Wojna domowa w Kambodży

Wojna domowa w Kambodży
zimna wojna, wojny indochińskie
Ilustracja
Amerykańskie czołgi M48 Patton wjeżdżają do Snuol w Kambodży, 1970
Czas

1970–1975

Miejsce

Kambodża/Kampucza

Przyczyna

dyktatorskie rządy Lon Nola

Wynik

utworzenie „Demokratycznej Kampuczy”

  • przejęcie władzy przez ekstremistów Pol Pota – rasistowski terror w Kampuczy
Strony konfliktu
 Republika Khmerów
 Stany Zjednoczone
 Wietnam Południowy 		Kambodża FUNK

Demokratyczna Kampucza Czerwoni Khmerzy

 Wietnam Północny
 Vietcong

Dowódcy
Kambodża Lon Nol
Stany Zjednoczone Henry Kissinger 		Kambodża Norodom Sihanouk

Demokratyczna Kampucza Pol Pot

Siły
Republika Khmerów 35 000 (1970) Demokratyczna Kampucza 4000 (1970)
brak współrzędnych

Wojna domowa w Kambodży – konflikt na terenie Kambodży toczący się w latach 1970–1975 pomiędzy Zjednoczonym Frontem Narodowym Kambodży, Wietnamem Północnym i Wietkongiem (ugrupowania wietnamskie prowadziły odrębną kampanię, a od 1974 roku walczyły również z khmerską opozycją) a Republiką Khmerów wspieraną przez Stany Zjednoczone i Wietnam Południowy.

Walki pochłonęły w sumie według różnych szacunków od 200 tys. do 300 tys. ofiar, a ranionych zostało około 750 tys. osób[1].

Wczesne rządy Sihanouka

W latach 60. władzę sprawował król Norodom Sihanouk. Monarcha chciał ochronić kraj od chaosu, jaki ogarnął sąsiedni Laos i Wietnam[2]. Zawiązał koalicję rządową z lewicową (i powiązaną z komunistami) Partią Ludową. Pod wpływem koalicjanta w 1965 roku Sihanouk zerwał stosunki dyplomatyczne ze Stanami Zjednoczonymi. W zamian za to zyskał pomoc ze strony Chin i Związku Radzieckiego, które ofiarowały Kambodży pomoc gospodarczą i militarną[3]. W 1966 roku podpisał z Chinami porozumienie, na mocy którego zgodził się na stacjonowanie we wschodnich regionach przygranicznych wojsk Armii Ludowej Wietnamu i utworzenie przez nią w tamtym regionie baz wojskowych[4]. Król zgodził się także, aby przez miasto Sihanoukville płynęła pomoc dla wojsk Wietkongu[5]. Prochińska polityka Sihanouka wynikała z jego przekonania co do tego, że to właśnie Chiny w przyszłości będą państwem wywierającym największy wpływ na teren Indochin[4]. Równocześnie mimo prokomunistycznej polityki zagranicznej jeszcze w tym samym roku król pozwolił proamerykańskiemu ministrowi obrony generałowi Lon Nolowi na rozprawienie się z Partią Ludową pod pretekstem działalności wywrotowej i rzekomej służalczości tej frakcji względem Hanoi[6]. Niszcząc dotychczasowych lewicowych sojuszników, Sihanouk nie wziął pod uwagę, że już wcześniej utracił poparcie konserwatystów, a sytuacja gospodarcza kraju uległa pogorszeniu[7]. 11 września odbyły się pierwsze „wolne” wybory. Konserwatyści wygrali je na skutek fałszerstw wyborczych, zdobywając (ku zaskoczeniu króla) 75 procent mandatów w Zgromadzeniu Narodowym[8][9]. Lon Nol został desygnowany na premiera, a duże wpływy w rządzie zdobył ultrakonserwatywny członek rządzącego klanu Sisowath Sirik Matak znany z wrogości wobec Sihanouka. Rządy konserwatystów doprowadziły do napięć społecznych i stworzyły korzystne warunki do budowy na obszarach wiejskich partyzantki komunistycznej[10].

Rebelia w Battambang

11 marca 1967 roku podczas wizyty głowy państwa we Francji, w miejscowości Battambang wybuchło powstanie, w trakcie którego chłopi zaatakowali miejscowych poborców podatków. Powstanie rozprzestrzeniło się na cały rejon. Lon Nol, pod nieobecność króla, lecz działając za jego zgodą, ogłosił stan wojenny. W rządowych represjach zabite zostały setki chłopów, a całe wioski zrównano z ziemią[11][12]. Po powrocie do kraju król nakazał aresztowanie czołowych działaczy radykalnej lewicy (z której część uczestniczyła w jego wcześniejszych rządach). Wśród aresztowanych znaleźli się Khieu Samphan, Hou Yuon i Hu Nim[13]. Król zmusił Lon Nola do dymisji, a do rządu wprowadził nowe grupy lewicowe, co miało zrównoważyć wpływy konserwatywne[13]. Na kryzysie zyskała radykalna frakcja Komunistycznej Partii Kambodży, określona przez króla jako Czerwoni Khmerzy, przyciągnęła do swoich oddziałów tysiące rekrutów, a postać Lon Nola była przez chłopów wiązana z brutalnymi represjami[14].

Przegrupowanie komunistów

 Osobny artykuł: Czerwoni Khmerzy.

O ile powstanie z 1967 roku było nieplanowane, to Czerwoni Khmerzy na następny rok próbowali zorganizować rewoltę na większą skalę. Wśród przywódców Czerwonych Khmerów znaleźli się Pol Pot, Ieng Sary i Son Sen. Grupa przyjęła prochińskie poglądy[15] przez co nie otrzymała wsparcia z Wietnamu Północnego. W styczniu 1968 roku Czerwoni Khmerzy rozpoczęli swoją pierwszą ofensywę. Liczba rebeliantów, która wzięła w niej udział wyniosła od czterech do pięciu tysięcy żołnierzy[16][17]. Jeszcze w tym samym miesiącu rebelianci utworzyli Rewolucyjną Armię Kampuczy. W listopadzie 1968 roku w obliczu postępującej rebelii król przywrócił do rządu Lon Nola, który został ministrem obrony. W maju 1969 roku Kambodża przywróciła stosunki dyplomatyczne z USA, a król utworzył Rząd Ocalenia Narodowego z Lon Nolem jako premierem[18]. Wojsko amerykańskie wsparło rząd organizując naloty na siły północnowietnamskie stacjonujące w kraju. Naloty przyczyniły się do licznych strat pośród ludności cywilnej. W ich wyniku zginęło od 40 do 150 tysięcy mieszkańców[19].

Podczas kolejnej wizyty króla we Francji, w kraju wybuchły częściowo sponsorowane przez rząd antywietnamskie zamieszki. Lon Nol nie zrobił nic, aby je powstrzymać[20] i wykorzystał je do wysłania Wietkongowi ultimatum z żądaniem wycofania się jego jednostek z terenów Kambodży (grożąc podjęciem działań wojskowych)[21]. 18 marca 1970 roku Lon Nol złożył wniosek o odsunięcie króla od władzy. W wyniku głosowania Lon zwiększył zakres władzy[22]. Generał w miejsce królestwa powołał Republikę Khmerów. Parlamentarny pucz doprowadził do licznych protestów zwolenników monarchy[23]. W trakcie ich trwania z rąk protestujących zginął brat Lon Nola, Lon Nil, któremu to rozwścieczony tłum wyrwał wątrobę, która została następnie zjedzona[24]. Lon Nol winą za chaos w kraju obarczył liczącą około 400 tysięcy osób mniejszość wietnamską. Wojsko z jego rozkazu przeprowadziło masakry ludzi pochodzenia wietnamskiego[24]. Czystki etniczne potępił Wietnam Północny, Wietnam Południowy i Wietkong[25].

Pozbawiony władzy Sihanouk udał się na emigrację do Pekinu, gdzie utworzył Zjednoczony Front Narodowy Kambodży[24] i Królewski Rząd Jedności Narodowej[24]. Król osobiście poparł Czerwonych Khmerów oraz zaprosił ich do uczestnictwa w Zjednoczonym Froncie Narodowym Kambodży, chociaż miał nad nimi niewielką kontrolę to przyczynił się w ten sposób do ogromnego zwiększenia poparcia dla grupy[26]. Król i jego współpracownicy pozostali na emigracji, lecz kilkukrotnie odwiedził on tereny Kambodży zajęte przez Czerwonych Khmerów, wizyty te miały jednak czysto propagandowy charakter[27]. Na wiosnę 1970 roku król złożył wizytę w Korei Północnej, gdzie zgłosił propozycję utworzenia jednolitego frontu krajów rewolucyjnych – Chin, Laosu, Wietnam Północnego, KRLD i Kambodży. Przywódcy KRLD przyjęli ten plan z zadowoleniem, upadł on jednak na skutek opozycji ze strony Wietnamu[28]. Król o poparcie dla swojego rządu na uchodźstwie bezskutecznie apelował też na łamach ONZ[29].

W tym samym roku doszło do interwencji wojsk północnowietnamskich przeciwko rządowi Lon Nola, w obliczu czego USA wysłały do Kambodży swoje wojska[30]. Czerwoni Khmerzy niezależnie od Wietnamu zdobyli kontrolę nad częścią kraju i zachowali swoją niezależność od komunistów wietnamskich[16]. Czerwoni Khmerowie dotychczas nie wykazywali większych oznak fanatyzmu, który ujawnił się w okresie ich rządów, a przynajmniej nie był on dostrzeżony przez ogół społeczeństwa i władze[31]. Z czasem, gdy Czerwoni Khmerowie na kontrolowanych obszarach zaczęli wprowadzać swoje porządki, Wietnamczycy z Północy starli się z nimi zbrojnie (od 1974), a następnie wycofali się z konfliktu kambodżańskiego obawiając się, że upadek reżimu Lon Nola doprowadzi do znacznego wzrostu wpływów rebeliantów Pol Pota[32].

Zakończenie wojny

Wojna zakończyła się w kwietniu 1975 roku, gdy wojska Czerwonych Khmerów otoczyły stolicę kraju i doprowadziły do upadku rządu. W miejsce dotychczasowej republiki Czerwoni Khmerzy utworzyli państwo o nazwie Demokratyczna Kampucza. Początkowo głową państwa został król Sihanouk, szybko jednak Demokratyczna Kampucza przybrała skrajnie totalitarny charakter, a pełnię władzy objęli sfanatyzowani przywódcy Czerwonych Khmerów. Jak się okazało ideologia Pol Pota była daleka od marksizmu ze względu na elementy szowinistyczne i rasistowskie, a rząd Pol Pota doprowadził do eksterminacji wielu mieszkańców kraju, w tym mniejszości wietnamskiej[33][34][35].

Przypisy

  1. ↑ The Demographic Analysis of Mortality in Cambodia. W: Patrick Heuveline: In Forced Migration and Mortality. Waszyngton: National Academy Press, 2001.
  2. ↑ Isaacs, Hardy i Brown. s. 54–58.
  3. ↑ Isaacs, Hardy i Brown. s. 83.
  4. ↑ a b Lipsman i Doyle, s. 127.
  5. ↑ Victory in Vietnam, s. 465.
  6. ↑ Isaacs, Hardy and Brown, s. 85.
  7. ↑ Lipsman and Doyle, s. 127.
  8. ↑ Chandler, s. 153–156.
  9. ↑ Osborne, s. 187.
  10. ↑ Chandler, s.157.
  11. ↑ Isaacs, Hardy i Brown, s. 86.
  12. ↑ Chandler, s. 165.
  13. ↑ a b Chandler, s. 166.
  14. ↑ Isaacs, Hardy i Brown, s. 87.
  15. ↑ Chandler, s. 128.
  16. ↑ a b Sutsakhan, s. 32.
  17. ↑ Chandler, s. 174–176.
  18. ↑ Isaacs, Hardy i Brown, s. 90.
  19. ↑ Marek Sliwinski, Le Génocide Khmer Rouge: Une Analyse Démographique (L’Harmattan, 1995), s.41-48.
  20. ↑ Lipsman i Doyle, s. 142.
  21. ↑ Sutsakhan, s. 42.
  22. ↑ Lipsman and Doyle, s. 143.
  23. ↑ Deac, s. 69.
  24. ↑ a b c d Lipsman i Doyle, s. 144.
  25. ↑ Lipsman and Doyle, s. 146.
  26. ↑ David P. Chandler, The Tragedy of Cambodian History, New Haven CT: Yale University Press, 1991, s. 231.
  27. ↑ Chandler, s. 228–229.
  28. ↑ Szalontai, Balázs (2014). „Political and Economic Relations between Communist States”. In Smith, Stephen Anthony. Oxford Handbook in the History of Communism. Oxford: Oxford University Press. s. 316.
  29. ↑ Lipsman i Brown, s. 146.
  30. ↑ Karnow, s. 608.
  31. ↑ Isaacs, Hardy i Brown, s. 106.
  32. ↑ Isaacs, Hardy i Brown, s. 107.
  33. ↑ Robert S. Robins, Jerrold M. Post, Paranoja polityczna. Psychopatologia nienawiści, s. 307-321, Wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1999.
  34. ↑ Bestie XX wieku,cz.I:Pol Pot, [w:] Fakty i Mity Nr 1 (618) 12 stycznia 2012 roku,s.12-13, ISSN 1509-460X
  35. ↑ Dobijanie Pol Pota, [w:] Wprost 19 grudnia 2011 roku-1 stycznia 2012 roku,s.92-94 ISSN 0209-1747

Bibliografia

  • Sutsakhan, Lt. Gen. Sak, The Khmer Republic at War and the Final Collapse. Washington DC: United States Army Center of Military History, 1987.
  • Chandler, David P. (1991). The Tragedy of Cambodian History. New Haven CT: Yale University Press. ISBN 0-300-04919-6.
  • Deac, Wilfred P. (2000). Road to the Killing Fields: the Cambodian War of 1970–1975. College Station TX: Texas A&M University Press.
  • Dougan, Clark; Fulghum, David et al. (1985). The Fall of the South. Boston: Boston Publishing Company. ISBN 0-939526-16-6.
  • Isaacs, Arnold; Hardy, Gordon (1988). Pawns of War: Cambodia and Laos. Boston: Boston Publishing Company. ISBN 0-939526-24-7.
  • Karnow, Stanley (1983). Vietnam: A History. New York: Viking Press. ISBN 0-670-74604-5.
  • Lipsman, Samuel; Doyle, Edward et al. (1983). Fighting for Time: 1969–1970. Boston: Boston Publishing Company. ISBN 0-939526-07-7.
  • Lipsman, Samuel; Weiss, Stephen (1985). The False Peace: 1972–74. Boston: Boston Publishing Company. ISBN 0-939526-15-8.
  • Osborne, Milton (1979). Before Kampuchea: Preludes to Tragedy. Sydney: George Allen & Unwin. ISBN 0-86861-249-9.
Zimna wojna
Lata 40.
Lata 50.
Lata 60.
Lata 70.
Lata 80.
Lata 90.
Epilog
Organizacje
Wyścig zbrojeń
Ideologie
Propaganda
Polityka
międzynarodowa
Zobacz też