Թայպեյ

Մայրաքաղաք
Թայպեյ
臺北市
Դրոշ Զինանշան
Պատկերները ժամսլաքի ուղղությամբ վերևից՝ Թայպեյը Թայբեյ 101 երկնաքերից (վերևում), Գրանդ հյուրանոցը (աջ կողմում), Սինյի թաղամասը, Կայսերական պալատի թանգարանը, Չան Կայշիին նվիրված հուշահամալիրը և Ծիենթան մետրոյի կայարանը (վերևի ձախ կողմում)
Երկիր	Թայվան
Համայնք	Թայվան
Ներքին բաժանում	Դաան, Դատուն, Նանգանգ, Նեյհու, Շիլին, Սոնգշան, Վանհուա, Վենշան, Խինույ, Չժունշան, Չժունժեն և Բեյտոու
Հիմնադրված է	1709 թ.
Այլ անվանումներ	Թայխոկու
Մակերես	271.80 կմ²
ԲԾՄ	10 մետր
Պաշտոնական լեզու	Standard Taiwanese Mandarin?
Խոսվող լեզուներ	չինարեն
Բնակչություն	2.646.204 մարդ (2019 թվականի հոկտեմբեր)
Ագլոմերացիա	8.535.000
Ժամային գոտի	UTC+8
Հեռախոսային կոդ	(0)2
Փոստային դասիչ	100 – 116
Պաշտոնական կայք	english.taipei.gov.tw
Թայպեյ (Թայվան)
Թայպեյ Վիքիպահեստում

Թայպեյ (/ˌtaɪˈpeɪ/^[1]), Թայվանի Հանրապետության մայրաքաղաքը, գտնվում է երկրի հյուսիսային հատվածում։ Այն Նոր Թայպեյ քաղաքի անկլավն է։

Քաղաքում ապրում է 2,646,204 մարդ (2019թ. մարդահամարի տվյալներով)^[2], որը կազմում է Թայպեյ-Կեելունգ ագլոմերացիայի բնակչության հիմնական մասը (ընդհանուր բնակչություն՝ 7,047,559 մարդ^[2][3]), որն աշխարհի 40-րդ ամենախիտ բնակեցված շրջանն է։

Թայպեյը Թայվանի տնտեսական, քաղաքական, կրթական ու մշակութային ամենակարևոր կենտրոնն է, ինչպես նաև Արևելյան Ասիայի խոշոր հանգույցներից մեկը։ GaWC-ի կողմից^[4] համարվելով գլոբալ քաղաք կամ ալֆա քաղաք՝ Թայպեյը բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտում առաջնակարգ դեր ունի^[5]։ Թայպեյը հաղորդակցության ունիներ ունի կղզու ամբողջ տարածքի հետ և դրանց կապված է երկաթուղիների, մայրուղիների, օդանավերի ու ավտոբուսների համակարգերով։ Քաղաքը սպասարկում են երկու հիմնական օդանավակայաններ՝ Սոնշան և Թաոյուեն։

Թայպեյում են գտնվում համաշխարհային ճանաչում և հռչակ վայելող ճարտարապետական ու մշակութային բազում հուշարձաններ, ինչպիսիք են Թայբեյ 101-ը, Չան Կայշիին նվիրված հուշահամալիրը, Կայսերական պալատի թանգարանը, Թայպեյի նախագահական շենքը և բազմաթիվ այլ շինություններ, ինչպես նաև քաղաքի գիշերային տոնավաճառները։

Թայվանի շուրջ ստեղծված քաղաքական ճգնաժամով պայմանավորված՝ Թայպեյ անվանումը հաճախ միջազգային մամուլում օգտագործվում է քաղաքական երանգով՝ վերաբերելով Թայվանի Հանրապետության կառավարությանը։

Ստուգաբանություն

Թայպեյ բառի արտասանությունը ծագել է դրա չինարեն տարբերակի՝ Tʻai²-pei³-ի լատինականացումից^[6] և բառացի նշանակում է Թայվանի հյուսիս։ Թայպեյի լատինականացված տարբերակներից է նաև Táiběi-ը՝ ըստ փինյինի^[7][8]։

1895 թվականին Առաջին ճապոնա-չինաան պատերազմի արդյունքում կնքված Սիմոնոսեկիի պայմանագրով Թայվանն անցնում է Ճապոնական կայսրությանը՝ գաղութի կարգավիճակով, և մայրաքաղաք է դառնում Թայհոկուն։ Բացի վերջինից՝ քաղաքը նաև հայտնի է Tai-pak^[9][10] և Taipeh.^[11][12] անուններով։

Պատմություն

Հիմնական հոդված՝ Թայպեյի պատմությունը

Թայպեյի Հին հյուսիսային Դդրպասը, որի կառուցումն ավարտվել է 1884 թվականին

Մինչև չինացիների զանգվածային ներգաղթը Թայպեյում ապրել են կետագալան ժողովուրդն ու Թայվանի բնիկները։ Չինացիների թիվը աստիճանաբար աճում է 18-րդ դարում Ցին կայսրության կառավարման ժամանակ, երբ սկսեցին ուշադրություն դարձնել այդ հատվածների զարգացմանը^[13]։ 1875 թվականին կղզու հյուսիսային մասը միացվեց նորաստեղծ Թայպեհ պրեֆեկտուրային։

Ցին կայսրությունը 1887 թվականին կղզու ժամանակավոր մայրաքաղաք դարձրեց Թայպեհ-ֆուն, երբ կղզին նահանգի կարգավիճակ ստացավ^[14][15]։ Թայպեհը պաշտոնապես նահանգի մայրաքաղաք դարձավ 1894 թվականին։ Մեկ տարի անց, երբ Ճապոնական կայսրությունը գրավեց Թայվանը, քաղաքը վերանվանվեց Թայհոկու։ Նրանց կառավարման տարիներին քաղաքը գտնվում էր Թայհոկուի պրեֆեկտուրայի մեջ։ ճապոնացի կառավարիչները ձեռնամուխ եղան քաղաքաշինական զարգացած ու լայնածավալ ծրագրի, որը նախատեսում էր ընդարձակ երկաթուղային ցանց։ Թայպեյի մշակութային հաստատությունների մի մասը այս ժամանակաշրջանում է առաջացել^[16]։

1945 թվականին Անտանտի կողմից Ճապոնիային պարտության մատնելուց հետո Թայվանի կառավարումը հանձնվեց Չինաստանի Հանրապետությանը։ Իսկ Չինաստանի քաղաքացիական պատերազմում Չինաստանի կոմունիստական կուսակցությանը պարտվելով՝ իշխող Գոմինդանը Չինաստանի Հանրապետության կառավարությունը տեղափոխեց Թայվան ու վերջինս 1949 թվականին հռչակեց մայրաքաղաք^[17][18]։

1990 թվականին Թայվանում սկսվեցին Վայրի լիլյաների ուսանողական ցույցերը, որը վերջ դրեց Թայվանում միակուսակցական կառավարմանը՝ 1996 թվականի ընտրություններով վերջնականապես անցնելով բազմակուսակցական համակարգի։ Այդ ժամանակվանից ի վեր Թայպեյը դարձել է ժողովրդական ընտրությունների միջոցով ընտրված կառավարության նստավայրը։

Առաջին բնակավայրերը

Այն տարածքը, որը հայտնի է Թայպեյի ավազան անունով, մինչև 18-րդ դարը եղել է կետագալան ցեղերի բնակավայրը^[19]։ Իսկ հան չինացիները Հարավային Ֆուծիենից տեղափոխվել են այստեղ Ցին դինաստիայի կառավարման տարիներին՝ 1709 թվականից սկսած^[20][21]։

19-րդ դարի վերջերին Թայպեյի շրջանը, որտեղ գտնվում էին չինացիների խոշոր բնակավայրերը և մեկ խոշոր նավահանգիստ (Թամսուի շրջանում), տնտեսական կարևորություն ձեռք բերեցին ծովային առևտրի՝ մասնավորապես թեյի արտահանումից ստացած եկամուտների արդյունքում։ 1875 թվականին Թայվանի հյուսիսն առանձնացվում է Թայվանի պրեֆեկտաուրային՝ կցվելով նորաստեղծ Թայպեհ պրոֆեկոտուրային՝ որպես Ցին կայսրության նոր վարչական միավոր^[22]։ Պրեֆեկտուրայի նոր մայրաղաքը դարձավ Չըննեի քաղաքը (Chengnei), որտեղ էլ գտնվում էին կառավարական շենքերը։ 1875 թվականից մինչև 1895 թվականին Ճապոնիայի տիրապետության սկիզբը՝ Թայպեյը մնաց Թայպեհ պրեֆեկտուրայի Թամսուի կոմսության մաս և ծառայեց որպես պրեֆեկտուրայի մայրաքաղաք։

1885 թվականին, երբ կղզին ձեռք բերեց նահանգի կարգավիճակ, Թայպեյը դարձավ նահանգային մայրաքաղաք, սակայն պաշտոնապես այն ստացավ այդ կարգավիճակը միայն 1894 թվականին։ Քաղաքի պատմական անցյալի միակ վկայությունը Հյուսիսային դարպասն է։ Արևմտյան դարպասն ու քաղաքի պատերը վերացել են ճապոնացիների կողմից, իսկ Հարավային ու Արևելյան դարպասներն էլ փոփոխությունների են ենթարկվել Գոմինդանի կողմից՝ կորցնելով իրենց սկզբնական նշանակությունը^[23]։

Ճապոնիայի տիրապետությունը Թայպեյում

1895 թվականին Սիմոնոսեկի պայմանագրով Չինաստանը Թայվան կղզին ստիպված էր զիջել Ճապոնիային՝ պատերազմում պարտություն կրելու արդյունքում։ Ճապոնացիները, քաղաքին տիրանալով, փոխեցին դրա անունը՝ գործածության մեջ դնելով Թաիհոկու անվանումը, որը ճապոնական այբուբենին ու հնչյուններին համապատասպան տարբերակն էր։ Այդ ժամանակահատվածում քաղաքը ձեռք բերեց վարչական կենտրոնի տեսք. կառուցվեցին բազում հասարակական նշանակության շինություններ ու հանրակացարաններ՝ քաղծառայողների համար։ Թայպեյի ժամանակակից ճարտարապետության մի մասը հենց ճապոնական շրջանի ժառանգությունն է, այդ թվում նաև՝ Նախագահական շենքը, որը Թայվանի գլխավոր նահանգապետի նստավայրն էր։

Ճապոնական տիրապետության տարիներին՝ 1920 թվականին, Թայհոկուն միացվում է համանուն պրեֆեկտուրային, որը միավորում էր բանգկա, Տուատուտիա, Չըննեի քաղաքները։ 1938 թվականին Թայհոկուին է միավորվում նաև Մացույամա (松山庄) գյուղը։

Թայհոկուն և շրջակա հատվածները Անտանտի երկրների կողմից բազմիցս ենթարկվել են հրետակոծությունների, որոնցից ամենախոշորը եղել է 1945 թվականի մայիսի 31-ին։ Խաղաղօվկիանոսյան պատերազմում Ճապոնիայի պարտությունից ու 1945 թվականին օգոստոսին դրան հետևած անձնատվությունից հետո Գոմինդանը վերականգնեց իր իշխանությունը Թայվանում։ Այնուհետև Թայպեյում ստեղծվեց Թայվան նահանգի վարճական կառավարչի ժամանակավոր գրասենյակ^[24]։

Հետպատերազմյան շրջանը

Չան Կայշիին նվիրված հուշահամալիրը՝ Թայպեյի հայտնի տեսարժան վայրերից մեկը

ԱՄՆ նախագահ Դուայթ Էյզենհաուերը Չան Կայշիի կողքին ողջունում է բնակչությանը Թայպեյ կատարած իր այցի ժամանակ, 1960 թվական, հունիս:

1947 թվականին Գոմինդանը՝ Չան Կայշիի ղեկավարությամբ, թետրվարի 28-ի դեպքերից հետո (հակակառավարական ցույցեր Թայվանում, որոնց զոհ գնաց ավելի քան 200 մարդ) ողջ կղզում հայտարարեց ռազմական դրություն։ Ամեն ինչ սկսվեց Թայպեյում, բայց շուտով վերածվեց խռովության ողջ կղզու տարածքում։ 2 տարի անց՝ 1949 թվականի դեկտեմբերի 7-ին, սակայն, ստիպած եղան լքել կոմունիստների կողմից վերահսկվող Մայրացամաքային Չինաստանը՝ անցնելով Թայվան։ Գոմինդանը Չինաստանի Հանրապետության պաշտոնական մայրաքաղաք հռչակեց Նանծին (Նանկին) քաղաքը, չնայած որ վերջինս գտնվում էր կոմունիստների վերահսկողության ներքո^[18]։

1949 թվականից հետո հետագա տասնամյակներին Թայպեյը մեծապես ընդլայնվեց և 1967 թվականի հուլիսի 1-ին հռչակվեց հատուկ կենտրոնացված կառավարմամբ շրջան^[21]։ Հաջորդ տարի Թայպեյն ավելի ընդլայնվեց՝ իր մեջ ներառելով Շիլին, Բեիթոու, Նանկան, Ծինմեի և մի քանի այլ շրջաններ։ Այդ ժամանակ քաղաքի ընդհանուր տարածքը աճեց 4 անգամ, իսկ բնակչությունն էլ հասավ 1.56 միլիոն մարդու^[21]։ Քաղաքի բնակչությունը, որը 1960-ականների սկզբին հատել էր 1 միլիոնի սահմանը, ևս սկսեց արագորեն աճել 1967 թվականից սկսած՝ անցնելով 2 միլիոնից 1970-ական թվականների կեսերին։ Թեև բնակչության աճը քաղաքի ներսում սկսեց դանդաղել դրանից հետո^[24], այն, ընդհանուր առմամբ, կայուն մնաց մինչև 1990-ականների կեսեր՝ Թայպեյը պահելով աշխարհի ամենախիտ բնակեցված շրջանների շարքում։

1990 թվականին Թայպեյի 16 թաղամասերը միավորվեցին ներկայիս 12 թաղամասերի մեջ^[25]։ Այդ տարվա ընթացքում Չան Կայշիի հուշահամալիրի մոտ տեղի ունեցած բազմաթիվ ցույցեր ի վերջո հանգեցրին բազմակուսակցական համակարգի ներդրմանը, որի դեպքում օրենսդիր մարմնի ներկայացուցիչներն ընտրվում են բացառապես ժողովրդական ընտրությունների միջոցով։

Աշխարհագրություն

Թայպեյը Մաոկոնգ քաղաքից

Թայպեյի քարտեզը 1950 թվականին (քարտեզում քաղաքը նշված է որպես T'AI-PEI SHIH (TAIHOKU) 台北市))

Թայպեյ քաղաքը տեղակայված է Թայվանի հյուսիսային հատվածում՝ Թայպեյ ավազանի վրա^[26]։ Քաղաքը հարավում հատում է Սինդիեն գետը, իսկ արևմուտքում՝ Թամսուի գետը։ Թայպեյի արմևմտակենտրոնական ցածրադիր հատվածները գնալով բարձրանում են դեպի արևելք ու հյուսիս բարձրանալուն զուգահեռ^[16], որտեղ այն հասնում է մինչև ծովի մակերևույթից 1.120 մետր բարձրության Ցիսիեն լեռան հատվածում, որը Թայվանի ամենաբարձր քնած հրաբուխն է։ Թայպեյը՝ ընդհանուր 271.7997 կմ2 տարածքով^[27], Թայվանի ամենախոշոր 25 քաղաքների ու շրջանների շարքում 16-րդն է։

Թայպեյում կա երկու բարձր լեռ՝ Ցիսիենը և Դաթունը^[28]։ ԱՌաջինը ամենաբարձր լեռն է Թայպեյի ավազանի շրջանում և ունի 1.120 մետր բարձրություն, իսկ երկրորդն էլ ունի 1.092 մետր բարձրություն։ Այս երկու քնած հրաբուխները կազմում են Յանմինշան ազգային պարկի արևմտյան հատվածը։ Հարավում էլ գտնվում են Սոնշանի բլուրներն ու Քինշուեյ գետահովիտը, որոնք միասին անտառային պատնեշ են ձևավորում^[28]։

Կլիմա

Թայպեյն ունի մերձարևադարձային մուսսոնային կլիմա^[29][30][31] (Köppen: Cfa).^[32]: Ամառը երկարատև է, շատ շոգ և չոր, թեև երբեմն հանդիպում են հորդառատ անձրևներ ու թայֆուններ։ Ձմեռը, հակառակը, կարճատև է, մեղմ և հիմնականում մշուշոտ՝ պայպանավորված հյուսիսարևելյան սիբիրական անտիցիկլոններով։ Ձմեռային օրերին ցերեկային ջերմաստիճանը կարող է անցնել 26 °C-ից, մինչդեռ կարող է իջնել ավելի ցածր ջերմաստիճանի ուժեղ անձրևոտ ամառային օրերին։ Պարբերական սառը հոսանքները ձմռան ընթացքում միջին ջերմաստիճանը հասցնում են 3-ից 5 °C, թեև հազվադեպ է պատահում, որ ջերմաստիճանը 10 °C-ից ցածր լինի^[33]։ Նվազագույն և առավելագույն ջերմաստիճանները կարող են տատանվել −0.2 °C-ից մինչև 39.7 °C: Մինչ օրս քաղաքում երբեք ձյուն չի տեղացել՝ բացառությամբ լեռնային հատվածների։

Ջերմաստիճանի և տեղումների տարեկան միջին ցուցանիշները Թայպեյ (նորմալ՝ 1981–2010 թվականներ, ծայրահեղ՝ 1896-ից մինչ օրս)
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ	տարին
բացարձակ առավելագույնը (°C)	33,8	31,8	35,0	36,2	38,2	38,9	39,7	39,3	38,6	36,8	34,3	31,5
միջին առավելագույնը (°C)	19,1	19,6	22,1	25,7	29,2	32,0	34,3	33,8	31,1	27,5	24,2	20,7	26,6
միջին ջերմաստիճանը (°C)	16,1	16,5	18,5	21,9	25,2	27,7	29,6	29,2	27,4	10,3	24,5	21,5	17,9
միջին նվազագույնը (°C)	13,9	14,2	15,8	19,0	22,3	24,6	26,3	26,1	24,8	22,3	19,3	15,6	20,4
բացարձակ նվազագույնը (°C)	−0,1	−0,2	1,4	4,7	10,0	15,6	19,5	18,9	13,5	10,2	1,1	1,8
տեղումների քանակը (մմ)	83,2	170,3	180,4	177,8	234,5	325,9	245,1	322,1	360,5	148,9	108	83,1	73,3
Աղբյուր՝ Եղանակի կենտրոնական բյուրո[34]

Օդի որակը

Համեմատած ասիական մյուս քաղաքների հետ՝ Թայպեյն ունի «գերազանց հնարավորություններ»՝ քաղաքում օդի որակը պահպանելու համար^[35]։ Վերջինիս անձրևային կլիման, ափին մոտ լինելը և բնապահպանական խիստ կարգավորումները թույլ չեն տվել, որ աղտոտումը դառնա էական առողջական խնդիր՝ համեմատած մայրցամաքային Չինաստանի կամ Հարավարևելյան քաղաքների հետ։ Այնուամենայնիվ, քաղաքին պատած ծուխն այստեղ սովորական երևույթ է, և ոչ անձրևային օրերին քաղաքը վատ տեսանելի է։ Թայպեյում օդի աղտոտման հիմնական աղբյուրը մոտոցիկլետներն են։

Քաղաքի համայնապատկերը

Տեսարան ցերեկային Թայպեյից

Գիշերային տեսարան Թայպեյի հայտնի Սինյի թաղամասից

Դեմոգրաֆիա

Պատմական բնակչություն
Տարի	Բնակչություն	%±
1985	2,507,620
1990	2,719,659	+8.5%
1995	2,632,863	−3.2%
2000	2,646,474	+0.5%
2005	2,632,242	−0.5%
2010	2,618,772	−0.5%
2015	2,704,810	+3.3
* Աղբյուր:«Populations by city and country in Taiwan». Ministry of the Interior Population Census. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 31-ին.

Մարդկանց ամբոխ Շիլինի գիշերային շուկայում

Բուն Թայպեյ քաղաքում 2015 թվականի դրությամբ ապրում է 2.704.810 մարդ, իսկ ագլոմերացիայում՝ 7.047.559 մարդ^[2]։ Վերջին տասնամյակներում բուն քաղաքի բնակչության թվաքանակի նվազման միտում է նկատվում, մինչդեռ հարակից շրջաններում տեղի է ունենում հակառակ գործընթացը։ Բնակչության թվաքանակը սկզբնական շրջանում բավական արագ էր ընթանում, սակայն արդեն կայունացել է՝ նոսր բնակեցված հատվածների զարգացման ու պետության՝ քաղաքը վերաբնակեցնելուն ուղղված արշավների արդյունքում։ 2010 թվականից սկսած բնակչության թիվը կրկին սկսել է աճել^[2][36][37]։

Թայպեյի աշխարհագրության ու տարբեր հատվածների զարգացվածության աստիճանների տարբերությունների պատճառով քաղաքը հավասարապես բնակեցված չէ։ Հատկապես խտաբնակ են Դաան, Սոնշան և Դաթոնգ հատվածները, որոնք հարակից մի քանի համայնքների հետ կազմում են աշխարհի ամենախիտ բնակեցված թաղամասերից մեկը^[36]։

2008 թվականին քաղաքում ծնելիության գործակիցը կազմում էր 7.88%, իսկ մահացության գործակիցը՝ 5.94%^[36]: Կրճատվող և ծերացող բնակչության խնդիրը քաղաքին սպառնացող ամենակարևոր մարտահրավերներից մեկն է։ Մինչև 2009 թվականը Թայպեյում տասը բնակչից մեկի տարիքը գերազանցում էր 65-ը^[38]։ Բարձրագույն կրթություն ստացած բնակիչները ընդհանուր կազմել են 43.48%: Քաղաքում բավական բարձր է գրագիտության մակարդակը՝ 99.18%^[36]:

Ինչպես Թայվանի մնացած հատվածը՝ Թայպեյը ևս բաղկացած է 4 հիմնական էթնիկ խմբերից՝ հոկլոներ, մայրցամաքային չինացիներ, հակկաներ և Թայվանի աբորիգեններ^[36]։ Թեև հոկլոներն ու չինացիները կազմում են բնակչության ճնշող մեծամասնությունը, վերջին տասնամյակներին քաղաքում ավելացել է հակաների տեսակարար կշիռը։ Քաղաքում աբորիգենների ընդհանուր թիվը կազմում է 12.862 մարդ, որը նույնիսկ քաղաքի բնակչության 0.5%-ին չի հասնում։ Արտասահմանցիների (հիմնականում՝ Ինդոնեզիայից, Վիետնամից և Ֆիլիպիններից) թիվը 2008 թվականի վերջին եղել է 52.426^[36]:

Բնակչության 2001-2024 թվականների վիճակագրություն

Տարի Բնակչություն 2001 2 647 076 մարդ [39] 2002 2 632 515 մարդ [40] 2003 2 640 303 մարդ [41] 2004 2 627 382 մարդ [42] 2005 2 621 942 մարդ [43] 2006 2 616 473 մարդ [44] 2007 2 630 872 մարդ [45] 2008 2 629 689 մարդ [46] 2009 2 622 090 մարդ [47] 2010 2 606 151 մարդ [48] 2011 2 622 883 մարդ [49] 2012 2 652 959 մարդ [50] 2013 2 675 033 մարդ [51] 2014 2 688 140 մարդ [52] 2015 2 704 810 մարդ [53] 2016 2 704 974 մարդ [54] 2017 2 695 371 մարդ [55] 2018 2 668 572 մարդ [56] 2020 2 603 150 մարդ [57] 2024 2 506 767 մարդ [58]

Տարիքային բաշխվածությունը	Տղամարդ	Կին
0–4	73680	69574
5–9	57701	53004
10–14	67345	61491
15–19	77974	72110
20–24	78552	73103
25–29	78447	80882
30–34	105245	118719
35–39	107951	123852
40–44	96222	111729
45–49	96535	112049
50–54	98411	112322
55–59	96092	110635
60–64	87691	100472
65–69	55867	64949
70–74	40087	50018
75–79	28413	39123
80–84	23314	26760
85+	26109	25887

Տնտեսություն

Տե՛ս նաև՝ Թայվանի տնտեսությունը

Բելլավիտա առևտրի կենտրոնը Սինյի թաղամասում

Թայպեյի Նեիհու տեխնոլպարկը

Լինելով Թայվանի ֆինանսական, տնտեսական ու տեխնոլոգիական հանգույցը՝ Թայպեյը ներկայումս տեխնոլոգիայի ու էլեկտրոնիկայի գլոբալ կենտրոններից մեկն է^[59]։ Քաղաքի կտրուկ զարգացումը մասամբ նաև Թայվանի տնտեսաական հրաշքի արդյունք է, որի շնորհիվ քաղաքը 1960-ական թվականներից արագ զարգացում ապրեց օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների հաշվին։ Թայվանը ներկայումս ամենախոշոր կրեդիտորային տնտեսություններից է՝ ունենալով արտարժույթի ամենամեծ պահուստներից մեկը՝ $403 միլիարդ ԱՄՆ դոլար 2012 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ^[60]։

Չնայած 1997—1998 թվականների ասիական ֆինանսական ճգնաժամին՝ տնտեսությունը շարունակում է զարգանալ՝ տարեկան 5% աճ արձանագրելով, և ունի զբաղվածության համեմատաբար բարձր մակարդակ ու ցածր ինֆլյացիա։ Քաղաքի ՀՆԱ-ն 2014 թվականին կազմել է 327 միլիարդ դոլար^[61]։ Ըստ The Economist-ի՝ 2013 թվականի դրությամբ Թայպեյը 1 շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի մակարդակով Արևելյան Ասիայում 5-րդն է՝ զիջելով Տոկիոյին, Սինգապուրին, Օսակային և Հոնգ Կոնգին, և իր ետևում է թողել այնպիսի քաղաքների, ինչպիսիք են Սեուլը, Լոնդոնը, Փարիզը^[62]։ Ըստ գնողունակության համարժեքության ցուցչի՝ 1 շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն 2015 թվականին Թայպեյում կազմել է 44.173 ԱՄՆ դոլար՝ զիջելով միայն Սինգապուրին ($90.151 2016 թվականին՝ համաձայն Արժույթի միջազգային հիմնադրամի) և Հոնգկոնգին ($58.322 2016 թվականին)^[63]։ 2015 թվականին Financial Times-ը Թայպեյին 2-րդ տեղում է դասակարգել ըստ տնտեսական պոտենցիալի (Տոկիոյից հետո) և 4-րդ տեղում ըստ բիզնեսի համար նպաստավոր պայմանների^[64]։ Քաղաքում ապրում է 30 միլիարդատեր, և այս ցուցանիշով Թայպեյն աշխարհում 16-րդն է ու առաջ է անգամ Լոս Անջելեսից ու Սիդնեյից^[65]։ Business Insider-ը ևս Թայպեյին բարձր հորիզոնականներում է դասակարգում, մասնավորապես 2017 թվականին Թայպեյը զբաղեցրել է 5-րդ հորիզոնականը որպես բարձր տեխնոլոգիական գլոբալ քաղաք՝ ամենաբարձրը Ասիայում^[66]։ Իսկ IESE Cities-ի վարկանիշում Թայպեյն ամենաբարձրն է սմարթ տեխնոլոգիական գլոբալ քաղաքների շարքում^[67]։

Թայպեյի տնտեսության առաջնային ճյուղերն են տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնոլոգիաները, կենսատեխնոլոգիան, մեծածախ առևտուրը, ֆինանսական ծառայությունները և MICE զբոսաշրջությունը։ Երկրի ամենախոշոր ընկերությունների մեծ մասը գործունեություն են ծավալում հենց Թայպեյում։ Այդպիսի ընկերություններից են Acer Computers, Asus, CTBC Bank, Fubon Financial Holding, Tatung Company, D-Link և այլ ընկերություններ։ Fortune Global 500-ի 5 ընկերություններ են գտնվում Թայպեյում^[68]։ Քաղաքում գործում են նաև մի շարք բազմազգ կորպորացիաներ, միջազգային ֆինանսական ինստիտուտներ և բիզնես ընկերություններ։ Թայպեյն ունի մոտ 3500 գրանցված արտասահմանյան բիզնես ընկերություններ, և նրան է բաժին ընկնում Թայպեյում կատարվող օտարերկրյա ներդրումների 50%-ը^[69]։ Համաշխարհային ճանաչում ունեցող բազմաթիվ ընկերություններ կան, որոնց գրասենյակները կամ տարածաշրջանային կենտրոնները հենց Թայպեյում են տեղակայված։ Դրանցից են Google-ը, Մայքրոսոֆթը, IBM-ը, Ինթելը, Էյչ-Էս-Բի-Սի-ն, Սիթիբանկ-ը, Ֆեյսբուքը, Ամազոնը, Էփլը, JPMorgan Chase-ը, PwC-ն և շատ ուրիշներ։ Շատ բիզնես ընկերություններ գտնվում են Թայպեյի հայտնի Սինյի թաղամասում, մինչդեռ տեխնոլոգիաների ու էլեկտրոնիկայի հետ կապված ընկերություններն էլ հաստատվել են Նեիհու տեխնոպարկում։ Թայպեյում ստարտափերի ու ինովացիոն ընկերությունների գործունեությունը նույնպես բավականին ակտիվ կերպով է ընթանում։ Միայն 2018 թվականին Մայքրոսոֆթը հայտարարեց, որ պատրաստվում է 34 միլիոն ԱՄՆ դոլարի ներդրումներ կատարել՝ Թայպեյում արհեստական բանականության R&D կենտրոն ստեղծելու համար, իսկ Գուգլն էլ հայտարարեց, որ այն աշխատանքի կընդունի 300 հոգու և կվերապատրաստի 5.000 հոգու՝ արհեստական բանականության ոլորտում աշխատելու համար^[70]։ Առհասարակ, Թայպեյը Գուգլի ամենախոշոր ինժեներական կենտրոնն է Ասիայում^[71]։ IBM-ը ևս 2018 թվականին հայտարարեց, որ այն հետազոտական լաբորատորիա կբացի Թայպեյում և կընդլայնի իր R&D կենտրոնը՝ ուշադրությունը սևեռելով հատկապես արհեստական բանականության ու բլոկչեյն տեխնոլոգիայի վրա։ 2016 թվականի Ձեռնարկատիության զարգացման գլոբալ ինդեքսի (Global Entrepreneurship Development Index) համաձայն՝ Թայպեյի ձեռնարկատիրական «մթնոլորտը» վեցերորդն է աշխարհում և առաջինը՝ Ասիայում^[72]։ Թայպեյում կան ավելի քան 400 ստարտափեր, աքսելերատորներ, վենչուրային կապիտալներ և ինկուբացիոն կենտրոններ^[73]։ Քաղաքի ստարտափ էկոհամակարգը Startup Genome-ի կողմից 2018 թվականին գնահատվել է 580 միլիոն ԱՄՆ դոլար^[74]։

Բացի ՏՀՏ ոլորտից՝ քաղաքի լոկալ տնտեսության մեջ փոքր, բայց կարևոր դեր ուննի նաև զբոսաշրջությունը^[75][76]։ 2008 թվականին Թայպեյն արձանագրել է մոտ 3 միլիոն այցելու^[77]։ Թայպեյն ունի բազում զբոսաշրջային հուշարձաններ ու տեսարժան վայրեր և մոտ 6.8 միլիարդ ԱՄՆ դոլար եկամուտ է գեներացնում այդ ոլորտից^[78]։

Մշակույթ

Զբոսաշրջություն

Զբոսաշրջությունը Թայպեյի տնտեսության կարևոր բաղկացուցիչ մասերից է։ 2013 թվականին ավելի քան 6.3 միլիոն զբոսաշրջիկ է այցելել քաղաք՝ դարձնելով այն աշխարհի 15-րդ ամենաշատ այցելված քաղաքը^[79]։ Զբոսաշրջիկների ներհոսքից ստացվել է 10.8 միլիարդ ԱՄՆ դոլար եկամուտ՝ թվով 9-րդն աշխարհում և առաջինը չինախոսների շրջանում^[80]։

Հուշահամալիրներ ու թանգարաններ

Թայպեյի Ազատության հրապարակի համայնապատկերը՝ Ազգային համերգասրահի (ձախ կողմում) և Ազգային թատրոնի (աջ կողմում) հետ միասին

Կայսերական պալատի թանգարանը

228 Հուշահամալիրի թանգարան

Կիշու Ան «Գրականության անտառը»

Ազգային համերգասրահը

Չան Կայշիին նվիրված ազգային հուշահամալիրը հայտնի զբոսաշրջային վայր է՝ նվիրված Չինաստանի Հանրապետության՝ Թայվանի նախկին նախագահին^[81]։ Հուշահամալիրը գտնվում է Հուշահամալիրի հրապարակի (Ազգային համերգասրահի և Ազգային թատրոնի և նրանց հարակից այգիների, ինչպես նաև հուշահամալիրների վայրը) արևելյան ծայրամասում։

Թայվանի ազգային թանգարանը գտնվում է այսպես կոչված «228 խաղաղության հուշահամալիր»-ի մոտ։ Այս թանգարանը ամենահինն է Թայվանում՝ հիմնված լինելով 1908 թվականի հոկտեմբերի 24-ին Թայվանում Ճապոնական գաղութային կառավարության (1895-1945) կողմից։ Ի սկզբանե այն բացվել է 10.000 ցուցանմուշներով՝ ի նշան կղզու Հյուսիս-հարավ երկաթգծի բացման^[82]։ 1915 թվականին էլ բացվեց նոր թանգարան՝ վերոնշյալ «228 խաղաղության հուշահամալիր»-ը, որը հարակից կառավարական շենքի (Նախագահական շենքը) հետ միասին ամենահայտնի շինությունն էր Թայվանում Ճապոնական տիրապետության տարիներին^[82]։

Թայվանի բնիկների Շուն Յե թանգարան

Կայսերական պալատի թանգարանը հսկայական պատկերասրահ է ու թանգարան, որտեղ ներկայացված են հին չինական արտեֆակտեր։ Այն չպետք է շփոթել Պեկինի Արգելված քաղաքի թանգարանի հետ, քանի որ երկու թանգարանների ծագումն էլ սկսվում է նույն ինստիտուտից։ Պատճառն այն է, որ ամբողջական հավաքածուն բաժանվել է վերոնշյալ երկու թանգարանների միջև 1940-ական թվականներին Չինաստանի քաղաքացիական պատերազմի արդյունքում^[83][84]։ Ներկայումս Կայսերական պալատի թանգարանը ներկայացնում է հսկայական հավաքածու՝ ինչպես հին չինական, այնպես էլ համաշխարհային նմուշներ^[84]։

Թայվանի բնիկների Շուն Յե թանգարանը գտնվում է Կայսերական պալատի թանգարանից ընդամենը 200 մետր հեռավորության վրա։ Այնտեղ կարելի է գտնել կղզու բնիկ ժողովրդի պատմության ու արվեստի վերաբերյալ տարբեր նմուշներ։

Թայպեյի գեղարվեստի թանգարանը հիմնադրվել է 1983 թվականին և առաջին թանգարանն է Թայվանում՝ նվիրված ժամանակակից արվեստին։ Թանգարանի շենքը կառուցված է ճապոնական ոճով։ Այնտեղ հիմնականում ցուցադրված են թայվանցի արտիստների ստեղծագործությունները՝ սկսած 1940 թվականից։ Կա ավելի քան 3.000 արվեստի գործ՝ դասակարգված 13 խմբում։

Թայբեյ 101-ի և հանրահայտ Սինյի թաղամասի մոտ գտնվում է Սուն Յաթ-Սենի հուշահամալիրը՝ նվիրված Թայվանի ու Գոմինդանի հիմնադիր հայրերից մեկին։ Հուշահամալիրի սրահը, որի կառուցումն ավարտվել է 1972 թվականի մայիսի 16-ին, սկզբում ներառում էր ցուցանմուշներ Ցին դինաստիայի կառավարման վերջին տարիներին ընթացած հեղափոխական իրադարձություններից։ Ներկայումս այն գործում է որպես բազմակողմանի սոցիալան, կրթական, մշակութային կենտրոն թայվանցիների համար^[85]։

Թայպեյի ժամանակակից արվեստի թանգարանը, հայտնի է նաև որպես «նախկին քաղաքապետարան»

2001 թվականին բացվեց Թայպեյի ժամանակակից արվեստի թանգարանը։ Այն տեղակայված է Թայպեյի նախկին կառավարական շենքում^[86]։

Սիմենդին առևտրային թաղամասի երեկոյան եռուզեռը

Թայպեյ 101

Տե՛ս նաև՝ Թայբեյ 101

Թայպեյ 101-ը, ինչպես կարելի է ենթադրել անունից, 101-հարկանի նշանավոր երկնաքեր է, որն աշխարհում ամենաբարձրն էր, երբ կառուցվեց 2004 թվականին։ Այն կրեց աշխարհի ամենաբարձր շինության տիտղոսը վեց տարի՝ զիջելով այն Դուբայում գտնվող Բուրջ Խալիֆային։ Թայպեյ 101-ն ունի 509 մետր բարձրություն՝ լինելով աշխարհում առաջին շինությունը, որն ունի ավելի քան կես կիլոմետր բարձրություն։ Կառուցված լինելով որպես թայֆուններին ու երկրաշարժերին դիմակայող պատնեշ՝ երկնաքերի դիզայնը կառուցված է ինժեներական բազում նորարար գաղափարների վրա, որոնք առիթ են դարձել, որ այն արժանանա մի շարք միջազգային մրցանակների։ Թայպեյ 101-ը մինչ օրս շարունակում է մնալ աշխարհի ամենաբարձր շինություններից մեկը և վավերացված է LEED ծրագրի կողմից որպես աշխարհի ամենաբարձր «կանաչ» շինություն։ Դրա առևտրի կենտրոնն ու բացօթյա և փակօթյա աստղադիտարանները արժանացել են ամբողջ աշխարհի այցելուների ուշադրությանը, իսկ Թայպեյ 101-ի ամենամյա ամանորյա հրավառությունների ցուցադրությունը միջազգային հեռարձակումների մեջ ունի իր պատվավոր տեղը։

Թատերական արվեստ

Թայպեյի Ազգային թատրոնն ու համերգասրահը գտնվում է Ազատության հրապարակում։ Այստեղ ելույթներ են ունենում թե՛ տեղական, թե՛ միջազգային տարբեր դերասաններ։ Մյուս հայտնի համերգասրահներն են Ճոնշանն ու Սուն Յաթ-Սենի հուշահամալիրը։

Ներկայումս գործում է նաև Թայպեյի գեղարվեստի կենտրոնը, որը բացվել է 2016 թվականին^[87][88][89]։ Կենտրոնը գտնվում է Թայպեյի հայտնի Շիլին շուկայի մոտ^[90] և ունի 3 տարբեր թատրոն՝ բազմաշաբաթյա մեծածավալ միջոառումների համար։ Կենտրոնի ճարտարապետական տեսքն ընտրվել է 2009 թվականին միջազգային մրցույթի արդյունքում^[91]։ Բացի վերոնշյալ կենտրոններից՝ ներկայումս դեռ կառուցման փուլում են գտնվում ևս 2 շինություններ՝ Թայպեյի քաղաքային թանգարանն ու երաժշտական կենտրոնը^[92]։

Առևտուր և հանգիստ

Թայպեյը հայտնի է իր բազմաթիվ գիշերային շուկաներով, որոնցից ամենահայտնին Շիլինի գիշերային շուկան է համանուն թաղամասում։ Շուկայի մերձակա փողոցները չափազանց մարդաշատ են մասշտաբային միջոցառումների ժամանակ։ Շուկաները բացում են իրենց դռները կեսօրից հետո և գործում են անգամ նույնիսկ կեսգիշերից հետո։ Շուկաներում հիմնականում վաճառվում են հագուստ, մթերք և սպառողական ապրանքներ։

Դեռևս 1930-ականներից առևտրի ու զվարճանքների ամենահայտնի վայրերից է Սիմենդինը։ Այստեղ են գտնվում Կարմիր թատրոնը, ինչպես նաև քաղաքի համերգասրահներից մեկը։ Նաև կան բազում ժամանակակից շենքեր՝ կարաոկեներ, կինոթատրոններ, էլեկտրոնային խանութներ, ռեստորաններ ու հագուստի խանութներ^[93]։ Այս հատվածում հատկապես կարելի է տեսնել երիտասարդների, այդ պատճառով էլ կոչվում է Թայպեյի «Հարաձյուկու»^{[Ն 1][94]}։

Թե՛ արտասահմանցիների, թե՛ տեղացիների շրջանում սիրված թաղամասերից է Սինյին՝ հայտնի բազում զվարճանքների ու առևտրի կենտրոններով։ Այստեղ են գտնվում Բելլավիտա, Թայպեյ 101 առևտրի կենտրոնները և այլն։ Սինյին նաև Թայպեյի գիշերային կյանքի կենտրոնն է՝ բազում բարերով ու գիշերային ակումբներով։

Թայպեյը հայտնի է նաև իր կանաչ տարածքներով և այգիներով։ Քաղաքում և դրա շրջակայքում կան շատ այգիներ ու անտառածածկ տարածքներ, որոնցից են Յանմինշան ազգային պարկը, որը հատկապես հռչակված է բալենիներով, հիդրոթերմալ հանքավայրերով և ծծումբի հանքավայրերով։ Յանմինշանում եղել է Չան Կայշիի ամառային նստավայրը, տարբեր օտարազգի դիվանագետների բնակության վայրը, ծառայել է նաև որպես ներկայումս չգործող Չինաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի նստավայրը։ 1914 թվականին հիմնվել է նաև Թայպեյի կենդանաբանական այգին՝ 165 հեկտար տարածքով։ Մյուս հայտնի վայրերից են Բիթանը՝ նավարկության և ջրային մարզաձևերի համար, և Թամսուեյը, որը հայտնի լողափ է։

Տաճարներ

Բանգկա Լունշան տաճարը՝ կառուցված 1738 թվականին, Թայպեյի ամենահին տաճարներից է:

Թայպեյն ունի բազում տաճարներ՝ նվիրված տարբեր աստվածների՝ Չինական ազգային կրոնից, դաոսականությունից և Չինական բուդդայականությունից։ Բանգկա Լունշան տաճարը (艋舺龍山寺), որը կառուցվել է 1738 թվականին և գտնվում է Վանխուա թաղամասում, իր վրա կրում է հարավչինական ճարտարապետության հետքը։ Այս տաճարը՝ Ցինշուեյ (艋舺清水巖) և Ցինշան (艋舺青山宮）Վանխուայի հիմնական այցեքարտն են։

Մյուս հայտնի տաճարներից են Բաօանը (大龍峒保安宮), Սիա Հայ քաղաքի աստծո տաճարը (大稻埕霞海城隍廟), որը նույնպես ազդվել է Հարավային Չինաստանի՝ մասնավորապես Ֆուծիենի ճարտարապետությունից^[95]։ Գրեթե նույն ճարտարապետությամբ է կառուցված նաև դեռևս Ցին կայսրության օրոք՝ 1879 թվականին, հիմնված Թայպեյի կոնֆուցիական տաճարը^[96]։ Թայպեյի փողոցներից մեկը՝ Սինշենի հարավային մայրուղին, ստացել է «Ճանապարհ դեպի դրախտ» անվանումը նրա համար, քանզի այս հատվածում են կենտրոնացված քաղաքի տաճարների, եկեղեցիների ու մզկիթների մեծ մասը^[97][98]։

Բացի մեծ տաճարներից՝ քաղաքում տարածված են նաև աստվածներին նվիրված փոքր, բացօթյա սրբատեղիները, որոնց կարելի է հանդիպել ճանապարհներին, այգիներում կամ թաղամասերում։ Շատ առանձին տներ կամ ընկերություններ երբեմն նույնպես ունենում են առանձին փոքրիկ սրբավայրեր՝ մոմերով ու տարբեր արձանիկներով։ Օրինակ՝ որոշ ռեստորաններ հնարավոր է ունենան Խոհանոցի աստծոն նվիրված փոքրիկ սրբատեղի՝ ռեստորանային բիզնեսում հաջողություններ ունենալու համար^[99]։

Փառատոններ և միջոցառումներ

Թայպեյում անցկացվում են մի շարք ամենամյա փառատոններ։ Վերջին տարիներին մի շարք փառատոններ, օրինակ՝ Կրկնակի տասնօրյակի փառատոնը, սկսել են տոնել Թայվանի այլ քաղաքներում ևս՝ ըստ այբբենական հերթականության։

Երբ գալիս է Նոր տարվա գիշերը՝ ըստ արևային օրացույցի, հազարավոր մարդիկ շտապում են Թայպեյի ՍԻնյիյ թաղամաս՝ ողջ գիշեր շարունակվող փողոցային ցուցադրությունների, բացօթյա համերգների մասնակից դառնալու համար։ Այդ արարողությունների ամենահիշարժան մասը ամանորյա հետհաշվարկն է, որից հետո կեսգիշերին Թայպեյ 101-ի մոտ տեղի են ունենում աշխարհի ամենագեղեցիկ ու երկար հրավառությունները։

Լուսնայի օրացույցով ձմեռային տոներից է նաև Թայպեյի լապտերների փառատոնը։ Այդ օրը սովորաբար համընկում են քաղաքի լապտերների ցուցադրությունն ու Փինսի կոչվող տոնը, որի ժամանակ հարյուրավոր լապտերներ են բաց թողնվում երկինք^[100]։

Կրկնակի Տասնօրյակի տոնին (Double Ten day), որը Թայվանի ազգային օրն է, հայրենասիրական միջոցառումներ են տեղի ունենում Նախագահական շենքի առջև։ Այլ հայտնի տոներից են Մահացածների ոգեկոչման, Վիշապանավակների և Լուսնի տոները^[100]։

Թայպեյում ժամանակ առ ժամանակ տեղի են ունենում նաև լայնամասշտաբ համաշխարհային փառատոններ կամ մրցույթներ։ 2009 թվականին քաղաքում անցկացվեցիին Լսողական խնդիրներ ունեցողների միջազգային խաղերը, որին հետևեցին այլ միջոցառումներ՝ մասնավորապես Համաշխարհային ծաղկային ցուցադրությունը 2010 թվականի նոյեմբերից մինչև 2011 թվականի ապրիլ։ Ցուցադրությունն ունեցել է ավելի քան 100.000 այցելու։

Կառավարումը

Թայպեյի քաղաքապետարանը

Թայպեյի քաղաքապետը՝ Քո Վըն-ճըն

Քաղաքը կառավարվում է քաղաքապետի կողմից, որն ընտրովի պաշտոն է 1967 թվականից ի վեր, երբ այն դարձավ կենտրոնական կառավարմամբ տարածք^[101]։ Քաղաքապետն ընտրվում է չորս տարի ժամկետով, ուղղակի ընտրությունների միջոցով։

Հիմնվելով նախորդ տարիներին անցկացրած ընտրությունների վրա՝ կարելի է ասել, որ չնայած որոշակի տատանումներին՝ բնակիչները թեթևակի հակված են գոմինդանամետ ուժերին (կապույտ կոալիցիա)^[102]։ Այնուամենայնիվ Ժողովրդավարական առաջադեմ կուսակցությունը (ԺԱԿ կամ կանաչների կոալիցիա) նույնպես մեծ աջակցություն է վայելում բնակիչների շրջանում^[103]։

Կետագալան բուլվարը, որտեղ գտնվում են կառավարական մի շարք ինստիտուտներ, զանգվածային արարողությունների, մասնավորապես՝ երդմնակալության, ազգային արարողությունների, բողոքի ցույցերի, քաղաք այցելող օտարերկրյա պաշտոնյաների ընդունելության և հանրային միջոցառումների հիմնական վայրն է^{[104][105][106]}։

Աղբի վերամշակում

Թայպեյում աղբի վերամշակման համակարգն այնքան զարգացած է, որ շատ երկրներ փորձագետներ են ուղարկել Թայպել՝ այն ուսումնասիրելու համար։ Թայպեյում կա Վերամշակման հիմնադրամ, որը հասանելի է քաղաքի՝ աղբը հավաքող ու վերամշակող ընկերություններին։ Կառավարության կողմից գործածության մեջ են մտցվել աղբի վերամշակման բեռնատարներ՝ բնակչության շրջանում իրազեկվածությունը բարձրացնելու համար։ Այդ բեռնատարերից հնչում է դասական երաժշտություն (հատկապես՝ Բեթհովենի "Für Elise" (Էլիզայի համար) և Ֆեկլա Բոնդարժեվսկա-Բարանովսկայի «Աղախնի աղոթքը» ստեղծագործությունները), որն ազդարարում է մեքենաների մուտքը քաղաքի տարբեր համայնքներ^[107]։ Ապրանք արտադրողները, վաճառողներն ու ներմուծողները, որոնց գործունեության արդյունքում առաջանում է վերամշակման ենթակա թափոն, որոշակի գումար են վճարում Վերամշակման հիմնադրամին, որն էլ օգտագործում է այդ միջոցները՝ քաղաքում աղբի վերամշակմամբ զբաղվող ընկերություններին սուբսիդիաներ տրամադրելու համար։ 1998-2008 թվականներին աղբի վերամշակումը Թայպեյում աճել է՝ 6%-ից հասնելով 32-ի^[108]։ Այսպիսի առաջնընթացը հնարավորություն է տվել կառավարությանը՝ Թայպեյի՝ աղբի վերամշակման համակարգը ներկայացնել 2010 թվականի Շանհայի համաշխարհային ցուցադրությանը (Shanghai World Expo 2010):

Քաղաքային պլանավորում

Թայպեյին բնորոշ են ուղիղ փողոցները և արմտյան ճարտարապետության նմանությամբ կառուցված շենքերը^[109]։ Քաղաքում թույլատրելի արագությունը 30 կիլոմետր/ժամն է։ Գծերը (որոնք ուղղահայաց են փողոցներին) և նրբանցքները (որոնք էլ զուգահեռ են փողոցներին) սկսվում են գլխավոր մայրուղիներից։

Քաղաքի զարգացումը սկսվել է արևմտյան թաղամասերից (դրանք մինչ օրս էլ համարվում են քաղաքի մշակութային սիրտը), քանի որ այստեղ զարգացած էր առևտուրը, վերջին տարիների զարգացման ծրագրերը գլխավորապես ուղղված են արևելյան թաղամասերին։

Վարչական բաժանում

Քաղաքը բաժանված է 12 վարչական շրջանների՝ թաղամասերի (區)^[110], որոնցից յուրաքանչյուրը բաժանվում է առանձին ավանների (urban villages - (里)), որոնք էլ իրենց հերթին բաժանվում են թաղերի (鄰): Ամենախիտ բնակեցված թաղամասերն են Դանը, Սոնշանը։

	Շրջաններ			Բնակչությունը	Տարածք	Փոստային ինդեքս
	Շրջան	չինարեն	անգլերեն	2016 թ.	կմ²
	■ Ճոնճըն	中正區	Chung-cheng	162.549	7.6071	100
	■ Դաթոն	大同區	Ta-t’ung	131,029	5.6815	103
	■ Ճոնշան	中山區	Chung-shan	231.286	13.6821	104
	■ Սոնշան	松山區	Sung-shan	209.903	9.2878	105
	■ Դան	大安區	Ta-an	312,909	11.3614	106
	■ Վանհուա	萬華區	Wan-hua	190.050	8.8522	108
	■ Սինյի	信義區	Hsin-yi	229.139	11.2077	110
	■ Շիլին	士林區	Shih-lin	290.682	62.3682	111
	■ Բեյթոու	北投區	Pei-t’ou	257,922	56.8216	112
	■ Նեյհու	內湖區	Nei-hu	287.726	31.5787	114
	■ Նանկան	南港區	Nan-kang	122.296	21.8424	115
	■ Վընշան	文山區	Wen-shan	275.433	31.5090	116

Տրանսպորտ

Թայպեյի Վընդե կայարանը

Հասարակական տրանսպորտը Թայվանի տրանսպորտային միջոցների շարքում կարևոր դեր ունի։ Թայպեյում դրանից օգտվում է բնակչության 34.1%-ը^[111]։ Մասնավոր տրանսպորտը բաղկացած է մոտոռոլլերներից, ավտոմեքենաներից, տաքսիներից և հեծանիվներից։ Ժամանակի ընթացքում թայպեյցիների շրջանում մեծացել է հարգանքը՝ երթևեկության, ճանապարհային կանոնների նկատմամբ։

Թայպեյի կայարանը տրանսպորտային համընդգրկուն հանգույց է՝ մետրոյի, ավտոբուսների, ավանդական և արագընթաց գնացքների համար^[112]։ Հասարակական տրանսպորտի բոլոր միջոցների համար օգտագործվում են անշփում սմարթ քարտեր (EasyCard), որից գումարը հանվում է յուրաքանչյուր ուղևորություն կատարելիս^[113]։

Մետրո

Թայպեյի մետրոն (կրճատ՝ MRT), որն իր մեջ ներառում է թե՛ մետրոն՝ իր վագոններով, թե՛ թեթև գնացքները, հիմնված է ավտոմատացման տեխնոլոգիաների վրա։ Ներկայումս քաղաքում կա մետրոյի 6 գիծ, որոնք դասակարգվում են ըստ գույների, համարների և պահեստային կայանների։ Բացի գնացքներից՝ մետրոյի համակարգւ ներառում է այլ օժանդակ տրանսպորտային միջոցներ, օրինակ՝ Մաօկոն Գոնդոլան, ընդհատակյա առևտրի կենտրոնները, այգիներն ու հրապարակները։

2017 թվականին նոր տրանսպորտային ուղղություն բացվեց՝ միացնելով Թայպեյի Թաօյուեն օդանավակայանը Նոր Թայպեյի հարևանությամբ գտնվող համանուն քաղաքին։ Իսկ 2020 թվականի հունվարի 31 -ին էլ Hitachi Rail Corporation-ը պաշտոնապես շահագործման հանձնեց Շրջանային գծի առաջին փուլը, որը նախատեսում էր 15.4 կիլոմետր անվարորդ երկարությամն ճանապարհ Շիսիճան կայարանի մոտ^[114][115]։

Թայպեյի մետրոյի կայարանի տեսքը

Երկաթուղի

1983 թվականից սկսած՝ քաղաքի երկաթգծերը դարձվեցին ընդհատակյա՝ համաձայն Թայպեյի երկաթգծի նախագծի^[116]։ 2007 թվականին բացվեց քաղաքի Արագընթաց երկաթգիծը։ Քաղաքում գործող ճեպընթացները, որոնք միացնում են Թայպեյը արևտյան հարևան քաղաքներին՝ Թաօյուեն, Սինչու, Տաիչուն, Չիայի, Թայնան, կրճատում են ճանապարհաժամանակը մոտ 60%-ով՝ ավանդական գնացքների կամ ավտոբուսների համեմատ^[117]։

Ավտոբուս

Թայպեյում ավտոբուսը հիմնականում օգտագործվում է այն վայրերը հասնելու համար, որտեղ մետրո չկա^[112]։ Քաղաքի մետրոյից օգտվողները կարող են օգտագործել EasyCard քարտերը՝ ավտոբուսից օգտվելիս զեղչեր ստանալու համար և հակառակը։ Թայպեյի ավտոբուսային համակարգում ամենահատկանշանանն այն է, որ այն բաղկացած է բազմաթիվ մասնավոր ընկերություններից, որոնք օգտվում են ավտոբուսային ուղիներից՝ կիսելով ուղեվարձերը։ Այս համակարգը ԱՄՆ-ում գործող ավտոբուսային համակարգի հակապատկերն է, որտեղ մասնավոր տրանսպորտային ընկերությունների փոխարեն հանրային ընկերություններ են։ Քաղաքի խոշոր կանգառներում՝ Թայպեյ կանգառում և Թայպեյի քաղաքապետարանի կանգառում տեղակայված են նաև միջքաղաքային մեծ ավտոբուսներ^[118]։

Թայպեյի Սոնշան օդանավակայանը

Օդանավակայաններ

Միջազգային չվերթների մեծ մասը տեղի է ունենում Թաօյուեն քաղաքի մոտ գնտվող համանուն օդանավակայանից։ Թայպեյի Սոնշան օդանավակայանը, որը գտնվում է քաղաքի սրտում՝ Սոնշան թաղամասում, հիմնականում ծառայում է ներքին թռիչքների, ինչպես նաև դեպի Տոկյո, Սեուլ և ՉԺՀ-ում մոտ 15 քաղաքներ թռիչքների համար։

Տոմսային համակարգ

1994 թվականին՝ պայմանավորված Թայպեյի արագընթաց զարգացմամբ, պետական մարմինների կողմից որոշվեց «ստեղծել քաղաքակիրթ տրանսպորտային համակարգ Թայպեյի բնակիչների համար»։ 1999 թվականին դրա համար ընտրվեց Mitac կոնսորցիումը, որի մասն է կազմում Թալես (Thales) տրանսպորտային համակարգը։ 2005 թվականին Թալեսը վերընտրվեց՝ վերակազմավորելով Թայպեյի տրանսպորտային համակարգն ու ստեղծելով ուղեվարձի գանձման բացառապես անշփում, ավտոմատ մեխանիզմ, որն իր մեջ ներառում է մետրոյի 116 կայարան, 5.000 ավտոբուս և մեքենաների 92 կայանատեղի։

Կրթություն

Թայպեյի ազգային համալսարանի հիվանդանոցի արևմտյան հատվածը

Թայպեյում կա 24 համալսարան և Թայպեյի ազգային ակադեմիան (Academia Sinica), որը զբաղվում է միջազգային հետբուհական կրթական ծրագրերով։

Թայպեյի ազգային համալսարանը (Tai-Da) հիմնադրվել է 1928 թվականին՝ Ճապոնական կառավարման շրջանում։ Այս համալսարանը տվել է քաղաքական ու քաղաքական մի շարք առաջնորդների։ Թե՛ կապույտների (գոմինդանականներ), թե՛ կանաչների (Ժողովրդական առաջադեմ կուսակցության կողմնակիցներ) քաղաքական շարժումների հիմքերը դրվել են հենց այս համալսարանի տարածքում։ Համալսարանն ունի 4 մասնաշենք Մեծ Թայպեյում (ներառյալ՝ Նոր Թայպեյ) և ևս 2-ը Նանթոու շրջանում։ Համալսարանն ունի իրեն պատկանող ֆերմաներ, անտառներ և հիվանդանոցներ, որոնք օգտագործվում են հետազոտական նպատակներով, իսկ Թայպեյի ազգային համալսարանի հիվանդանոցը բժշկական հետազոտությունների համաշխարհային առաջատար կենտրոններից է^[119]։

Թայպեյի ազգային նորմալ համալսարանը (National Taiwan Normal University կամ Shi-Da)) նույնպես հիմնվել է ճապոնացիների կառավարման ժամանակաշրջանում։ Ի սկզբանե հիմնվել է որպես Թայհոկույի քոլեջ անվամբ 1922 թվականին, 1946 թվականին Գոմինդանի կողմից դարձել է ուսուցիչների վերապատրաստման կենտրոն։ Այդ ժամանակից սկսած համալսարանը դարձել է համընդգրկում միջազգային համալսարան։ Այն հատկապես հայտնի է հումանիտար գիտությունների իր ուժեղ ծրագրերով ու միջազգային կրթությամբ, իսկ ողջ աշխարհում հայտնի է որպես մանդարինի՝ պարզեցված չինարենի ուսուցման կենտրոն, որն ամեն տարի ընդունում է հազարավոր ուսանողների՝ աշխարհի տարբեր երկրներից։

Սպորտ

Թայպեյի մարզադաշտը

Թիենմուի բեյսբոլի մարզադաշտը

Լինելով ճապոնացիների ու ամերիկացիների շարունակական ազդեցության ներքո՝ զարմանալի չէ, որ Թայպեյում ամենատարածված սպորտաձևերն են բեյսբոլն ու բասկետբոլը։ Թայպեյը, ինչպես և աբողջ Թայվանը, հատկապես մեծ հռչակ է վայելում բեյսբոլի ոլորտում, հետևաբար այն հաճախ հյուրընկալում է Բեյսբոլի Ասիայի առաջնությունը։

Թայպեյում սպորտային միջոցառումների գլխավոր վայրը Թայպեյի մարզադաշտն է, որն ունակ է տեղավորել ավելի քան 15.000 հանդիսականների։ Այն բացվել է 2005 թվականի դեկտեմբերի 1-ին։ Թեև այն ի սկզբանե նախատեսված է եղել սպորտային միջոցառումների համար, սակայն այստեղ ավելի շատ տեղի են ունեցել մշակութային միջոցառումներ^[120]։ Իսկ բեյսբոլի համար ամենատարածված վայրն էլ Թիենմուի բեյսբոլի մարզադաշտն է։

ԶԼՄ

Լինելով մայրաքաղաք՝ Թայպեյում են գտնվում երկրի հեռուստաընկերությունների ու թերթերի գլխավոր կենտրոնները։ Հեռուստատեսային հայտնի ընկերություններից են CTV MyLife, Dimo TV, China Television, FTV News, Formosa TV, Gala Television և այլն։ Թերթերից են The China Post, China Times, DigiTimes, Kinmen Daily News, Liberty Times, Mandarin Daily News, Matsu Daily, Min Sheng Bao, Sharp Daily, Taipei Times, Taiwan Daily, Taiwan News, Taiwan Times և United Daily News և այլն։

Միջազգային հարաբերություններ

Թայպեյը հանդիսանում է Գլոբալ 21 քաղաքների ասիական ցանցի անդամ։

Քույր քաղաքներ

Թայպեյի քույր քաղաքներն են^[121][122]՝

Հյուսթոն, ԱՄՆ (1961) Լոմե, Տոգո (1966) Մանիլա, Ֆիլիպիններ (1966) Կոտոնու, Բենին (1967) Սեուլ, Հարավային Կորեա (1968)[123][124] Քեսոն Սիթի, Ֆիլիպիններ (1968) Հոշիմին, Վիետնամ (1968) Սան Ֆրանցիսկո, ԱՄՆ (1970) Գուամ, ԱՄՆ (1973) Տեգուսիգալպա, Հոնդուրաս (1975) Քլիվլենդ, ԱՄՆ (1975)[125] Ջիդդա, Սաուդյան Արաբիա (1978) Ինդիանապոլիս, ԱՄՆ (1978) Մարշալ (Տեխաս), ԱՄՆ (1978) Ֆինիքս, ԱՄՆ (1979)[126]

Լոս Անջելես, ԱՄՆ (1979) Ատլանտա (Ջորջիա), ԱՄՆ (1979) Օկլահոմա Սիթի, ԱՄՆ (1981) Յոհանեսբուրգ, ՀԱՀ (1982) Գոլդ Քոստ, Ավստրալիա (1982) Պրետորիա, ՀԱՀ (1983) Սան Խոսե, Կոստա Ռիկա (1984) Լիլոնգվե, Մալավի (1984) Վերսալ, Ֆրանսիա (1986) Ասունսյոն, Պարագվայ (1987) Պանամա, Պանամա (1989) Մանագուա, Նիկարագուա (1992) Սան Սալվադոր, Սալվադոր (1993) Վարշավա, Լեհաստան (1995) Ուլան Ուդե, Ռուսաստան (1996)

Բոստոն, ԱՄՆ (1997) Դալաս, ԱՄՆ (1997)[127] Դակար, Սենեգալ (1997) Մբաբանե, Սվազիլենդ (1997) Ուլան Բատոր, Մոնղոլիա (1997) Լա Պաս, Բոլիվիա (1997) Վիլնյուս, Լիտվա (1998) Հայդարաբադ, Հնդկաստան (2000) Ռիգա, Լատվիա (2001)[128] Ուագադուգու, Բուրկինա Ֆասո (2008)

Գործընկեր քաղաքներ

• Անքորիջ, Ալյասկա, ԱՄՆ (1997)^[122]
• Յոկոհամա, Կանագավա, Ճապոնիա (2006)
• Համամացու, Սիձուոկա, Ճապոնիա (2014)
• Կոտա Կինաբալու, Սաբահ, Մալայզիա (2017)^[129]

Ընկեր քաղաքներ

• Փերթ, Արևմտյան Ավստրալիա, Ավստրալիա (1999)^[122]
• Օրինջ շրջան, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ (2000)^[122]
• Ջորջթաուն, Պենանգ, Մալայզիա (2009)
• Հելսինկի, Ֆինլանդիա (2012)^[122]

Թայպեյը ժամանակակից մշակույթում

• Թայպեյ բառն օգտագործվում է պրոֆեսիոնալ ըմբշամարտում, որտեղ կա ըմբշամարտի հատուկ տեսակ՝ «Թայպեյյան մահացու մարտը», որի ժամանակ ըմբշամարտիկների ձեռքերը կապում են ժապավենով, այնուհետև թաթախում են սոսնձի ու կտրտած ապակու կտորների մեջ, այնպես, որ վերջիններս մնան ժապավենի վրա։ Այս մրցավեճը կարելի է հաղթել խփելով, ենթարկվելով կամ փախչելով^[130]։
• Թայվանցի-ամերիկացի գրող Թաօ Լինի 2013 թվականին գրած վեպն ունի «Թայպեյ» անվանումը։ Վեպում գործողությունները տեղի են ունենում Նյու Յորքում և Թայպեյում, որտեղ ծնվել և ապրում են գլխավոր հերոսի՝ Թոլի ծնողները։ Վեպում Փոլն ամուսնանում և այցելում է Թայպեյ իր կնոջ հետ։ Այնտեղ նրանք ընկնում են թմրանյութերի ազդեցության տակ և նկարում են երգիծական ֆիլմ Թայվանում առաջին «ՄակԴոնալդսի» մասին^[131]։ Գրքի հիման վրա հետագայում ֆիլմ է նկարահանվում^[132]։

Պատկերասրահ

• 
  Թայպեյի համայնապատկերը
• 
  Տվատուտիան
• 
  Չան Կայշիին նվիրված հուշահամալիրի գլխավոր մուտքը
• 
  Ամանորյա հրավառություններ Թայբեյ 101-ի մոտ
• 
  Նախագահական շենքը Կետագալան բուլվարից
• 
  Կարմիր թատրոնի շենքը
• 
  Բեիթոու թանգարանը
• 
  Թայպեյի Գրանդ հյուրանոցը
• 
  Տաճի կամուրջը
• 
  Բաօան տաճարը
• 
  Ճինան տաճարը
• 
  Թայֆունի տեսարան
• 
  Կայսերական պալատի թանգարանի Ճիշան այգիները
• 
  Սիմենդինը գիշերը
• 
  Թայպեյի պատմությունների տունը
• 
  Դաան այգին
• 
  Դաան այգին

Նշումներ

1. Հարաձյուկուն հայտնի թաղամաս է Ճապոնիայում, որը համարվում է երիտասարդության ու նորաձևության կենտրոն

Ծանոթագրություններ

1. "Taipei" Արխիվացված 8 Դեկտեմբեր 2017 Wayback Machine. Random House Webster's Unabridged Dictionary.
2. 鄉鎮市區人口及按都會區統計. Taiwan Ministry of Interior. December 2015. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 13 օգոստոս, 2020-ին.
3. «Methods and Term Definitions». Directorate General of Budget, Accounting and Statistics. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 13-ին.
4. «The World According to GaWC 2018». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 3-ին. Վերցված է Օգոստոսի 13 2020-ին.
5. «Taiwan tech industry faces up to South Korea's Samsung». The Seattle Times. April 2013. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 13-ին.
6. Skinner, G. William (1973). Modern Chinese society:an analytical bibliography. Stanford University Press. էջ 55. ISBN 0-8047-0753-7.
7. «Hanyu Pinyin to be standard pie in 2009». Taipei Times. 2008 թ․ սեպտեմբերի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 13-ին.
8. «Gov't to improve English-friendly environment». The China Post. 2008 թ․ սեպտեմբերի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 13-ին.
9. William Campbell (1915). Sketches from Formosa. էջ 82 – via Internet Archive. «No sooner had the Governor-General at Tai-pak received telegraphic information of the magnitude of the calamity, than instruction were issued for a large company of surgeons, nurses, and assistants to proceed at once to Ka-gi.»
10. «Tai-pak». The Free Dictionary. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 13-ին. «Taipei (redirected from Tai-pak)»
11. Alice Ballantine Kirjassoff (March 1920). «FORMOSA THE BEAUTIFUL». National Geographic Magazine. Vol. 37, no. 3. էջեր 257, 262. «I boarded a train for Taihoku, the capital city, which on most maps still bears its old Chinese name of Taipeh.{...}Taihoku (Taipeh)»
12. «Taipeh». The Free Dictionary. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 13-ին. «Noun 1. Taipeh - the capital of Nationalist ChinaTaipeh - the capital of Nationalist China; located in northern Taiwan»
13. «Taipei's History and Development». Taipei City Government. November 2014. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 13-ին.
14. «Taipei (Taiwan) :: History – Britannica Online Encyclopedia». Britannica.com. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 13-ին.
15. Davidson, James W. (1903). The Island of Formosa, Past and Present : history, people, resources, and commercial prospects : tea, camphor, sugar, gold, coal, sulphur, economical plants, and other productions. London and New York: Macmillan & Co. էջ 245. OL 6931635M. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 8-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 13-ին.
16. «Taipei City Government: Home – I. Geographic Overview». Taipei City Government. 2006 թ․ հոկտեմբերի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 13-ին.
17. Ng, Franklin (1998). The Taiwanese Americans. Greenwood Publishing Group. էջ 10. ISBN 0-313-29762-2.
18. «Taiwan Timeline – Retreat to Taiwan». BBC News. 2000. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հունիսի 24-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 13-ին.
19. «History». Taipei City Government. 2004 թ․ մարտի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ մայիսի 7-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 11-ին.
20. Kelly, Robert (2007). Taiwan. Lonely Planet Publications. էջ 46. ISBN 978-1-74104-548-2.
21. «History of Taipei». Taipei City Government. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 15-ին.:
22. Marsh, Robert (1996). The Great Transformation. M. E. Sharpe. էջ 84. ISBN 1-56324-788-7.
23. Allen, Joseph R. (2012). Taipei: City of Displacements. Seattle: University of Washington Press. էջեր 75–81. ISBN 978-0-295-80426-2.
24. Marsh (1996), էջ. 85.
25. Republic of China Yearbook. Kwang Hwa Publishing Co. 2002. էջ 120. ISBN 957-9227-35-7.
26. «About Taipei – Taipei Profile». Department of Information and Tourism, Taipei City Government. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 17-ին.
27. «Geographical Overview». english.gov.taipei. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 17-ին.
28. «Geography/Population». Taipei City Government. 2004 թ․ մարտի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 17-ին.
29. Taipei City Արխիվացված 2 Ապրիլ 2013 Wayback Machine - Academia Sinica
30. Living in Taipei Արխիվացված 17 Փետրվար 2012 Wayback Machine - Mandarin Training Center, a subsidiary of National Taiwan Normal University
31. Taipei, Taiwan; the sister city of Los Angeles Արխիվացված 20 Հունվար 2013 Wayback Machine - Los Angeles City Council
32. «Köppen−Geiger Climate Classification». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
33. «Weather History for Sungshan, Taiwan». Wunderground. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 17-ին.
34. «Climate». Central Weather Bureau. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 17-ին.
35. «Pollution is a major threat for Asian cities, says new report». EarthTimes. 2006 թ․ դեկտեմբերի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 17-ին.
36. «Demographical Overview». Taipei City Government. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 18-ին.
37. «Premier agrees to suspend sales of state-owned prime city land». Central News Agency. 2010 թ․ մարտի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 18-ին.
38. «Taiwan's elderly population reaches one in 10: interior ministry». Central News Agency. 2010 թ․ հունվարի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 18-ին.
39. http://ca.gov.taipei/public/Attachment/62161422714.ods
40. http://ca.gov.taipei/public/Attachment/621614283429.ods
41. http://ca.gov.taipei/public/Attachment/62161437463.ods
42. http://ca.gov.taipei/public/Attachment/621615582065.ods
43. http://ca.gov.taipei/public/Attachment/62161662980.ods
44. http://ca.gov.taipei/public/Attachment/621616131891.ods
45. http://ca.gov.taipei/public/Attachment/621616194053.ods
46. http://ca.gov.taipei/public/Attachment/621616263896.ods
47. http://ca.gov.taipei/public/Attachment/621616325141.ods
48. http://ca.gov.taipei/public/Attachment/621616403039.ods
49. http://ca.gov.taipei/public/Attachment/62161701216.ods
50. http://ca.gov.taipei/public/Attachment/621617122923.ods
51. http://ca.gov.taipei/public/Attachment/621617191294.ods
52. http://ca.gov.taipei/public/Attachment/62161724408.ods
53. http://sowf.moi.gov.tw/stat/month/m1-07.xls
54. http://ca.gov.taipei/public/Attachment/623118146.ods
55. http://ca.gov.taipei/public/Attachment/72610345686.ods
56. https://data.gov.tw/dataset/77139
57. https://www.stat.gov.tw/ct.asp?mp=4&xItem=47698&ctNode=549
58. 內政部戶政司 https://www.ris.gov.tw/app/portal/346(չինարեն (Թայվան))
59. Kwok, R. Yin-Wang (2005). Globalizing Taipei: the political economy of spatial development. Routledge. էջ 163. ISBN 0-415-35451-X.
60. «National Statistics, Republic of China – Latest Indicators». Directorate General of Budget, Accounting and Statistics. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 15-ին.
61. Parilla, Alan Berube, Jesus Leal Trujillo, Tao Ran, and Joseph (2015 թ․ հունվարի 22). «Global Metro Monitor». Brookings (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 19-ին.
62. «Archived copy». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 19-ին.
63. «Archived copy». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 19-ին.
64. «Archived copy». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 19-ին.
65. [e-mail]. «Hurun Report - Details». www.hurun.net. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 19-ին.
66. «The 25 most high-tech cities in the world». Business Insider. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 19-ին.
67. «IESE Cities in Motion Index 2017 | Cities in Motion». blog.iese.edu (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 19-ին.
68. «Fortune Global 500 List 2017: See Who Made It». Fortune (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 20-ին.
69. «ITO Invest Taipei». invest.taipei. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 20-ին.
70. Jennings, Ralph. «Why Google, IBM & Microsoft Are All Expanding in Taiwan This Year». Forbes (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 20-ին.
71. «Google expands in Taiwan, its top Asian R&D hub». Nikkei Asian Review (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 20-ին.
72. «ITO Invest Taipei». invest.taipei. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 20-ին.
73. «Taiwan Startups». AngelList. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 20-ին.
74. «I just downloaded the GSER 2018 by @startupgenome». startupgenome.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 20-ին.(չաշխատող հղում)
75. 歷年觀光外匯收入統計. Tourism Bureau, Ministry of Transportation and Communication. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 20-ին.
76. 97年臺閩地區主要觀光遊憩區遊客人次月別統計. Tourism Bureau, Ministry of Transportation and Communication. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 20-ին.
77. «Euromonitor International's Top City Destination Ranking». 2010 թ․ հունվարի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 20-ին.
78. «Taiwan's tourism revenue on the rise: survey». Focus Taiwan News Channel. 2010 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 20-ին.
79. «2014 Global Destination Cities Index» (PDF). MasterCard. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 21-ին.
80. «Taipei makes list of world's top 15 tourist destinations: survey». Focus Taiwan News Channel. 2014 թ․ հուլիսի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 21-ին.
81. «National Chiang Kai-shek Memorial Hall». 2009 թ․ մայիսի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 21-ին.
82. «National Taiwan Museum: History». National Taiwan Museum. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 21-ին.
83. «Taipei's National Palace Museum». BBC. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 4-ին.
84. Nystedt, Dan (2007 թ․ հունիսի 3). «Ancient China's treasures go digital». Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 21-ին.
85. «The History of memorial hall». National Dr. Sun Yat-sen Memorial Hall. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 9-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 21-ին.
86. «From History to Contemporary». Museum of Contemporary Art Taipei. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 21-ին.
87. Կաղապար:Web cite
88. Basulto, David (2012 թ․ փետրվարի 12). «OMA's Taipei Performing Arts Center breaks ground». ArchDaily. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 23-ին.
89. Reid, Robert (June 2011). «Taipei Performing Arts Center will feature seismic isolators and projecting auditoriums». Civil Engineering: 14–16.
90. «Taipei Performing Arts Center promises to become world-class architecture». Taiwan News. 2009 թ․ նոյեմբերի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 23-ին.
91. «Winning designs for Taipei Performing Arts Center on display». Central News Agency. 2009 թ․ մարտի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 23-ին.
92. «Taipei invites architects | Taipei Times, 2008.07.25». Taipeitimes.com. 2008 թ․ հուլիսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 23-ին.
93. Kelly (2007), էջ. 99.
94. Iwabuchi, Kōichi (2004). Feeling Asian modernities: transnational consumption of Japanese TV dramas. Hong Kong University Press. էջ 111. ISBN 962-209-632-8.
95. «Longshan Temple, Baoan Temple, and Xiahai City God Temple: Taipei's Glorious Heritage-Site Temples». Department of Information Technology. 2009 թ․ հունվարի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
96. «Taipei Confucius Temple». Datong District Office, Taipei City. 2010 թ․ մայիսի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
97. «Transformation of "Liugong Canal" – Looking Back on Xinsheng South Road». Department of Rapid Transit Systems. 2008 թ․ հոկտեմբերի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
98. «About Daan District». Taipei City Government. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
99. «About Taipei 5: Religions – Wikimania 2007, The International Wikimedia Conference». Wikimania2007.wikimedia.org. 2007 թ․ հուլիսի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
100. «Chapter 19 Tourism». Republic of China Yearbook 2008. ROC Government Information Office. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
101. Kwok, R. Yin-Wang (2005). Globalizing Taipei. Routledge. էջ 201. ISBN 0-415-35451-X.
102. «Elections 2006: Election results a headache for Ma». Taipei Times. 2006 թ․ դեկտեմբերի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 26-ին.
103. «KMT wins two-thirds majority». Taipei Times. 2008 թ․ հունվարի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 26-ին.
104. «Rain dampens enthusiasm for protest». Taipei Times. 2006 թ․ սեպտեմբերի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հուլիսի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 26-ին.
105. «Pro-localization groups stage rally on Ma's 100th day». Taipei Times. 2008 թ․ օգոստոսի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 26-ին.
106. «Clear Ketagalan ahead of Double Ten, Wang urges». Taipei Times. 2006 թ․ սեպտեմբերի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 26-ին.
107. «Taiwan Garbage Trucks: Classical Music Accompanies Collection (VIDEO)». Huffington Post (ամերիկյան անգլերեն). 2012 թ․ հունվարի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 27-ին.
108. «Recycling: Taiwan's Way of Life». Taiwan Review. 2010 թ․ մարտի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 6-ին. Վերցված է Օգոստսի 27, 2020-ին.
109. Jones, Ian (2008). City Museums and City Development. Rowman & Littlefield. էջ 102. ISBN 978-0-7591-1180-6.
110. «Administrative Districts». Taipei City Government. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 27-ին.
111. «Only 13% using Taiwan's public transport». The China Post/Asia News Network. 2010 թ․ փետրվարի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 28-ին.
112. «Taipei City Today». Taipei City Government. 2004 թ․ օգոստոսի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 28-ին.
113. «Metro Tickets». Taipei Rapid Transit Corporation. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 28-ին.
114. «Hitachi Rail Commissions Phase 1 of Taipei Metro Circular Line». Railway-News. 2020 թ․ փետրվարի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 3-ին.
115. «Free rides on MRT Circular Line to end Saturday - Focus Taiwan». focustaiwan.tw (չինարեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 28-ին.
116. «Taipei Main Station Project». Railway Reconstruction Bureau, Ministry of Transportation and Communications. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 28-ին.
117. «CHAPTER 13 Transportation and Telecommunications». Republic of China Yearbook 2008. ROC Government Information Office. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 28-ին.
118. «Traffic chaos expected in Xinyi». Taipei Times. 2010 թ․ մայիսի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 29-ին.
119. «National Taiwan University – About NTU». 2007 թ․ օգոստոսի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 29-ին.
120. 又來了 小巨蛋沒有LED計分器. China Times (Chinese). 2007 թ․ մարտի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ մարտի 18-ին.
121. Taipei Sister city list Արխիվացված 10 Ապրիլ 2014 Wayback Machine Taipei City Council
122. «Taipei City Council». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 29-ին.
123. «International Cooperation: Sister Cities». Seoul Metropolitan Government. seoul.go.kr. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունվարի 26-ին.
124. «Seoul -Sister Cities [via WayBackMachine]». Seoul Metropolitan Government (archived 2012-04-25). Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 29-ին.
125. «Sister Cities International (SCI)». Sister-cities.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է Օգոտոսի 29, 2020-ին.
126. «Phoenix Sister Cities». Phoenix Sister Cities. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 6-ին.
127. «Sister Cities». Dallas-ecodev.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 28-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 23-ին.
128. «Twin cities of Riga». Riga City Council. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 27-ին.
129. Mary Chin (2017 թ․ մայիսի 5). «City and cultural pacts with Taipei soon». Daily Express. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 30-ին.
130. Scott E. Williams (2007). Hardcore History: The Extremely Unauthorized Story of ECW. Sports Publishing LLC. էջ 65. ISBN 978-1-59670-021-5.
131. https://www.nytimes.com/2013/06/05/books/taipei-by-tao-lin.html
132. https://www.imdb.com/title/tt4286760/

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թայպեյ» հոդվածին։