง	17 สิงหาคม พ.ศ. 2417
รัฐมนตรีสภา
ดำรงตำแหน่ง	24 มกราคม พ.ศ. 2437
เสนาบดีกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ[1]
ดำรงตำแหน่ง	พ.ศ. 2429 - พ.ศ. 2435[2]
ประสูติ	13 มกราคม พ.ศ. 2400 พระบรมมหาราชวัง จังหวัดพระนคร ประเทศสยาม
สิ้นพระชนม์	11 เมษายน พ.ศ. 2443 (43 ปี) พระราชวังเดิม จังหวัดธนบุรี ประเทศสยาม
หม่อม	หม่อมราชวงศ์สว่าง จักรพันธุ์ หม่อมทับทิม จักรพันธุ์ ณ อยุธยา หม่อมจีบ จักรพันธุ์ ณ อยุธยา หม่อมเอม จักรพันธุ์ ณ อยุธยา หม่อมพลัด จักรพันธุ์ ณ อยุธยา หม่อมเลื่อม จักรพันธุ์ ณ อยุธยา หม่อมเผื่อน จักรพันธุ์ ณ อยุธยา หม่อมหลวงผาด จักรพันธุ์ หม่อมราชวงศ์หญิงปุ้ย จักรพันธุ์
พระบุตร	17 พระองค์
ราชสกุล	จักรพันธุ์
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ (13 มกราคม พ.ศ. 2400 - 11 เมษายน พ.ศ. 2443) เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 28 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระองค์ที่ 3 ใน สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี เป็นพระโสทรานุชาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวตรัสเรียกว่า "ท่านกลาง"

พระประวัติ

ประสูติ

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ ประสูติเมื่อวันอังคาร เดือน 2 แรม 3 ค่ำ ปีมะโรง นพศก จุลศักราช 1219 ตรงกับวันที่ 13 มกราคม พ.ศ. 2400 (นับแบบใหม่) เล่ากันมาว่ามีพระอุปนิสัยสงบเสงี่ยมและจริงจังเอาการเอางานเป็นอย่างยิ่ง ในคำกลอนสังเกตพระอัชฌาสัยเจ้านายเมื่อยังทรงพระเยาว์ ซึ่งคงจะแต่งกันล้อเล่นในหมู่เจ้านายโดยไม่ปรากฏนามคนแต่งเอ่ยถึงพระองค์ขณะพระชันษา 12 ว่า "พูดอะไรไม่เท็จ ท่านกลาง"

พระกรณียกิจ

เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จประพาสยุโรปครั้งแรก พ.ศ. 2439 ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้แต่งตั้งพระอัครราชเทวี เป็นสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์พร้อมกันนั้นได้โปรดเกล้าฯ ให้ตั้งผู้ปรึกษาของผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ 4 พระองค์และ 1 คน คือ

• สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ (พระยศในขณะนั้น)
• สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระภาณุพันธุวงศ์วรเดช
• พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงเทวะวงศ์วโรปการ
• พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงดำรงราชานุภาพ
• เจ้าพระยาอภัยราชาสยามานุกูลกิจ (โรลังยัคมินส์)

ระหว่างที่ทรงเป็นที่ปรึกษาผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์อยู่นั้น สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์จะเสด็จตรวจราชการตามท้องถนนดูแลทุกข์สุขและความเป็นไปของราษฎรอยู่เสมอ ๆ จากบันทึกของนักข่าวสยามไมตรีสิริ ออบเซิร์ฟเวอร์ หนังสือพิมพ์ในสมัยนั้นรายงานข่าวลงในคอลัมน์ข่าวทั่วไปว่า

ได้พบร่างของใครคนหนึ่งออกมาเดินท่อม ๆ อยู่ตามลำพัง ในลักษณะสอดส่ายสายตามองเหตุการณ์ท้องถนนอย่างขะมักเขม้น ขณะนั้นเป็นเวลาราวสองยามของคืนวันที่ 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2439 ท่ามกลางความมืดมิดของราตรีกาลในตอนค่อนคืนนี้ปรากฏว่าผู้นั้นได้เดินอยู่ตามลำพังโดยปราศจากความหวั่นเกรงต่ออันตรายจากเหตุร้ายที่อาจเกิดขึ้นได้ การปรากฏว่าท่านผู้นั้นคือสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมพระจักพรรดิพงศ์ เสด็จพระราชดำเนินอยู่ตรงสะพานหก มุมวัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ เป็นพระราชวงศ์พระองค์หนึ่งที่มีบทบาทสำคัญในการปฏิรูปการปกครองในช่วงต้นรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งเสนาบดีพระองค์แรกของกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ^[3] ทรงวางรากฐานการดำเนินงานของกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ และทรงกำหนดระเบียบวิธีการจัดเก็บภาษีอากรอย่างเป็นระบบ ทรงดำรงตำแหน่งเป็น ปรีวีเคาน์ซิล หรือ สภาที่ปฤกษาในพระองค์ (อังกฤษ: privy council) ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2417 ซึ่งต่อมาเรียกว่าองคมนตรี และ ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีสภา^[4] เมื่อปี พ.ศ. 2437

สิ้นพระชนม์

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ ประทับอยู่ ณ พระราชวังเดิม ซึ่งเป็นพระราชวังตั้งแต่ครั้งกรุงธนบุรี ตั้งแต่ พ.ศ. 2424 จนกระทั่งสิ้นพระชนม์ในวันพุธ เดือน 5 ขึ้น 12 ปีชวด โทศก จุลศักราช 1262 ตรงกับวันที่ 11 เมษายน พ.ศ. 2443 สิริพระชันษา 44 ปี

พระโอรสและพระธิดา

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ ทรงเป็นต้นราชสกุลจักรพันธุ์ ทรงอภิเษกสมรสกับ หม่อมราชวงศ์หญิงสว่าง จักรพันธุ์ พระธิดาในพระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้ามงคลเลิศ และมีหม่อมอีก 8 คน ได้แก่

1. หม่อมทับทิม (สกุลเดิม: ณ มหาชัย) ธิดาหลวงเรืองศักดิ์สาคร
2. หม่อมจีบ ธิดาจางวางฉิม มหาดเล็กชาวจังหวัดนนทบุรีในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์
3. หม่อมเอม
4. หม่อมพลัด
5. หม่อมเลื่อม ธิดาหลวงอภิบาลภูวนารถ (พู่) ชาวจังหวัดพระนครศรีอยุธยา
6. หม่อมเผื่อน ธิดาขุนศรีสงคราม
7. หม่อมหลวงผาด (ราชสกุลเดิม: ปาลกะวงศ์) ธิดาหม่อมราชวงศ์สุหร่าย ปาลกะวงศ์
8. หม่อมราชวงศ์หญิงปุ้ย (ราชสกุลเดิม: ไพฑูรย์) ธิดาหม่อมเจ้าจุ้ย ไพฑูรย์

โดยมีพระโอรสธิดารวมทั้งหมด 17 พระองค์ เป็นชาย 7 พระองค์ หญิง 9 พระองค์ และไม่ทราบว่าเป็นชายหรือหญิง 1 พระองค์

พระรูป	พระนาม	หม่อมมารดา	ประสูติ	สิ้นพระชนม์/สิ้นชีพิตักษัย	คู่สมรส
	1. หม่อมเจ้านิพัทธ์พิสิฐพงษ์ (พ.ศ. 2428: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้านิพัทธ์พิสิฐพงษ์)	ที่ 1 ในหม่อมทับทิม	ธันวาคม พ.ศ. 2420	27 สิงหาคม พ.ศ. 2435
	2. หม่อมเจ้า (ไม่ปรากฏพระนาม) (ไม่ทราบแน่ชัดว่าเป็นหญิงหรือชาย)		ไม่ทราบปี	ไม่ทราบปี
	3. หม่อมเจ้าหญิงสุพัฒน์ประไภย (พ.ศ. 2470: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงสุพัฒน์ประไภย)		ตุลาคม พ.ศ. 2420	10 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2421
	4. หม่อมเจ้าเสรฐวงศ์วราวัตร (พ.ศ. 2428: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเสรฐวงศ์วราวัตร พ.ศ. 2443: พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเสรฐวงศ์วราวัตร พ.ศ. 2451: กรมหมื่นอนุพงษ์จักรพรรดิ์)	ที่ 1 ในหม่อมราชวงศ์หญิงสว่าง	6 กันยายน พ.ศ. 2421	14 กรกฎาคม พ.ศ. 2475	หม่อมราชวงศ์หญิงสุข (ไพฑูรย์) หม่อมลิ้นจี่ หม่อมลำใย หม่อมโป๊ หม่อมเชื้อ หม่อมกิมไหล
	5. หม่อมเจ้าหญิงทรงศะศิคุณ (พ.ศ. 2470: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงทรงศะศิคุณ)	ที่ 2 ในหม่อมทับทิม	พ.ศ. 2422	13 มิถุนายน พ.ศ. 2438
	6. หม่อมเจ้าดนัยวรนุช (พ.ศ. 2470: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดนัยวรนุช)	หม่อมเอม	พฤศจิกายน พ.ศ. 2423	5 ธันวาคม พ.ศ. 2455	หม่อมจี่ (สารสิน)
	7. หม่อมเจ้าดรุณไวยวัฒน์ (พ.ศ. 2466: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดรุณวัยวัฒน์)	หม่อมจีบ	22 เมษายน พ.ศ. 2423	24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2509	หม่อมสุด หม่อมขาบ หม่อมสำปั้น หม่อมแหน หม่อมสาย หม่อมเล็ก
	8. หม่อมเจ้าหญิงอรพัทธ์ประไพ (พ.ศ. 2436: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงอรพัทธ์ประไพ พ.ศ. 2443: พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงอรพัทธ์ประไพ)	ที่ 2 ในหม่อมราชวงศ์หญิงสว่าง	30 พฤษภาคม พ.ศ. 2423	16 กรกฎาคม พ.ศ. 2473	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์
	9. หม่อมเจ้าหญิงสุทธวิไลยลักษณา (พ.ศ. 2436: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงสุทธวิไลยลักษณา พ.ศ. 2443: พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงสุทธวิไลยลักษณา) (มีพระนามลำลองว่าพระองค์หญิงกลาง)	ที่ 3 ในหม่อมราชวงศ์หญิงสว่าง	9 มิถุนายน พ.ศ. 2425	11 มิถุนายน พ.ศ. 2467
	10. หม่อมเจ้าออศคาร์นุทิศ (พ.ศ. 2436: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าออศคาร์นุทิศ พ.ศ. 2443: พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าออศคาร์นุทิศ พ.ศ. 2463 กรมหมื่นอนุวัตน์จาตุรนต์)	ที่ 4 ในหม่อมราชวงศ์หญิงสว่าง	2 ธันวาคม พ.ศ. 2426	12 สิงหาคม พ.ศ. 2478	หม่อมจำรัส (ปิยะวัตร) หม่อมหวน (บุนนาค)
	11. หม่อมเจ้าหญิงมาลิศเสาวรส (พ.ศ. 2470: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงมาลิศเสาวรส)	หม่อมพลัด	18 ธันวาคม พ.ศ. 2426	23 พฤศจิกายน พ.ศ. 2514
	12. หม่อมเจ้าทศศิริวงศ์ (พ.ศ. 2470: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าทศศิริวงศ์)	หม่อมหลวงผาด	23 ตุลาคม พ.ศ. 2427	20 มีนาคม พ.ศ. 2493	หม่อมหลวงหญิงเลื่อน (สุทัศน์)
	13. หม่อมเจ้าหญิงบรรจงมารยาตร (พ.ศ. 2470: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงบรรจงมารยาตร	หม่อมเลื่อม	พ.ศ. 2427	7 สิงหาคม พ.ศ. 2461
	14. หม่อมเจ้าหญิงบุบผชาติชลา (พ.ศ. 2470: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงบุบผชาติชลา)	หม่อมเผื่อน	พ.ศ. 2428	26 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2448
	15. หม่อมเจ้าหญิงประภาวสิทธิ์นฤมล (พ.ศ. 2436: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงประภาวสิทธิ์นฤมล พ.ศ. 2443: พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงประภาวสิทธิ์นฤมล) (มีพระนามลำลองว่าพระองค์หญิงเล็ก)	ที่ 5 ในหม่อมราชวงศ์หญิงสว่าง	11 มิถุนายน พ.ศ. 2428	15 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2506	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระกำแพงเพชรอัครโยธิน
	16. หม่อมเจ้าปิยบุตร์ (พ.ศ. 2470: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าปิยบุตร)	หม่อมราชวงศ์หญิงปุ้ย	6 ตุลาคม พ.ศ. 2433	6 มกราคม พ.ศ. 2464	หม่อมสุวรรณ หม่อมสนม (ณ มหาชัย)
	17. หม่อมเจ้าหญิงศศิพงศ์ (พ.ศ. 2470: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงศศิพงศ์)		ไม่ปรากฏ[5]	2520 [5]

พระนัดดา

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ มีพระนัดดามากกว่า 79 พระองค์/องค์/คน ดังนี้

• พระโอรสธิดาในพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอนุพงษ์จักรพรรดิ์ 28 องค์/คน ได้แก่
  • หม่อมเจ้าหญิงดวงแก้ว จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมราชวงศ์หญิงสุข
  • หม่อมราชวงศ์หญิงแจ่มแจ้ง จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมราชวงศ์หญิงสุข โดยถึงแก่กรรมก่อนที่บิดาจะได้รับการสถาปนาเป็นพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า
  • หม่อมเจ้าแววจักร์ จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมราชวงศ์หญิงสุข
  • ลำนักเนตร จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมลิ้นจี่
  • หม่อมเจ้าเสรฐพันธุ์ จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมราชวงศ์หญิงสุข
  • หม่อมเจ้าหญิงวัลย์วิเชียร จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมราชวงศ์หญิงสุข
  • หม่อมเจ้าเวียนขวา จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมลิ้นจี่
  • หม่อมเจ้าหญิงจารุภักตร์ จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมราชวงศ์หญิงสุข
  • หม่อมเจ้าศักดิ์สิทธิ์ จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมราชวงศ์หญิงสุข
  • หม่อมเจ้าอิทธิเดช จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมลิ้นจี่
  • หม่อมเจ้าหญิง (กร่อง) ประสูติแต่หม่อมลำใย
  • หม่อมเจ้าเจตนาธร จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมลำใย
  • อรอุษา จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมลำใย
  • หม่อมเจ้าวราทิวัต จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมโป๊
  • ศิริอัจฉรา สุขบท ประสูติแต่หม่อมลำใย
  • หม่อมเจ้าอาชวะ จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมลิ้นจี่
  • หม่อมเจ้าหญิง (ไม่มีพระนาม) ประสูติแต่หม่อมโป๊
  • อภิลาช คงแช่มดี ประสูติแต่หม่อมโป๊
  • หม่อมเจ้าหญิง (จิ๋ว) ประสูติแต่หม่อมเชื้อ
  • หม่อมเจ้า (เจ๊ก) ประสูติแต่หม่อมกิมไหล
  • หม่อมเจ้าอัชฌา จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมลำใย
  • หม่อมเจ้าการวิก จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมโป๊
  • หม่อมเจ้าจิตรการ จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมลิ้นจี่
  • หม่อมเจ้าสมานมิตร จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมลำใย
  • หม่อมเจ้าประดิษฐา จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมโป๊
  • หม่อมเจ้าวรรณาฑิต จักรพันธุ์ ประสูติแต่หม่อมลิ้นจี่
  • จิตต์จง ณ ลำพูน ประสูติแต่หม่อมลำใย
  • ส่งรัศมี สวัสดิ์-ชูโต ประสูติแต่หม่อมลำใย

• พระโอรสธิดาในพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดนัยวรนุช 2 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์ภาคินัย จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมจี่
  • หม่อมราชวงศ์หญิงมาลัยพรรณ จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมจี่

• พระโอรสธิดาในพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดรุณวัยวัฒน์ มากกว่า 30 คน แต่ปรากฏนามเฉพาะที่เคยพำนักอยู่ในวังหลานหลวง 24 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์หญิง (ไม่มีนาม) เกิดแต่หม่อมสุด
  • หม่อมราชวงศ์หญิงจรัสวงศ์ จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมสุด
  • หม่อมราชวงศ์สิทธิลาภ จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมขาบ
  • หม่อมราชวงศ์เชาวน์ไว จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมขาบ
  • หม่อมราชวงศ์ (เล็ก) เกิดแต่หม่อมขาบ
  • หม่อมราชวงศ์หญิงเพทาย จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมขาบ
  • หม่อมราชวงศ์เขียวหวาน จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมแหน
  • หม่อมราชวงศ์หญิง (จี๊ด) เกิดแต่หม่อมแหน
  • หม่อมราชวงศ์แสงสี่ทิศ จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมสำปั้น
  • หม่อมราชวงศ์หญิงมัญชุลา จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมขาบ
  • หม่อมราชวงศ์วรานนท์ จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมแหน
  • หม่อมราชวงศ์หญิงโกศลยา จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมแหน
  • หม่อมราชวงศ์ชาลี จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมสาย
  • หม่อมราชวงศ์ชีวิน จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมเล็ก
  • หม่อมราชวงศ์หญิงพินทุเรขา จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมเล็ก
  • หม่อมราชวงศ์หญิงอารุณี จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมเล็ก
  • หม่อมราชวงศ์ (อ้วน) เกิดแต่หม่อมเล็ก
  • หม่อมราชวงศ์จีรวัฒน จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมเล็ก
  • หม่อมราชวงศ์หญิงจรัสพิมพ์ โอท เกิดแต่หม่อมเล็ก
  • หม่อมราชวงศ์นิตยจักร จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมเล็ก
  • หม่อมราชวงศ์อนัคชัย จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมเล็ก
  • หม่อมราชวงศ์วัยวัฒน์ จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมเล็ก
  • หม่อมราชวงศ์วีรเสน จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมเล็ก
  • หม่อมราชวงศ์ปิยดรุณ จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมเล็ก

• พระโอรสธิดาในพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอนุวัตน์จาตุรนต์ 5 พระองค์/องค์ ได้แก่
  • หม่อมเจ้าหญิงดวงตา สวัสดิวัตน์ เกิดแต่หม่อมจำรัส
  • หม่อมเจ้าคัสตาวัส จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมหวน
  • หม่อมเจ้าสรัทกาล จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมหวน
  • พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ เกิดแต่หม่อมจำรัส
  • หม่อมเจ้าหญิงลุอิสาณ์ ดิศกุล เกิดแต่หม่อมหวน

• พระโอรสธิดาในพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าทศศิริวงศ์ 4 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์พงษ์พรหม จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมหลวงหญิงเลื่อน
  • หม่อมราชวงศ์หญิงสมพันธุ์ จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมหลวงหญิงเลื่อน
  • หม่อมราชวงศ์หญิงวรรณแวว สุมิตร เกิดแต่หม่อมหลวงหญิงเลื่อน
  • หม่อมราชวงศ์แก้วมณี จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมหลวงหญิงเลื่อน

• พระโอรสธิดาในพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประภาวสิทธิ์นฤมล 4 พระองค์ ได้แก่
  • พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงมยุรฉัตร
  • พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิง (ไม่มีพระนาม)
  • พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเปรมบุรฉัตร
  • พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงวิมลฉัตร

• พระโอรสธิดาในพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าปิยบุตร 6 คน ได้แก่
  • หม่อมราชวงศ์ปรียสุวรรณ จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมสุวรรณ
  • หม่อมราชวงศ์พันธุปรีย์ จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมสุวรรณ
  • หม่อมราชวงศ์ปรียะพจน์ผดุง จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมสนม
  • หม่อมราชวงศ์หญิงปรุงสมร ชาญฉลาด เกิดแต่หม่อมสนม
  • หม่อมราชวงศ์หญิงอรสนม อนงค์จรรยา เกิดแต่หม่อมสนม
  • หม่อมราชวงศ์นิยมสิริ จักรพันธุ์ เกิดแต่หม่อมสนม

พระเกียรติยศ

ธรรมเนียมพระยศของ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระจักรพรรดิพงษ์
ธงประจำพระอิสริยยศ
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

พระอิสริยยศ^[6]

• พระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี (13 มกราคม พ.ศ. 2400 - 3 มกราคม พ.ศ. 2412)
• สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี ศรีสมมติเทวราชรวิวงษ์ วโรภัยพงษพิสุทธ มกุฎราชวรางกูร มไหสูรยารหราชกุมาร (3 มกราคม พ.ศ. 2412 - 21 มกราคม พ.ศ. 2419)
• สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี ศรีสมมติเทวราชรวิวงษ์ วโรภัยพงษพิสุทธ มกุฎราชวรังกูร มไหสุริยารหราชนรินทรานุชาธิบดี กรมหลวงจักรพรรดิพงษ์ (21 มกราคม พ.ศ. 2419 - 14 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2429)
• สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ ดำรงขัติยศักดิอรรควรยศ รัตนสมมติบุริสาชาไนย สีดลหฤไทยธรรมสุจริต อเนกราชกิจสิทธิวิจารณ์ มโหฬารคุณสมบัติ พุทธาทิรัตนสรณาคม อุดมเดชานุภาพบพิตร (15 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2429 - 11 เมษายน พ.ศ. 2443)^[7]
• สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์ (หลังจากสิ้นพระชนม์)

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. ไม่ปรากฏ – เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. ไม่ปรากฏ – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ (น.ร.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. ไม่ปรากฏ – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2429 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.)^[8][9]
• พ.ศ. ไม่ปรากฏ – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)
• พ.ศ. 2438 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)^[10]
• พ.ศ. 2441 – เหรียญราชินี (ส.ผ.)^[11]

สถานที่อันเนื่องด้วยพระนาม

ถนนจักรพรรดิพงษ์

ตั้งอยู่ในเขตป้อมปราบศัตรูพ่าย กรุงเทพมหานคร โดยเริ่มตัดจากถนนบำรุงเมือง แยกแม้นศรี ไปจนบรรจบกับถนนราชดำเนิน โดยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้น และพระราชทานนามว่า "ถนนจักรพรรดิพงษ์" เพื่อเป็นเกียรติยศแก่ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์

เหรียญที่ระลึก

• เหรียญกษาปณ์ที่ระลึกเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมีฯ กรมพระจักรพรรดิพงศ์ เนื่องในโอกาสวันประสูติครบ 150 ปี พ.ศ. 2549^[12]

ด้านหน้า กลางเหรียญมีพระรูปสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมีฯ กรมพระจักรพรรดิพงศ์ ทรงฉลองพระองค์เครื่องแบบผู้บังคับการทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ ทรงสายสะพายและประดับดาราเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ และสายสร้อยจุลจอมเกล้าภายในวงขอบเหรียญเบื้องบนมีข้อความว่า "สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมีฯ กรมพระจักรพรรดิพงศ์" เบื้องล่างมีข้อความว่า "ประเทศไทย" โดยมีจุดกลมคั่นระหว่างข้อความเบื้องบนกับเบื้องล่างทั้งสองข้าง

ด้านหลัง กลางเหรียญมีตราพระนามสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมีฯ กรมพระจักรพรรดิพงศ์ ภายในวงขอบเหรียญเบื้องบนมีข้อความว่า "150 ปี แห่งวันประสูติองค์เสนาบดี กระทรวงพระคลังมหาสมบัติ 13 มกราคม 2549" เบื้องล่างมีข้อความบอกราคาว่า "10 บาท" โดยมีจุดกลมคั่นระหว่างข้อความเบื้องบนกับเบื้องล่างทั้งสองข้าง

• 
  เหรียญกษาปณ์ที่ระลึก
  ด้านหน้า
• 
  เหรียญกษาปณ์ที่ระลึก
  ด้านหลัง

ราชตระกูล

พงศาวลีของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์

16. (=22.) สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก               8. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช                       17. (=23.) พระอัครชายา (หยก)               4. (=24.) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                             18. ทอง ณ บางช้าง               9. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี                       19. สมเด็จพระรูปศิริโสภาคย์มหานาคนารี               2. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                                   20. เศรษฐีจีนฮกเกี้ยนแซ่ตัน               10. เงิน แซ่ตัน                       21. น้องสาวของท่านผู้หญิงน้อย ภรรยาของเจ้าพระยาชำนาญบริรักษ์ (อู่)               5. สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี                             22. (=16.) สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก               11. สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์                       23. (=17.) พระอัครชายา (หยก)               1. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์                                         24. (=4.) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย               12. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว                       25. สมเด็จพระศรีสุลาลัย               6. สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์                             26. พระอักษรสมบัติ (หม่อมทับ)               13. เจ้าจอมมารดาทรัพย์ ในรัชกาลที่ 3                       27. ผ่อง               3. สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี                                   14. บุศย์                       7. หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา                             30. ไม่ปรากฏนาม               15. แจ่ม                       31. ม่วง สุรคุปต์

อ้างอิง

1. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2434/007/52.PDF
2. https://www.mof.go.th/th/minister/2018-12-28-11-14-48
3. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2434/007/52.PDF
4. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2437/044/367.PDF
5. สมประสงค์ ทรัพย์พาลี, ผู้รวบรวม. วงศ์แห่งมงกุฎ เล่ม 2. กรุงเทพฯ : 2325, สนพ., พ.ศ. 2561. 352 หน้า. ISBN 978-616-478-207-5
6. ดูเพิ่ม กรมศิลปากร. ราชสกุลวงศ์ (กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2554), หน้า 59-60
7. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศเลื่อนกรม, เล่ม ๑, ตอน ๕๗, ๑๕ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๒๗, หน้า ๔๙๙
8. ตามเอกสารต้นฉบับเรียกชื่อในขณะนั้นว่า เครื่องราชอิสริยยศช้างเผือกสยามชั้น 1 มหาวราภรณ์ (ม.ช.) "ดิโปลมา" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 1: หน้า 500. สืบค้นเมื่อ 4 สิงหาคม 2562. {{cite journal}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
9. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2429/049/406.PDF
10. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2438/050/497.PDF
11. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2441/026/283.PDF
12. กรมธนารักษ์, http://ecatalog.treasury.go.th/ecatalog/index.php?myModuleKey=e-cat-bt&pid=12&ptypeid=12&ShowPage=3^{[ลิงก์เสีย]} บริการอิเล็กทรอนิกส์เหรียญและผลิตภัณฑ์เหรียญ

หนังสือ

• พีระเดช อนุพงษ์ จักรพันธุ์, ม.ร.ว.. ๑๕๐ ปี สมเด็จเจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมีฯ กรมพระจักรพรรดิพงษ์. กรุงเทพฯ : กระทรวงการคลัง, 2548. 278 หน้า.

• Jeffy Finestone , แปลโดยชาคริต ชุ่มวัฒนะ. สมุดพระรูปพระราชโอรส พระราชธิดาและพระราชนัดดาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 4). กรุงเทพ : โลมาโฮลดิ้ง, พ.ศ. 2543. หน้า หน้าที่. ISBN 974-871-488-2 ข้อผิดพลาดพารามิเตอร์ใน {{ISBN}}: checksum
• ศุภวัฒย์ เกษมศรี, พลตรี หม่อมราชวงศ์, และรัชนี ทรัพย์วิจิตร. พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้าในพระราชวงศ์จักรี. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2549. 360 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 974-221-818-8
• บรรเจิด อินทุจันทร์ยง. ราชสกุลพระบรมราชวงศ์จักรี. กรุงเทพ : องค์การค้าของคุรุสภา, พิมพ์ครั้งที่ 1 พ.ศ. 2539. หน้า หน้าที่. ISBN 974-005-650-8 ข้อผิดพลาดพารามิเตอร์ใน {{ISBN}}: checksum
• กนกวลี ชูชัยยะ. พจนานุกรมวิสามานยนามไทย : วัด วัง ถนน สะพาน ป้อม. กรุงเทพ : ราชบัณฑิตยสถาน, พิมพ์ครั้งที่ 2 พ.ศ. 2548. 488 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 974-9588-38-3 ข้อผิดพลาดพารามิเตอร์ใน {{ISBN}}: checksum

ก่อนหน้า		สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงษ์		ถัดไป
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์		เสนาบดีกรมพระคลังมหาสมบัติ (พ.ศ. 2429 - 2435)		สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์