Аҡморон

Ауыл
Аҡморон Аҡморон
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Баймаҡ районы
Координаталар	52°31′48″ с. ш. 58°07′12″ в. д.^HGЯO
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Телефон коды	34751
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 206 807 001
ОКТМО коды	80 606 407 101
ГКГН номеры	0524767
Аҡморон

Аҡморон (рус. Акмурун) — Башҡортостандың Баймаҡ районындағы ауыл. 2010 йылдың 1 ғинуарына ҡарата халыҡ һаны 1430 кеше^[1]. Почта индексы — 453676, ОКАТО коды — 80206807000.

Географик урыны

Һаҡмар йылғаһының Аҡморон ҡушылдығы буйында урынлашҡан^[2].

• Район үҙәгенә тиклем (Баймаҡ): 15 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Сибай): 56 км

Тарихы

1912 йылға тиклем Әсәт Ғәҙелшиндың утары^[2]. 1912 йылда ауылға мордва крәҫтиәндәре төпләнә, һуңғараҡ Кананикольскиҙағы хәлле урыҫ кешеләре, башҡорттарҙан ерҙе һатып алып, утарға күсенәләр. Ауылға нигеҙ һалыусылар — Антон һәм Александр Ильиндар, Дмитрий Пономарев, Григорий Передельский, Яков Цыплаков һәм башҡалар^[2]. Мордва халҡынан тыш ауылға Кананикольское ауылынан урыҫтар күсенә^[3]. Халыҡ игенселек һәм малсылыҡ менән шөғөлләнгән.

Совет осоро

1920 йылда әлеге ауылда 57 йортта — 416 кеше^[3], 1989 йылда — 1596, 1999 йылда 1670 кеше йәшәгән. 1931 йылда РККа-ның 46-сы һанлы Баймаҡ йылҡы заводы ойошторола, уның үҙәге Аҡморонда була. 1956 йылдан — совхоз, 1997 йылдан — «Баймаҡ» ПСК-һы^[2].

Бөгөнгөһө

Ауылда урта мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер пункты, китапхана, магазиндар, дауахана, хәстәхана, почта бүлексәһе, сбербанк филиалы, мәсет бар. 2017 йылдың 10 октябрендә ҡарттар йорто асылды — Баймаҡ районында өсөнсө йорт. «Ыуыҙ ҡоймағы» байрам йолаһы йылда үткәрелә^[4]. 2019 йылда бик мөһим ваҡиға теркәлә: заманса 3 блоклы ҡаҙанлыҡ асыу, улар социаль объекттарҙы: мәктәп, балалар баҡсаһын һәм ауыл амбулаторияһын йылытасаҡ. Дөйөм хаҡы 18 миллион һумдан ашыу тәшкил итә. Тиҙҙән ауыл мәҙәниәт клубы газға күсә, бында монтаж эштәре алып барыла^[5].

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август	416
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	1596	770	826	48,2	51,8
2002 йыл 9 октябрь	1549	742	807	47,9	52,1
2010 йыл 14 октябрь	1430	683	747	47,8	52,2

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Халҡы күп милләтле — башҡорттар, урыҫтар, татарҙар, мордва.

Урамдары

• 1 Май (урамы) (рус.  1 Мая улица)
• 21 быуат (урамы) (рус.  21 века улица)
• К. Маркс (урамы) (рус.  К. Маркса улица)
• Ленин (урамы) (рус.  Ленина улица)
• Тирмән (урамы) (рус.  Мельничная улица)
• Тыныслыҡ (урамы) (рус.  Мира улица)
• Парк (урамы) (рус.  Парковая улица)
• Салауат Юлаев (урамы) (рус. }Салавата Юлаева улица)
• Төҙөүселәр (урамы) (рус.  Строителей улица)
• Сиҙәм (урамы) (рус.  Целинная улица)

^[6]

Видеояҙмалар

— YouTube сайтында Видео Дорога в Акмурун

— YouTube сайтында Видео Баймак ТВ. Запуск голубого огня в Акмуруне

Һылтанмалар

— Посещение дома престарелых пос. Акмурун Баймакского района настоятелем Введенского храма г. Баймак

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 92. — ISBN 978-5-295-04683-4.

Иҫкәрмәләр

1. Башҡортостан Республикаһының райондары буйынса белешмә китабы 2016 йыл 4 март архивланған.
2. Ред.составитель А. Багуманов. Баймакский край. Краеведческое и энциклопедическое издание. — Уфа: Башкирское книжное издательство, 2002. — 332 с. — ISBN 5-295-03157-8.
3. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 92. — ISBN 978-5-295-04683-4.
4. Рәшиҙә Фаттахова. ҺЫЙЫРЫМ БУЛҺЫН ТҮЛЛЕ, ӨҪТӘЛЕМ БУЛҺЫН — ҺЫЙЛЫ
5. Социальные объекты села Акмурун Баймакского района переведены на газовое отопление(недоступная ссылка)
6. Улицы