Το Σαντζάκι της Καλλίπολης (οθωμανικά τουρκικά: Sancak-i/Liva-i Gelibolu) ήταν δευτέρας τάξεως οθωμανική επαρχία (σαντζάκι ή λιβάς), η οποία περιελάμβανε τη χερσόνησο της Καλλίπολης και ένα τμήμα της νότιας Θράκης. Η Καλλίπολη ήταν η πρώτη οθωμανική επαρχία στην Ευρώπη και για πάνω από έναν αιώνα η κύρια βάση του Οθωμανικού Ναυτικού. Στη συνέχεια, και μέχρι τον 18ο αιώνα, χρησίμευσε ως έδρα του Καπουντάν Πασά και πρωτεύουσα του Εγιαλετιού του Αρχιπελάγους.
Η Καλλίπολη ήταν πάντα μια τοποθεσία ιδιαίτερης στρατηγικής σημασίας, καθώς έλεγχε τα στενά των Δαρδανελίων. Ήδη επί Βυζαντινής Αυτοκρατορίας χρησίμευε ως ναυτική βάση. Οι Οθωμανοί Τούρκοι κατέλαβαν για πρώτη φορά το ισχυρό φρούριο από τους Βυζαντινούς το 1354, μαζί με άλλες τοποθεσίες της περιοχής, με τη βοήθεια ενός σεισμού που κατέρρευσε τα τείχη τους. Η Καλλίπολη εξασφάλισε στους Οθωμανούς ένα πόδι στα Βαλκάνια και έγινε η έδρα του κύριου Οθωμανού κυβερνήτη στη Ρούμελη.[1] Το φρούριο ανακαταλήφθηκε για το Βυζάντιο από τη Σταυροφορία της Σαβοΐας το 1366, αλλά οι πολιορκημένοι Βυζαντινοί αναγκάστηκαν να το παραδώσουν πίσω τον Σεπτέμβριο του 1376.[2]
Έγινε το κύριο σημείο διέλευσης των οθωμανικών στρατών που κινούνταν μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, προστατευόμενες από το οθωμανικό ναυτικό, το οποίο είχε την κύρια βάση του στην πόλη. Ο Σουλτάνος Βαγιαζήτ Α΄ οχύρωσε την Καλλίπολη και ενίσχυσε τα τείχη και τις άμυνες του λιμανιού της, αλλά αρχικά, ο αδύναμος οθωμανικός στόλος παρέμεινε ανίκανος να ελέγξει πλήρως το πέρασμα των Δαρδανελίων, ειδικά όταν αντιμετώπισε τους Ενετούς. Ως αποτέλεσμα, κατά τη διάρκεια του Οθωμανο-βενετικού πολέμου (1463-1479) οι άμυνες των στενών ενισχύθηκαν από δύο νέα φρούρια και το οθωμανικό αυτοκρατορικό οπλοστάσιο εγκαταστάθηκε στην ίδια την Κωνσταντινούπολη. Η Καλλίπολη παρέμεινε η κύρια βάση του οθωμανικού στόλου μέχρι το 1515, όταν μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Μετά από αυτό άρχισε να χάνει τη στρατιωτική του σημασία, αλλά παρέμεινε σημαντικό εμπορικό κέντρο ως το σημαντικότερο σημείο διέλευσης μεταξύ Ασίας και Ευρώπης.
Από τη δεύτερη οθωμανική κατάκτηση μέχρι το 1533, η Καλλίπολη ήταν σαντζάκι του Εγιαλέτι της Ρούμελης. Το 1533, δημιουργήθηκε το νέο Εγιαλέτι του Αρχιπελάγους, το οποίο περιλάμβανε τις περισσότερες ακτές και τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους, για τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, τον Καπουντάν Πασά του Οθωμανικού Ναυτικού (قپودان پاشا, επικεφαλής ναύαρχο), και η Καλλίπολη έγινε έδρα και πρωτεύουσα και επαρχία (πασά-σαντζάκ, پاشا سنجاق) του Αρχιπελάγους, μέχρι τον 18ο αιώνα, όταν ο Καπουντάν Πασάς μετέφερε την έδρα του στην Κωνσταντινούπολη.
Μέχρι το 1846, το σαντζάκι της Καλλίπολης έγινε μέρος του Εγιαλέτι της Αδριανούπολης και μετά το 1864, ως μέρος της ευρείας μεταρρύθμισης του βιλαέτι (ουλάιτ), του Βιλαέτι της Αδριανούπολης. Τμήματα της επαρχίας καταλήφθηκαν από βουλγαρικά στρατεύματα στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, αλλά ανακτήθηκαν από τους Οθωμανούς στον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν η σκηνή της εκστρατείας της Καλλίπολης. Μετά τον πόλεμο, το σαντζάκι καταλήφθηκε για λίγο (1920–1922) από την Ελλάδα σύμφωνα με τις διατάξεις της Συνθήκης των Σεβρών και έγινε ελληνικός νομός. Μετά την ήττα των Ελλήνων στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1919-1922, επέστρεψε στην Τουρκία. Η Καλλίπολη ήταν κέντρο επαρχίας μεταξύ 1922 και 1926 με τις συνοικίες Καλλίπολη, Ετζέαμπατ, Κεσσάνη (περιλάμβαναν επίσης τις σημερινές περιοχές Ύψαλα και Ενέζ ως δήμους) και Σάρκιοϊ πριν από τη διαίρεση μεταξύ των επαρχιών Τσανάκκαλε, Αδριανούπολη και Ραιδεστός.
Αρχικά το σαντζάκι της Καλλίπολης περιλάμβανε μεγάλα τμήματα της νότιας Θράκης, από το Ρήγιο στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης έως τις εκβολές του ποταμού Στρυμόνα, και αρχικά ακόμη και το Γαλατά και την Νικομήδεια. Σύμφωνα με ένα μητρώο του 1600, οι συνοικίες της (ναχιγές) ήταν: Καλλίπολη και Εβρετσέ, Λήμνος, Θάσος, Μάλγαρα και Χαράλα, Αμπρί, Κεσσάνη, Ύψαλα και Κομοτηνή. Ο Επίσημος Αϊνί Αλί Εφέντη των αρχών του 17ου αιώνα αναφέρει ότι περιείχε 14 ζιαμέτια και 85 τιμάρια, ενώ αργότερα τον ίδιο αιώνα ο περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή κατέγραψε 6 ζιαμέτια και 122 τιμάρια.
Με τη μεταρρύθμιση του βιλαέτιου του 1864, το σαντζάκι της Καλλίπολης περιλάμβανε έξι καζάδες: Καλλίπολης, Σάρκιοϊ, Φέρες, Κεσσάνη, Μάλγαρα και Ενέζ. Με την απόσπαση του νέου Σαντζάκι της Γκιουμουλτζίνας το 1878, το σαντζάκι μειώθηκε σε έκταση και από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο περιείχε μόνο τρεις καζάδες: Κεσσάνη, Μυριόφυτο και Σάρκιοϊ.
Παραπομπές
.jpg)
.svg){kind=small}
