Rosyjski kosmizm (ros.русский космизм) – ruch intelektualny i kulturowy, który pojawił się w Rosji na przełomie XIX i XX wieku[1][2]. Zorientowany był na zbadanie szeroko rozumianej relacji między człowiekiem a wszechświatem[1]. Centralną kategorią tego typu filozofii jest pojęcie kosmosu – pewnej wyższej, rozumnej, wszechogarniającej rzeczywistości[3].
Do jego utworzenia przyczynił się pod koniec XIX wieku Nikołaj Fiodorow[1]. Idea „wspólnego czynu” Fiodorowa głosiła konieczność wskrzeszenia zmarłych przodków oraz stworzenia uniwersalnejutopii we wszechświecie, tak w sensie duchowym, jak naukowo-technologicznym[1]. Według niego, realizacja tego projektu powinna stanowić dla ludzkości imperatyw moralny i spełnienie jednego z głównych założeń kosmizmu jakim jest twórcze, konstruktywne przekształcanie świata i otaczającej jednostkę rzeczywistości[1].
Inne koncepcje wspólne dla rosyjskich kosmistów to m.in.[1]:
wiara w nierozerwalną relację między człowiekiem a kosmosem, kosmiczny wymiar ludzkiej egzystencji i organiczny związek wszystkich bytów we wszechświecie;
wiara w nieograniczone możliwości nauki i technologii kosmicznej, które umożliwią eksplorację i kolonizację całego wszechświata;
obecność istoty wyższej kierującej wszechświatem;
dążenie do poznania ostatecznej prawdy oraz całkowitej integracji wiedzy za pomocą metod wywodzących się z ezoterycznych i okultystycznych źródeł;
Rosyjski kosmizm łączy w sobie elementy światopoglądu narodowego, na przykład koncepcji „rosyjskiej duszy”, autokracji, prawosławia i innych ideałów słowianofilskich, oraz światopoglądu zachodnioeuropejskiego, promującego wdrożenie wartości racjonalizmu, empiryzmu i pozytywizmu w sferach życia publicznego[1]. Mimo że rosyjski kosmizm uważany jest w zasadzie za zapomnianą tradycję intelektualną, zdaniem krytyków ruch ten przyczynił się do powstania i ukształtowania narodowej ideologii ery kosmicznej, zwłaszcza biorąc pod uwagę wpływ utopii technologicznych, mistycyzmu i okultyzmu na współczesne obszary kultury[1].
А. Г. Гачева, С. Г. Семёнова: Русский космизм. W: Русская философия. Энциклопедия. Под общ. ред. М. А. Маслина. Wyd. III. М.: Мир философии, 2020, s. 607–609. (ros.).