Pieriestrojka

Sekretarz Generalny KC KPZR Michaił Gorbaczow (1987)

Pieriestrojka^[a] (ros. перестройка, „przebudowa”) – określenie procesu przekształceń systemu komunistycznego ZSRR w okresie 1985–1991.

Obejmowała ona zmiany strukturalno-funkcjonalne w systemie społecznym, ekonomicznym i politycznym ZSRR, których ostatecznymi konsekwencjami były wzbogacenie świadomości społecznej w ZSRR, utrata przez ZSRR dominacji w Europie Środkowej i Wschodniej, rozpad ZSRR i powstanie Federacji Rosyjskiej^[3].

Historia

Początkowo pieriestrojka wraz z hasłami głasnost (ros. „jawność”) i uskorienije (ros. „przyspieszenie”) stanowiła symbol nowego kursu politycznego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR). Plany reformowania zbiurokratyzowanego systemu gospodarczego ZSRR zostały opracowane w latach 1983–1984 na zlecenie Jurija Andropowa, ówczesnego przywódcy ZSRR (Sekretarza Generalnego KC KPZR w latach 1982–1984)^[4], a procesy zostały zapoczątkowane w kwietniu 1985 przez Michaiła Gorbaczowa^[5].

Pierestrojka miała na celu modernizację gospodarki, częściowe jej urynkowienie, zwiększenie swobód obywatelskich oraz nawiązanie lepszych stosunków z państwami zachodnimi. Istotnym aspektem pierestrojki było również zatrzymanie wyścigu zbrojeń, co miało przyczynić się do utrzymania systemu komunistycznego w Związku Radzieckim^[5][6].

Pierwszymi decyzjami w ramach pieriestrojki były: złagodzenie cenzury (w maju 1986 roku), ogłoszenie walki z alkoholizmem i wprowadzenie niezależnej od przedsiębiorstw produkcyjnych komisji kontroli^[5].

Przebudowa gospodarki postępowała wolno. W listopadzie 1986 roku zezwolono na prowadzenie indywidualnej działalności gospodarczej, a w czerwcu 1988 weszła w życie ustawa o spółdzielczości^[5]. Inne projekty wprowadzające wolny rynek w Związku Radzieckim pozostawały w sferze dyskusji (ustawy o przedsiębiorstwach z lipca 1987 roku i kołchozach i przemyśle spożywczym z września 1987 roku niczego w praktyce nie zmieniły – według pierwszej ustawy przedsiębiorstwa mogły rozporządzać swoją produkcją dopiero po wypełnieniu zobowiązań wobec kraju)^[5]. Jednocześnie w wyniku kryzysu gospodarczego zaczęły wybuchać pierwsze ogólnokrajowe strajki (m.in. w górnictwie)^[7]. Przemiany w gospodarce zahamowano w latach 1990–1991, kiedy to Gorbaczow odsunął ze swojego otoczenia zwolenników radykalnej przemiany państwa^[7].

W wyniku pieriestrojki Związek Radziecki wycofał swoje wojska z Afganistanu (luty 1989) oraz państw Europy Środkowo-Wschodniej, zrezygnował z popierania reżimów komunistycznych w państwach europejskich, przyczyniając się do ich upadku w 1989 (zob. Jesień Ludów), poparł zjednoczenie Niemiec^[7]. W wyniku pieriestrojki ZSRR potwierdził negowane przez dziesięciolecia wydarzenia z przeszłości, m.in. podpisanie paktu Ribbentrop-Mołotow i zbrodnię katyńską^[7].

Pieriestrojka stała się katalizatorem świadomości narodowej w republikach radzieckich, w pierwszym rzędzie bałtyckich i zakaukaskich, doprowadziła do rozpadu ZSRR, rozpadu bloku wschodniego, rozwiązania Układu Warszawskiego i RWPG^[7]. W wyniku pieriestrojki wzrosła także aktywność społeczna^[8].

W styczniu 1987 roku w wyniku niemożności zachowania równowagi sił ze Stanami Zjednoczonymi i niepowodzeń dotychczasowych poczynań Gorbaczow rozpoczął „pierestrojkę rewolucyjną”^[7].

Wprowadzenie pieriestrojki miało dalekosiężne skutki dla globalnego bezpieczeństwa w dwubiegunowym podziale powojennego świata. Było efektem słabnięcia pozycji ZSRR, a niezamierzonym skutkiem były przemiany ustrojowe w bloku wschodnim oraz rozpad ZSRR. W wyniku upadku ZSRR ⁣Stany Zjednoczone pozostały, jedynym światowym supermocarstwem^[5].

Zmiany w ZSRR zapoczątkowane przez pieriestrojkę miały wpływ na Polskę. Wzmacniając w PZPR tzw. ruch reformatorski, przyspieszyły proces przemian społecznych i politycznych doprowadzając do obrad Okrągłego Stołu^[9][10].

Ostatecznym końcem pieriestrojki było utworzenie Wspólnoty Niepodległych Państw^[7].

Pieriestrojka na znaczkach poczty ZSRR z 1988 roku

• 
  „Pieriestrojka – kontynuacją dzieła Października; przyspieszenie, demokratyzacja, jawność”
• 
  „Pieriestrojka – to epoka dla kreatywnej działalności mas”

Zobacz multimedia związane z tematem: Pieriestrojka

Zobacz hasło pieriestrojka w Wikisłowniku

Uwagi

1. Słownik Języka Polskiego PWN odnotowuje dwie formy tego określenia: pierestrojka i pieriestrojka^[1]. Pierwszy wariant powstał w wyniku jednoczesnego zastosowania elementów transkrypcji i transliteracji^[2].

Przypisy

1. pierestrojka, [w:] Słownik Języka Polskiego [online], PWN [dostęp 2019-11-28] .
2. MirosławM. Bańko MirosławM., pierestrojka, [w:] Poradnia językowa PWN [online], 19 grudnia 2013 [dostęp 2019-11-28] .
3. JakubJ. Potulski JakubJ., System partyjny Rosji. Tradycja i współczesność, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2007, s. 179, ISBN 978-83-7326-448-9 .
4. ДавтянД. Паруйр ДавтянД., НиколайН. Рыжков НиколайН., Oб отцах перестройки, золоте партии и предательстве [online], iz.ru, 24 września 2014  (ros.).
5. Jarosław Zieliński: Jak upadał Związek Radziecki. konflikty.pl, 2011-12-26. [dostęp 2017-12-02].
6. Marta Kozak: Mąż opatrznościowy czy grabarz ZSRR? Początki rządów Michaiła Gorbaczowa. histmag.org, 2015-03-11. [dostęp 2017-12-02].
7. pierestrojka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-12-02] .
8. Zbigniew T. Szmurło: Pierestrojka i tragiczne wydarzenia w Sumgaicie. studiagdanskie.gwsh.gda.pl. [dostęp 2017-12-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-27)].
9. Praca zbiorowa: Leksykon historii Polski po II wojnie światowej 1944-1997. Warszawa: 2003, s. 164.
10. Paweł Dybicz: Partyzanci i reformatorzy. tygodnikpowszechny.pl, 2009-02-08. [dostęp 2017-12-02].

Kontrola autorytatywna (reforma):

• LCCN: sh89001101
• GND: 4193962-1
• BnF: 12215825r
• BNCF: 58893
• NKC: ph835722
• J9U: 987007539360605171

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3956848
• Britannica: topic/perestroika-Soviet-government-policy
• Treccani: perestrojka
• БРЭ: 2330846
• NE.se: perestrojka
• Nacionālā enciklopēdija: 3859
• SNL: perestrojka
• DSDE: perestrojka
• Hrvatska enciklopedija: 47554