I Rzeczpospolita
1609
1794
13 pułk zmechanizowany
Dubno[1]
Piechota
Dywizja Ukraińsko-Podolska
13 Regiment Pieszy Ordynacji Ostrogskiej – oddział piechoty armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej.
W 1609 książę Janusz Ostrogski utworzył na Wołyniu ordynację, której obowiązkiem było utrzymanie na potrzeby Rzeczypospolitej kilkuset żołnierzy. Dopiero w 1775 regiment został reerygowany, a w 1776 wszedł do etatu wojska i na utrzymanie państwa, zachowując tradycyjną nazwę Regimentu Ostrogskiego[2].
Sejm roku 1776 ułożył nowy etat wojska, zmieniając znacznie jego strukturę. Regiment miał liczyć 6 kompanii[a][3]. W 1778 roku liczył 320 głów[4]. W 1786 roku liczył etatowo 437 żołnierzy[5]. Wchodził w skład Dywizji Ukraińsko-Podolskiej[6].
W 1786 roku wprowadzono numeracje regimentów piechoty od 1 do 14. Regiment gwardii pozostał bez numeru[7]. Regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej uzyskał numer 13[2].
Reformy Sejmu Wielkiego zwiększyły stany polskiej piechoty w poszczególnych regimentach. Etaty z października 1789 i maja 1792 roku zakładały istnienie regimentu składającego się z dwunastu kompanii uszykowanych w trzy bataliony[8], w tym jeden grenadierski i dwa fizylierskie. W praktyce nigdy takiej organizacji nie osiągnięto. Jedynie w 1790 rozbudowano regiment o dwie kompanie[2]. W przededniu wojna w obronie Konstytucji 3 maja 13 regiment piechoty im. Ordynacji Ostrogskiej szefostwa Michała Lubomirskiego liczył 1437 żołnierzy[9].
Liczebność regimentu w 1792 roku wynosiła 1324 osoby[10], w maju 1794 roku 1000 żołnierzy, a we wrześniu 947[11].
Decyzją Ministra Obrony Narodowej nr 49/MON z 23 lipca 1993 13 pułk zmechanizowany z Kożuchowa przyjął tradycje bojowe 13 regimentu pieszego Ordynacji Ostrogskiej 1776–1794.
W kwietniu 1994 regiment liczył 1000 żołnierzy[11]. W maju regiment przyjął tylko 14 rekrutów, a w czerwcu doszło 254 i w obu batalionach liniowych było już 1006 głów. Pod Szczekocinami regiment stracił 204 ludzi. We wrześniu 13 regiment w sile 600 ludzi ruszył z gen. mjr. Dąbrowskim do Wielkopolski[12]. Na uzbrojeniu regiment posiadał 824 karabiny[13].
W czasie powstania regimentem dowodził płk Stefan Granowski. Podpułkownikiem był Tomasz Burzyński, pierwszym majorem Jan Zawadzki, a drugim majorem Florian Żółkowski. Po awansie Granowskiego na generała major, pułkownikiem został Burzyński, podpułkownikiem zaś Żółkowski, a po nim Mchowski[14]. 24 kwietnia majorami zostali dotychczasowi kapitanowie: pierwszym – Prokop Mchowski, drugim – Józef Szwejkowski. Po awansie Mchowskiego na podpułkownika majorem został dotychczasowy kapitan Paweł Hatowski. Ponadto w szeregach regimentu walczyli między innymi adiutant regimentu – por. Ksawery Popiel i audytor – Reynold[15].
W roku 1789 zmieniono poważnie krój i kolor mundurów piechoty. Składał on się z kurtki zimowej koloru granatowego z wyłogami czarnymi, naramiennikami złotymi[17], lejbika białego ze stojącym kołnierzem, w lecie koletu sukiennego w kolorze białym z wykładkami podobnymi do wyłogów, zapinanego na guziki żółte[17] od dołu do góry, długich białych spodni wkładanych do butów kroju węgierskiego, wysokich do kolan i wyciętych z tyłu, a wreszcie z kołpaka okrągłego filcowego, wysokiego na około 30 cm, z sukiennym wierzchem pąsowym, daszkiem i blachą mosiężną z orłem. Żołnierze nosili poza tym halsztuki i naramiennik z czarnej szmelcowanej blachy z nicianym kutasem, jako strój zaś koszarowy – kitle i furażerki. Mundury były o wiele wygodniejsze i pozwalały na większą swobodę ruchów. Strój oficerów różnił się barankowym czarnym obszyciem czapek i galonami. Roczny koszt umundurowania piechura (wraz z przymunderunkiem) wynosił 111 zł[18].
Oficer na służbie około 1785 roku: kapelusz czarny, kita czarna, galon złoty. Suknia czerwona, wyłogi czarne, podszewka biała, przybory złote, czaprak czerwony, frędzle złote[19].
Podczas insurekcji kościuszkowskiej: wyłogi różowe, guziki złote[16].
Stanowisko szefa regimentu, związane z wielkimi poborami, było najczęściej uważane za synekurę. Szefowie posiadali prawo fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów. Regimentem dowodził zazwyczaj pułkownik[20]. Etatowo do 1790 roku w sztabie służyło dziesięciu oficerów. Byli to: szef regimentu, pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, adiutant, audytor i regimentsfelczer. Szefa i pułkownika w dowodzeniu kompaniami zastępowali kapitanowie sztabowi. W kompaniach do 1790 roku było dwóch kapitanów, sześciu poruczników i sześciu chorążych. Zatem w regimencie znajdowało się 24 oficerów wyłączając kapelana[21]. W lutym 1790 roku pojawił się trzeci kapitan z kompanią, w kwietniu 1790 roku z powrotem drugi major, trzeci kapitan sztabowy, drugi porucznik adiutant, siódmy i ósmy porucznik, siódmy i ósmy chorąży oraz ośmiu podporuczników. Podniosło to liczbę etatową oficerów do 40 osób[21].
Szefami regimentu byli między innymi: podskarbi wielki koronny Adam Poniński i od 1779 Michał Lubomirski[2].
Szefowie regimentu[1]:
Pułkownicy[1]:
13 regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej uczestniczył w 1792 w VII wojnie polsko-rosyjskiej toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Stan osobowy: 1560 ludzi.
Bitwy i potyczki[1]:
Przez większa część swojego istnienia regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej nosił numer 13. Tylko w 1790 używał numeru 14[2].