Суэ́цкі кана́л[1] (араб. قناة السويس, Qana al-Suways), знаходзіцца з захаду ад Сінайскага паўвострава, мае даўжыню ў 163 кіламетры. Канал размешчаны ў Егіпце паміж Порт-Саідам (Bur Sa’id) на Міжземным моры і Суэцам (al-Suways) на Чырвоным моры. На ўсходнім беразе канала насупраць Порт Саіда знаходзіцца Порт-Фуад, дзе размешчана Адміністрацыя Суэцкага канала. На ўсходнім баку канала насупраць Суэца знаходзіцца Порт-Тауфик. На канале (у раёне Кракадзілавага возера (Тымсах)) размешчаны трэці па велічыні горад Егіпта і буйны прамысловы цэнтр — Ісмаілія.
Канал дазваляе воднаму транспарту праходзіць у абодва бакі паміж Еўропай і Азіяй без абмінання Афрыкі. Да адкрыцця канала, транспарціроўка ажыццяўлялася шляхам разгрузкі караблёў і сухапутнай перавозкай паміж Міжземным і Чырвоным морамі.
Даўжыня канала складае 163 км. Найбольшая шырыня 318 м. Глыбіня на фарватары да 18 м. Канал складаецца з дзвюх частак — на поўнач і на поўдзень ад Вялікага Горкага Возера, злучаючы Міжземнае мора з Суэцкім Залівам на Чырвоным моры.
На сённяшні дзень з’яўляецца важнейшым бюджэтаўтваральным праектам Егіпта.
Канал быў дабудаваны каля 500 да н.э. царом Дарыем Першым, Персідскім заваёўнікам Егіпта. У памяць гэтай падзеі Дарый усталяваў гранітныя стэлы на беразе Нілу, у тым ліку адну каля Карбета.
Канал быў адноўлены Пталамеем II каля 250 да н.э. на працягу наступных 1000 год ён паспяхова мадыфікаваўся, разбураўся і зноў адбудоўваўся, пакуль нарэшце гэтыя работы не спыніліся ў 8 стагоддзі пры абасідскім каліфе Аль-Мансуры.
Сучаснасць
Да наступнай спробы пракапаць канал мінула больш тысячы гадоў. У канцы XVIII стагоддзя Напалеон Банапарт, быўшы ў Егіпце, разглядаў магчымасць будаўніцтва канала, які злучае Міжземнае і Чырвонае мора. Праект быў зачынены пасля памылковай высновы французскіх даследчыкаў, што воды Чырвонага мора знаходзіліся вышэй узроўня Міжземнага мора, што не дазваляла пабудаваць канал без шлюзаў.
У 1854 і 1856 гадах Фердынанд дэ Лесепс атрымаў канцэсіі ад Саіда-ары, віцэ-караля Егіпта, з якім дэ Лессепс пазнаёміўся, быўшы французскім дыпламатам, у 1830-х гадах. Саід Паша ўхваліў стварэнне кампаніі для мэт будаўніцтвы марскога канала, адчыненага для караблёў усіх краін, паводле планаў аўстрыйскага інжынера Alois Negrelli.
Земляныя працы праводзіліся з выкарыстаннем прымусовай працы бедных пластоў насельніцтва Егіпта (на першых этапах) і занялі 11 гадоў. Канал адкрыўся для суднаходства 17 лістапада1869 года.
Канал аказаў неадкладнае і неацэннае значэнне на сусветны гандаль. Шасцю месяцамі раней была ўведзеная ў дзеянне Першая Транскантынентальная Чыгунка, і ўвесь мір можна было зараз абмінуць у рэкордныя тэрміны. Канал згуляў важную ролю ў экспансіі і наступнай каланізацыі Афрыкі. Вонкавыя абавязкі вымусілі Ісмаіла Пашу, які змяніў Саіда Пашу, прадаць у 1875 годзе дзель у канале ў карысць Вялікабрытаніі.
Пасля адмовы Вялікабрытаніі і ЗША ад падтрымкі будаўніцтва Асуанскай плаціны па чынніку імкнення Егіпта закупляць зброю ў СССР, Прэзідэнт Гамаль Абдель Насер нацыяналізаваў канал. Гэта прывяло да ўварвання брытанскіх, французскіх і ізраільскіх войскаў і пачатку тыднёвай Суэцкай вайны 1956 гады. Канал быў часткова разбураны, частка караблёў патопленая, у выніку суднаходства было зачынена да красавіка 1957 гады, пакуль канал не быў расчышчаны з дапамогай ААН. Міратворчыя сілы ААН (UNEF) былі ўведзеныя для падтрымання статуту Сінайскага паўвострава і Суэцкага канала як нейтральных тэрыторый.
Пасля Шасцідзённай вайны1967 года канал зноў быў зачынены. Падчас наступнай араба-ізраільскай вайны 1973 года егіпецкае войска паспяхова фарсіравала канал; у наступным ізраільскае войска здзейсніла «зваротнае фарсіраванне». Пасля канчатка вайны канал быў размініраваны сіламі ВМФ СССР і адчынены для выкарыстання 5 чэрвеня1975 года.
Цяперашні час
Канал не мае шлюзаў з-за адсутнасці перападу ўзроўня мора і ўзвышшаў. Канал дазваляе праходзіць гружаным караблям з водазмяшчэннем да 150 тыс. тон. Максімальная дапушчальнае ўляганне карабля складае 16 метраў. Плануецца завяршыць да 2010 года днопаглыбляльныя працы, якія дазволяць праходзіць супертанкерам з уляганнем да 22 метраў. У цяперашні час супертанкеры могуць зліць частку грузу на судны, прыналежныя каналу, і заліць зваротна на іншым канцы канала. Канал мае адзін фарватар і некалькі ўчасткаў для разыходжання караблёў.
Егіпецкае Кіраванне Суэцкага Канала (Suez Canal Authority, SCA) паведаміла, што па выніках 2003 праз канал прайшло 17 224 караблі. Каля 8 % сусветных марскіх зносін праходзіць праз канал. Праход займае ад 11 да 16 гадзін.
Злучэнне паміж берагамі
З красавіка 1980 года ў раёне горада Суэц функцыянуе аўтамабільны тунэль (Tunnel), які праходзіць пад дном Суэцкага канала і злучае Сінай і кантынентальную Афрыку. Акрамя тэхнічнай дасканаласці, якая дазволіла стварыць такі інжынерны «цуд», дадзены тунэль прыцягвае сваёй манументальнасцю, мае велізарнае стратэгічнае значэнне, і па праве можа лічыцца славутасцю Егіпта.
9 кастрычніка 2001 года ў Егіпце быў адчынены новы мост на аўтатрасе, якая злучае гарады Порт-Саід і Ісмаілія. У цырымоніі адкрыцця моста прыняў удзел прэзідэнт Егіпта Хосні Мубарак.
Гэты будынак стаў самым высокім у свеце падвесным мастом. Вышыня моста складае 70 метраў. Будаўніцтва працягвалася 4 гады, у ім прымалі ўдзел адна японская і дзве егіпецкія будаўнічыя кампаніі
Суэ́ций кана́л // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 460. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
Суэ́ций кана́л // Энциклопедический географический словарь (руск.). — М.: РИПОЛ классик, 2011. — С. 648. — 800 с. — (Словари нового века). — 5 000 экз. — ISBN 978-5-386-03063-6.