Bitwa pod Łomazami

Bitwa pod Łomazami

konfederacja barska
Głuch, Studzianka – panorama pola bitwy z mogiłą Konfederatów Barskich w centrum (2009)
Czas	15 września 1769
Miejsce	Łomazy, Studzianka, Lubenka
Terytorium	Rzeczpospolita Obojga Narodów
Wynik	porażka Konfederatów
Strony konfliktu
konfederaci barscy Imperium Rosyjskie
Dowódcy
Kazimierz Pułaski Franciszek Ksawery Pułaski †[1] Antoni Pułaski Aleksandr Suworow Karol August Rönne hrabia Castelli
Straty
100-200 zabitych
Położenie na mapie Polski w 1771 r. miejsce bitwy
51,91306°N 23,20806°E

Bitwa pod Łomazami – bitwa stoczona w trakcie konfederacji barskiej 15 września 1769 w czasie odwrotu spod Włodawy.

Wkrótce po opuszczeniu Włodawy w kierunku na Łomazy przez przednią straż wojsk konfederackich dowodzonych przez Franciszka Ksawerego Pułaskiego, rosyjska jazda pod dowództwem Karola Augusta von Rönnego natarła na resztę wojsk konfederackich pod dowództwem Kazimierza Pułaskiego odpoczywające we Włodawie. Kazimierz Pułaski z Józefem Miączyńskim zorganizowali obronę Włodawy, ale wkrótce nastąpił odwrót w stronę Łomaz. Po otrzymaniu nieprawdziwej informacji od pierwszych uciekinierów spod Włodawy, że jego brat Kazimierz Pułaski dostał się do rosyjskiej niewoli, Franciszek Pułaski zawrócił. 15 września 1769 nad ranem po dotarciu reszty sił konfederackich z Włodawy, po wielokrotnie zmienianym kierunku nocnego marszu, na polach między Łomazami, Studzianką i Lubenką doszło do bitwy. Konfederaci atakowani przez oddział karabinierów rosyjskich pod dowództwem Castellego idący od Sławatycz, zostali od tyłu zaatakowani przez kawalerię Suworowa, podjęli próbę przebicia z okrążenia.

W bitwie poległ Franciszek Ksawery Pułaski^[1], brat Kazimierza. "Na tyłach, od strony Łomaz pojawili się karabinierzy rosyjscy pod wodzą Castellego. Ocalenia szukali Pułascy w brawurowym ataku...Franciszek dopadł samego Castellego, lecz ten zdążył śmiertelnie wypalić do niego z pistoletu... we Włodawie pochowali go w zbiorowej mogile ojcowie Paulini..."^[2]. Prawdopodobnie^[3] pochowany na polu bitwy pod Łomazami w zbiorowej mogile Konfederatów Barskich na polu bitwy w pobliżu Studzianki, w miejscu zwanym Głuch, w widłach rzek Zielawy i Grabarki, oznaczonej kamieniem polnym z krzyżem^[4] (2009) – współrzędne 51°54′47″N 23°12′29″E.

Upamiętnienie

15 września 2021 na miejscu mogiły konfderatów barskich na uroczysku Głuch odsłonięto pamiątkową tablicę^[5].

Bitwa pod Łomazami w literaturze pięknej

Wymieniana przez Cześnika Raptusiewicza w Zemście Aleksandra Fredry nazywając swoją szablę "Panią barską" wymienia bitwy, w których brał udział, a którymi dowodził Kazimierz Pułaski:

CZEŚNIK
dobywając szabli

He, he, he! Pani barska!
Pod Słonimem, Podhajcami,
Berdyczowem, Łomazami
Dobrze mi się wysłużyła.

Zemsta, akt. IV scena 1.

• 
  Johann Martin Will, Kazimierz Pułaski, miedzioryt
• 
  Wacław Pawliszak, Potyczka w drodze – potyczka konfederatów barskich z Rosjanami, olej
• 
  Konfederat Barski
• 
  Kamień polny z krzyżem na zbiorowej mogile Konfederatów poległych w bitwie, 2009
• 
  Cmentarz przy kościele o.o. paulinów pw. św. Ludwika we Włodawie – prawdopodobne miejsce mogiły Konfederatów Barskich poległych podczas odwrotu z Włodawy w kierunku Łomaz

Przypisy

1. Łomazy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 690 .
2. str. 67-68 [w:] Antoni Lenkiewicz: Kazimierz Pułaski (1745-1779). Wrocław: Wydawnictwo Biuro Tłumaczeń, 2004, s. 147. ISBN 83-88826-26-3.
3. pole bitwy pod Łomazami znajduje się w odległości ok. 60 km od Włodawy
4. niedawno było to kilka kamieni z krzyżami: "Życzliwi rodacy postawili tam później na pamiątkę kamienne słupki z krzyżykami, które przetrwały do XX w." za: Józef Geresz: Porażka pod Łomazami. Echo Katolickie, 5-08-2009. [dostęp 2009-08-18]. (pol.).
5. Łomazy: Tablica upamiętniająca bitwę Konfederatów Barskich (film) (galeria). 2021-09-15. [dostęp 2023-02-13]. Cytat: Wójt Gminy Łomazy Jerzy Czyżewski oraz Dyrektor Zespołu Placówek Oświatowych w Łomazach Bogumiła Wińska zaprosili dziś mieszkańców gminy na uroczystość odsłonięcia i poświęcenia tablicy upamiętniającej miejsce bitwy pomiędzy Konfederatami Barskimi a wojskami rosyjskimi z 15 września 1769 r.. Tablicę i kamień odnaleźć można na granicy miejscowości Szymanowo, Studzianka i Lubenka. W uroczystości udział wziął również przewodniczący Rady Gminy Łomazy Andrzej Wiński a poświęcenia pomnika dokonał ksiądz wikariusz Krzysztof Zawadzki. (pol.).

Bibliografia

• Józef Geresz: Porażka pod Łomazami. Echo Katolickie, 5-08-2009. [dostęp 2009-08-18]. (pol.).
• Władysław Konopczyński Konfederacja Barska (1936-1938) ISBN 83-85218-07-6 (t. 1) ISBN 83-85218-06-8 (t. 2).

Kontrola autorytatywna (bitwa):

• PLWABN: 9812424572405606