Na podstawie rozkazu z 14 stycznia 1935 został sformowany pluton łączności 2 Dywizji Kawalerii w składzie 2 oficerów, 10 podoficerów, 52 szeregowców i 47 koni[1]. Zgodnie z etatem pluton powinien posiadać jeden samochód półciężarowy, 3 motocykle z przyczepami, 5 wozów technicznych, 2 wozy taborowe oraz 4 rowery[2]. 16 lutego 1935 stanowisko zastępcy dowódcy plutonu objął ppor. łącz. Jan Mazur, przeniesiony z 1 batalionu telegraficznego[3], po uprzednim odbyciu praktyki w 5 pułku ułanów[4].
W drugiej połowie 1937 dotychczasowy pluton został przeformowany w szwadron łączności Mazowieckiej Brygady Kawalerii w składzie dwóch plutonów (telefonicznego i radio)[5][3]. Podstawą do organizacji szwadronu były rozkazy szefa Sztabu Głównego L/dz. 6182/Org. z 30 grudnia 1936 o utworzeniu i reorganizacji oddziałów łączności w brygadach kawalerii i z dnia 27 lipca 1937[6][7]. W kwietniu 1938 skład szwadronu uzupełniono o drużynę dowódcy, a później o pluton łączności Kwatery Głównej i drużynę parkową łączności[5][a]. Według ordre de bataille oddziałów łączności z października 1937 szwadron miał liczyć 3 oficerów, 10 podoficerów zawodowych, 2 podoficerów nadterminowych, 76 ułanów oraz 52 konie wierzchowe i 10 zaprzęgowych[8]. Organizacja pokojowa była dostosowana do zadań mobilizacyjnych i okazała się dobrą[9].
Zadaniem szwadronu w czasie pokoju było zapewnienie dowódcy brygady łączności z przełożonymi i podległymi mu pułkami podczas koncentracji oddziałów i pododdziałów brygady, w czasie ćwiczeń i manewrów, a także z jednostkami przydzielonymi do brygady na czas ćwiczeń i manewrów[6]. W czasie wojny szwadron miał zapewnić dowódcy brygady łączność z przełożonym (dowódcą armii), sąsiadami (dowódcami wielkich jednostek) oraz podległymi oddziałami[6].
Szkolenie rezerw personalnych, wcielanie poborowych oraz zaopatrzenie materiałowe mob. oparte było na zasadach podobnych jak kompaniach łączności dywizji piechoty[10]. Szwadron stacjonował w tym samym garnizonie co dowództwo brygady kawalerii[10]. Na żądanie Sztabu Głównego szwadron został zaliczony do kawalerii z wyjątkiem oficerów, którzy pozostali na etacie wosk łączności[10]. W ten sposób szwadron wyszedł spod kompetencji Dowództwa Wojsk Łączności Ministerstwa Spraw Wojskowych i został podporządkowany Departamentowi Kawalerii MSWojsk., który nie posiadał fachowego organu pracy do spraw łączności[10]. Zarządzenie to wywołało wkrótce szereg trudności, zwłaszcza w sprawach wyszkoleniowych i obsady podoficerskiej[10].
Żołnierze szwadronu nosili na kołnierzach kurtek i płaszczy oznaki żołnierzy plutonów (oddziałów) łączności wielkich jednostek kawalerii, ustalone rozkazem ministra spraw wojskowych Dep. Dow. Og. 1590–13 z 9 czerwca 1936. Były to czarno-chabrowe proporczyki o wymiarach 22x50 mm (barwa czarna u góry, chabrowa na dole). Proporczyki dla oficerów były wykonane z aksamitu, natomiast dla podoficerów i szeregowców z sukna[11].
1 września 1938 uprawnienia dowódcze względem szwadronu otrzymał szef łączności brygady kawalerii[12][13][b]. Dowódcą łączności Mazowieckiej BK był mjr łącz. Jerzy Brodzikowski[15][16].
Wiosną 1939 kompania została podporządkowana pod względem wyszkolenia fachowego dowódcy 1 Grupy Łączności[17]. Ze względu na szybki wybuch wojny dowództwo grupy nie odegrało powierzonej mu roli[10].
Mobilizacja szwadronu opierała się na dywizjonie artylerii konnej, stacjonującym w tym samym garnizonie[10]. Jednostką mobilizującą był 1 dywizjon artylerii konnej w Warszawie[18]. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” dowódca dywizjonu był odpowiedzialny za przygotowanie i przeprowadzenie mobilizacji jednostek wpisanych na jego tabelę mob., w tym szwadronu łączności nr 1 oraz jego uzupełnienia marszowego[18][19]. Szwadron łączności nr 1 był mobilizowany w alarmie, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym, natomiast uzupełnienie marszowe w I rzucie mobilizacji powszechnej[20][21].
23 sierpnia 1939 została zarządzona mobilizacja jednostek „żółtych” na terenie Okręgu Korpusu Nr I. Początek mobilizacji został wyznaczony na godz. 6.00 następnego dnia[22].
Szwadron był formowany według organizacji wojennej L.3025/mob.org., ukompletowany zgodnie z zestawieniem specjalności L.3025/mob.AR oraz uzbrojony i wyposażony zgodnie z wojennymi należnościami materiałowymi L.3025/mob./mat.[23] W składzie szwadronu znajdował się dowódca, drużyna dowódcy, pluton telefoniczny, pluton radio i pluton łączności Kwatery Głównej oraz drużyna parkowa łączności[24][25]. Na wyposażeniu szwadronu znajdowała się radiostacja RDK oraz dwie radiostacje N2-T, łącznice, aparaty telefoniczne oraz 36 km polowego kabla telefonicznego[24]. Stan etatowy szwadonu stanowiło 4 oficerów, 150 podoficerów i szeregowców oraz 131 koni, a na jego wyposażeniu znajdowało się m.in. 17 wozów i 8 taczanek[26].
W skład plutonu łączności Kwatery Głównej wchodził:
jeden patrol telegraficzny na wozach,
dwa patrole telefoniczne na taczankach,
cztery patrole łączności z lotnikiem (dwa konne i dwa na motorowe),
patrol motorowy (dwa samochody osobowe i 2 motocykle),
W plutonie telefonicznym było sześć patroli telefonicznych na taczankach oraz jeden motocykl z koszem[27]. Pluton radio posiadać miał w swoim składzie jedną drużynę RDK (jedna stacja „W2”), dwa patrole N.1/T (dodatkowo jedna stacja N.1/S), a także motocykl z koszem[28]. Drużyna parkowa łączności odpowiadała za zaopatrzenie, naprawę i ewakuację sprzętu łączności[29]. Tworzyli ją tele i radiotechnicy. Posiadała jeden samochód ciężarowy oraz trzy wozy parokonne[27].
Zorganizowane, uzbrojone i wyposażone grupy ułanów były kierowane z koszar 1 dak przy ul. Podchorążych do Nowej Woli[30]. 26 sierpnia szwadron zakończył mobilizację i otrzymał rozkaz pogotowia marszowego[31]. Pluton radio nie otrzymał stacji N.1/S (samochodowej), a posiadał dwie stacje RKD i jedną stację N.1/T (na taczance)[31]. O godz. 17.20 szwadron wyruszył przez Warszawę, Pustelnik, Strugę do Aleksandrowa[32]. Następnego dnia o godz. 19.30 szwadron pomaszerował przez Nieporęt, Serock, Wierzbicę i Łubienicę do majątku Nięstępowo, należącego do pp. Kryńskich i zakwaterował w folwarku[33]. 28 sierpnia od godz. 17.45 szwadron kontynuował marsz przez Pułtusk, Czarnostów i Karniewo do majątku Leszno[34]. Następnego dnia przed południem pluton radio rozpoczyna podsłuch radiowy[34]. O godz. 17.45 szwadron przemaszerował do Przasnysza i zakwaterował na Zawodziu[35]. O godz. 20.00 ppor. Żerański otrzymał rozkaz zorganizowania ośrodka łączności w Muchowie. Centrala umieszczona została w niewykończonym, murowanym budynku szkoły. Był to także posterunek bojowy dowódcy brygady o kryptonimie „Kanada”[36].
W czasie kampanii wrześniowej szwadron walczył w składzie macierzystej brygady[16]. Uzupełnienie marszowe szwadronu łączności nr 1 było jednostką podległą dowódcy Okręgu Korpusu Nr I pod każdym względem[37].
Obsada personalna
szwadronu łączności Mazowieckiej BK w marcu 1939[38]
dowódca szwadronu – kpt. łącz. Bronisław Adrian Rybiński
dowódca plutonu radio – por. łącz. Ferdynand Stanisław Bissinger[c]
dowódca plutonu telefonicznego – por. łącz. Jan Stanisław Kostka Mazur
dowódca plutonu radio – ppor. łącz. rez. Ludwik Żerański
zastępca dowódcy plutonu radio – plut. Świderski
dowódca stacji radio – kpr. Kasprzak
dowódca stacji radio – kpr. Kazanecki
dowódca stacji radio – kpr. Muszewski
Uwagi
↑Według M. Zajączkowskiego drużyna dowódcy występowała już w pierwotnej organizacji szwadronu[6].
↑Stanowisko szefa łączności brygady kawalerii zostało przemianowane na dowódcę łączności. Jednocześnie wydano instrukcję normującą ściśle zakres działania dowódcy łączności brygady kawalerii[14][12].
↑Ferdynand Stanisław Bissinger ur. 6 lipca 1910 w Stanisławowie, w rodzinie Antoniego[39][40].
↑Władysław Leonard wymienił dowódcę drugiego plutonu telefonicznego, por. łącz. Mariana Stanisława Hermana[16].
↑kpt. łącz. Bronisław Adrian Rybiński ur. 25 sierpnia 1905 w Petersburgu, w rodzinie Czesława. Na stopień kapitana został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1939 i 3. lokatą w korpusie oficerów łączności. Był odznaczony Medalem Niepodległości[42]. Bronisław Adrian Rybiński został wymieniony w Księdze Cmentarnej Polskiego Cmentarza Wojennego w Charkowie, w stopniu porucznika[43]. Jako ofiara zbrodni w Charkowie został 5 października 2007 mianowany pośmiertnie na stopień kapitana (sic!)[44]. Równocześnie Bronisław Rybiński s. Czesława ur. 1905 figuruje na tzw. Ukraińskiej Liście Katyńskiej[45].
↑Henryk Gronkiewicz (ur. 21 lipca 1913) na stopień podporucznika rezerwy został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1938 i 2. lokatą w korpusie oficerów łączności[46].
↑Decyzja Nr 439/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 października 2007 w sprawie mianowania oficerów Wojska Polskiego zamordowanych w Katyniu, Charkowie i Twerze na kolejne stopnie oficerskie. Decyzja nie została ogłoszona w Dzienniku Urzędowym MON.
Zeszyty Katyńskie. Marek Tarczyński (red.). T. 4: Listy katyńskiej ciąg dalszy : Straceni na Ukrainie. Warszawa: Niezależny Komitet Historyczny Badania Zbrodni Katyńskiej i Polska Fundacja Katyńska, 1994. ISBN 83-87893-79-X.
Zygmunt Chamski: Studjum łączności w kampanii polskiej 1939 roku. [w:] B.I.9c cz. 1 odpis [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, październik 1941. [dostęp 2022-06-13].
Eugeniusz Kozłowski: Wojsko Polskie 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1964.
Władysław Leonard: Dowództwa i łączność : Obsada we wrześniu 1939. [w:] B.I.9c cz. 2 [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, styczeń 1991. [dostęp 2018-10-31].
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
Juliusz S. Tym: Struktura organizacyjna wielkich jednostek kawalerii w latach 1919–1939. W: Struktura organizacyjna kawalerii cz. 1 (wielkie jednostki). Krzysztof Mijakowski (red.). Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2013, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej. ISBN 978-83-7769-893-8.
Marek Zajączkowski: Wielkopolskie oddziały wojsk łączności 1919–1939. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Poznania, 2015. ISBN 978-83-77-68-116-9.
Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.
