Powstanie diecezji bydgoskiej było ważnym wydarzeniem w dziejach kościoła katolickiego w Bydgoszczy. Nawiązuje ono w szczególności do dziejów parafii farnej, bydgoskiego dekanatu (1477–1764, od 1848) i oficjalatu foralnego (1530–1764).
Do 1479 roku utworzono dekanat bydgoski, który początkowo należał do archidiakonatu włocławskiego, a następnie od 1577 roku – do archidiakonatu kruszwickiego[3]. Natomiast miejscowości na Krajnie i Pałukach należały do dekanatów: Sępólno i Żnin w obrębie archidiakonatu gnieźnieńskiego oraz: Łobżenica, Nakło i Więcbork w archidiakonacie kamieńskim[5]. W 1530 powołano w Bydgoszczy oficjalat foralny obejmujący terytoria dwóch dekanatów: bydgoskiego i świeckiego. W 1765 roku parafia bydgoska została przeniesiona do archidiecezji gnieźnieńskiej w wyniku porozumienia biskupów: włocławskiego Antoniego Kazimierza Ostrowskiego i gnieźnieńskiego Władysława Łubieńskiego. Zlikwidowano wówczas dekanat bydgoski, tworząc jednocześnie dekanat fordoński, w obrębie macierzystej diecezji włocławskiej.
W okresie rozbiorów dokonano zmian administracji kościelnej. Południowa i zachodnia część powiatu bydgoskiego znalazła się w archidiecezji gnieźnieńskiej (Bydgoszcz, Dąbrówka Nowa, Łąsko Wielkie, Mąkowarsko, Samsieczno, Ślesin, Wąwelno, Wierzchucin, Solec), a część północna w chełmińskiej (Byszewo, Dobrcz, Fordon, Koronowo, Osielsko, Włóki, Wtelno, Wudzyn, Żołędowo)[6]. W 1853 roku odnowiono dekanat bydgoski, w 1952 roku podzielono go na dwa, od 1970 istniały 4 dekanaty, a od 1992 roku – 5[3]. W okresie międzywojennym obszar obecnej diecezji bydgoskiej znajdował się w obrębie archidiecezji gnieźnieńskiej, a wschodnie fragmenty – diecezji chełmińskiej (zwanej także pelplińską, gdyż w 1821 roku przeniesiono jej stolicę z Chełmży do Pelplina, a w 1829 także seminarium duchowne). Ziemia złotowska leżała na terytorium III Rzeszy w diecezji berlińskiej. Mieszkała tam liczna mniejszość polska, a w Zakrzewie proboszczem był znany polski duchowny i prezes Związku Polaków w Niemczech ks. Bolesław Domański[7].
W 1972 papież Paweł VI utworzył stałą administrację kościelną dla tzw. Ziem Odzyskanych. Ziemia złotowska znalazła się w nowo utworzonej diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej (w latach 1945–1972 leżała w obrębie administracji apostolskiej w Gorzowie Wielkopolskim, obejmującej Ziemię Lubuską, Pomorze Zachodnie i Środkowe). W 1982 roku ustanowiono Wikariusza Biskupiego dla miasta Bydgoszczy, którym został sufragan gnieźnieński bp Jan Wiktor Nowak[8]. Rezydował on do 1996 roku przy parafii farnej i koordynował duszpasterstwo na poziomie ogólnomiejskim. Podczas reformy administracyjnej kościoła w Polsce w 1992 roku do archidiecezji gnieźnieńskiej włączono parafie fordońskie, dotychczas znajdujące się w diecezji chełmińskiej. W ten sposób całe terytorium miasta Bydgoszczy objęła jurysdykcja kurii gnieźnieńskiej[3]. Natomiast tereny na północ od Bydgoszczy objęte były nadal jurysdykcją diecezji pelplińskiej (dawna diecezja chełmińska), a okolice Złotowa diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej.
5 września 1993 roku arcybiskup gnieźnieński Henryk Muszyński erygował przy kościele farnymkapitułę bydgoską pw. Matki Bożej Pięknej Miłości, podnosząc równocześnie tę świątynię do godności kolegiaty[3]. Podczas wizyty Jana Pawła II w Bydgoszczy 7 czerwca 1999 roku, papież nadał kolegiacie bydgoskiej rangę konkatedry archidiecezji gnieźnieńskiej[8]. W 2002 roku przesłał natomiast specjalny list do bydgoszczan z okazji obchodów 500-lecia fary bydgoskiej.
Mimo że najstarsze parafie na terenie diecezji bydgoskiej erygowano już w XI-XII wieku, to 2/3 wszystkich parafii istniejących obecnie miało swój początek w XX wieku (w tym 40% w latach 1970–2000)[4]. W związku z tym w ogólnej liczbie kościołów parafialnych, duży jest udział nowoczesnych bezstylowych świątyń, które często występują w dekanatach: Bydgoszcz I, III, IV, V i VI, Osielsko, Mrocza i Nakło nad Notecią. Natomiast w dwóch dekanatach (Kcynia i Złotów II) w ogóle nie występują kościoły w stylu nowoczesnym[4]. Spora jest liczba świątyń neogotyckich (29), które stanowią przejęte po 1945 roku byłe świątynie ewangelicko-unijne, budowane podczas zaboru pruskiego dla wiernych narodowości niemieckiej. Zachowały się ponadto 24 świątynie w oryginalnych stylach historycznych – głównie barokowe (13), gotyckie (7), także klasycystyczne i renesansowe[4]. Na terenie diecezji znajduje się również 6 kościołów parafialnych ryglowych (szachulec, mur pruski) i 5 drewnianych[4].
Na terenie diecezji bydgoskiej istnieje 148 kościołów parafialnych, 36 filialnych, 6 pomocniczych i 2 rektoralne oraz 85 kaplic, w tym 12 zakonnych, 52 mszalnych (przy szpitalach, zakładach karnych itp.) i 21 cmentarnych[4].
Konwenty klasztorne istniejące w czasach I Rzeczypospolitej na terenie obecnej diecezji bydgoskiej (w okresie zaboru pruskiego dokonano kasaty wszystkich zakonów):
Klasztor Augustianów w Łobżenicy (1404–1582)[18] – zakonnicy rezydowali w Łobżenicy i opiekowali się kaplicą w Górce Klasztornej; klasztor zlikwidowano wskutek starań znanego z działalności reformacyjnej właściciela Łobżenicy Jana Krotoskiego; kościół poklasztorny św. Anny rozebrano w połowie XIX w.
W Bydgoszczy znajduje się siedziba polskiej prowincji Zgromadzenia Ducha Świętego. Poniżej lista domów zakonnych na terenie diecezji bydgoskiej w 2017 roku[31].
Do ok. 2005 roku w diecezji posługiwały również siostry Nazaretanki w parafii św. Jadwigi Królowej w Bydgoszczy, w latach 1947-2018 w parafii farnej w Bydgoszczy posługiwały siostry Marianki[36].
Bł. ks. Franciszek Dachtera – nauczyciel religii w Miejskim Koedukacyjnym Gimnazjum Kupieckim w Bydgoszczy; był więźniem niemieckich obozów koncentracyjnych Buchenwald i Dachau, gdzie zmarł jako ofiara doświadczeń pseudomedycznych 22 sierpnia 1944. W 1999 roku beatyfikowany przez Jana Pawła II w gronie 108 błogosławionych męczenników[38].
Ks. Bolesław Paluchowski – proboszcz parafii w Wierzchucinie Królewskim, aresztowany w kwietniu 1940, przewieziony do obozu koncentracyjnego Oranienburg, gdzie był sadystycznie torturowany i w ciągu kilku dni zamęczony, zmarł 30 kwietnia 1940[39][40].
Ks. Jan Hamerski – proboszcz parafii we Wtelnie, od 1937 dziekan fordoński, aresztowany we wrześniu 1939 i postawiony przed plutonem egzekucyjnym, zamordowany 6 października 1939 w lesie koło Tryszczyna[40].
Ks. Hieronim Gintrowski – lazarysta z parafii św. Wincentego à Paulo w Bydgoszczy, aresztowany 15 września 1939 i rozstrzelany w masowej egzekucji 1 listopada 1939[38].
O. Cezary Tomaszewski – duchacz z Bydgoszczy, prowincjał i superior, aresztowany 2 listopada 1939 i więziony w Puszczykówku, Miejskiej Górce i Lubiniu; zmarł 2 stycznia 1941[38]
Wybrane kościoły drewniane i szachulcowe w diecezji bydgoskiej:
Od samego początku istnienia diecezji, tj. od 2004 roku, wyrusza Diecezjalna Piesza Pielgrzymka na Jasną Górę. Parafie w diecezji organizują także Pielgrzymki do Górki Klasztornej. Organizowane są także pielgrzymki autokarowe i lotnicze (np. do Ziemi Świętej czy Włoch).
Statystyki
Według danych Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego, w 2014 na terenie diecezji znajdowało się 149 parafii (139 diecezjalnych i 10 prowadzonych przez zakony), w których służyło 294 księży. Diecezja liczyła 570 946 katolików (93% populacji). Duchowieństwo liczyło 1 biskupa, 310 księży, 99 księży zakonnych, 9 braci zakonnych, 131 sióstr zakonnych i 30 alumnów. W 2014 chrztu udzielono 5509 osobom, pierwszej komunii 5530, bierzmowania 4720, a sakramentu małżeństwa 3038 osobom. Na niedzielne msze uczęszcza 36,5% mieszkańców diecezji, a do Komunii przystępuje 16% wiernych.
W 2015 wskaźnik dominicantes wyniósł 36,8%, a communicantes 16,9%. Liczba parafii diecezjalnych wzrosła o 1 do 140. Liczba księży wzrosła do 314, natomiast liczba księży oraz braci i sióstr zakonnych nie uległa zmianie. Na jednego księdza przypada ok. 1,3 tys. wiernych, a więc więcej niż średnio w kraju (1,1 tys. katolików na jednego księdza). Liczba mieszkańców diecezji wyniosła 615 466 osób, a katolików 565 367. W 2015 chrzest przyjęło 5495 osób, bierzmowanie 4700, I komunię 5500, a małżeństwo zawarło 2870 osób[41].
Kolaż wybranych, współczesnych kościołów w Bydgoszczy, wzniesionych po 1980 roku
Wyrok sądowy
7 lutego 2020 Sąd Okręgowy w Bydgoszczy nakazał kurii bydgoskiej i wrocławskiej solidarną zapłatę 300 tys. zł odszkodowania na rzecz ministranta molestowanego w dzieciństwie przez ks. Pawła Kanię za to, że mimo wiedzy o jego skłonnościach przenosiły go między parafiami zamiast zakazać mu wykonywania obowiązków kapłańskich[43]. Cztery miesiące później Sąd Apelacyjny w Gdańsku odrzucił wniesioną w tej sprawie przez diecezję skargę kasacyjną[44] stwierdzając w uzasadnieniu, iż biskupi byli świadomi pedofilii Pawła Kani. Obok odszkodowania dla pokrzywdzonego, gdański Sąd obciążył archidiecezję i diecezję dodatkowymi kosztami zastępstwa procesowego oraz kosztami procesu[45][46].
↑ abcdefghijklmnopEugeniusz Rydz. Kształtowanie przestrzeni i krajobrazu sakralnego diecezji bydgoskiej. „PEREGRINUS CRACOVIENSIS”. zeszyt 22, s. 177–195, 2011. Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego. ISSN1425-1922. (pol.).
↑Krzysztof Chłapowski: Kościoły murowane i drewniane w województwie kaliskim w drugiej połowie XVI wieku, [w:] Województwo kaliskie w drugiej połowie XVI wieku. IH PAN Warszawa.
↑Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki: Katalog zabytków sztuki w Polsce. Tom XI Dawne województwo bydgoskie. Zeszyt 3 Bydgoszcz i okolice. Warszawa: Polska Akademia Nauk Instytut Sztuki, 1977. (pol.). Brak numerów stron w książce
↑Wojciech Sławiński: Losy majątku poewangelickiego na wybranych przykładach z terenu diecezji bydgoskiej (1945–1989). Zarys zagadnienia, [w:] Studia Bydgoskie t. 4. Bydgoszcz 2010.
↑Lech Łbik: Gotycki obraz Matki Boskiej z różą z bydgoskiej fary, [w:] Kronika Bydgoska – tom specjalny wydany z okazji wizyty papieża Jana Pawła II w Bydgoszczy. Bydgoszcz 1999.
↑Kazimierz Śmigiel: Z dziejów obrazu i kultu Matki Pięknej Miłości w kościele kolegiackim (farnym) w Bydgoszczy, [w:] Kronika Bydgoska – tom specjalny wydany z okazji wizyty papieża Jana Pawła II w Bydgoszczy. Bydgoszcz 1999.
↑Zygmunt Malewski: Bractwo Matki Boskiej Szkaplerznej w Bydgoszczy. [w.] Przegląd Bydgoski Rocznik 1 R.1937 z.3–4.
↑Alojzy Szudrowicz: Cudowny krucyfiks z Kcyni i zarys dziejów jego kultu, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 5. Bydgoszcz 2000.
↑Karmelitańskie dziedzictwo Bydgoszczy. Praca zbiorowa pod red. Ks. dr Marcina Puziaka. Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Bydgoskiej. Bydgoszcz 2017. ISBN 978-83-944010-2-3.
↑Jan Dubiela: Łobżenica spacer w czasie: 700 lat miasta. Gminne Centrum Kultury w Łobżenicy (2013).
↑Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Praca zbiorowa pod red. Ks. Hieronima Eug. Wyczawskiego OFM. Wydawnictwo Bernardynów „Calvarianum”. Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 35–40.
↑Franciszek Mincer: Biblioteka bernardynów bydgoskich i jej ofiarodawcy, [w:] Kronika Bydgoska XI (1989). Bydgoszcz 1991.
↑Ewa Raczyńska-Mąkowska: Krużganki odpustowe z Kcyni – treści ideowe i układ formalny, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 1. Bydgoszcz 1996.
↑Bartoszyńska-Potemska Albina: Dzieje i architektura kościoła i klasztoru Klarysek w Bydgoszczy. [w.] Prace komisji sztuki t. I: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Wydziału Nauk Humanistycznych. Seria D: 1965.
↑Monika Dąbkowska: Architektura kościoła reformatów w Łabiszynie na przestrzeni XVII i XVIII wieku, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 13. Bydgoszcz 2008.
↑Alicja Drozd, Tamara Zajączkowska: Klasztor O.O. Reformatów w Łabiszynie. Historia i teraźniejszość, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 15. Bydgoszcz 2010.
↑Krzyślak B., Dawny kościół i klasztor kanoników regularnych laterańskich w Wysokiej, „Rocznik Nadnotecki”, XXII, 1991, s. 47–56.
↑Ryszard Kozłowski. Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego w Byszewie (Koronowie) do końca XIV w.. „Bydgoskie Towarzystwo Naukowe Prace Wydziału Nauk Humanistycznych”. Seria C Nr 12, 1972. Warszawa-Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN oddział w Poznaniu.
↑Daniel Bernard Rudnicki: Zakony i zgromadzenia zakonne pracujące w Bydgoszczy w latach 1945–1995 cz. 1. [w.] Kalendarz Bydgoski 1996, Daniel Bernard Rudnicki. Zakony i zgromadzenia zakonne pracujące w Bydgoszczy w latach 1945–1995 cz. 2. [w.] Kalendarz Bydgoski 1997 oraz http://diecezja.bydgoszcz.pl/.
Ks. Witold Zdaniewicz, Ks. Sławomir H. Zaręba, Robert Stępisiewicz Wykaz parafii w Polsce 2006 (s. 61–73) Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC. Warszawa 2006 ISBN 83-85945-17-2
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(2).jpg)
