Królestwo Saksonii

Królestwo Saksonii

Königreich Sachsen

1806–1918
Herb Flaga
Hymn: Gott segne Sachsenland (Boże pobłogosław Saksonię)
Ustrój polityczny	monarchia
Konstytucja	1831
Stolica	Drezno
Data powstania	1806
Data likwidacji	1918
Władca	Fryderyk August III Saski
Powierzchnia	14 993 km²
Populacja (1910) • liczba ludności	4 806 661
• gęstość	320,6 os./km²
Waluta	talar saksoński (1806–1857) saksoński talar związkowy (1857–1873) niemiecka złota marka (1873–1914) niemiecka marka papierowa (1914–1918)
Narody i grupy etniczne	Niemcy, Łużyczanie
Język urzędowy	język niemiecki
Religia dominująca	luteranizm (królowie byli rzymskimi katolikami)
Królestwo Saksonii w okresie 1871-1918
Położenie na mapie

{{Państwo infobox}} Przestarzałe pola: "wysokość".

Królestwo Saksonii (niem. Königreich Sachsen) – historyczne państwo w Niemczech, istniejące od 1806 do 1918, ze stolicą w Dreźnie. W 1918 graniczyło z Prusami, Austrią, Bawarią, księstwami Reuss (linii młodszej) i Reuss (linii starszej), Saksonią-Weimar-Eisenach oraz Saksonią-Altenburg.

Historia

Geneza Królestwa Saksonii sięga wojny IV koalicji antyfrancuskiej, która została wypowiedziana Francji przez Królestwo Prus 1 października 1806 r. Już pod koniec XVIII stulecia rządzony przez władców z dynastii Wettynów Elektorat Saksonii zbliżył się politycznie do Prus^[1]. Oba te państwa nie przystąpiły 12 lipca 1806 r. do Związku Reńskiego, utworzonego przez Napoleona na gruzach I Rzeszy. W pierwszej fazie wojny IV koalicji – w kampanii pruskiej – kluczowa okazała się bitwa pod Jeną i Auerstedt. Armia prusko-saska poniosła tam miażdżącą porażkę, wskutek czego Saksonia znalazła się pod okupacją^[2]. Po klęsce Saksonia 11 grudnia 1806 r. zawarła z Francją traktat pokojowy w Poznaniu i na mocy jego postanowień zakończyła swój udział w wojnie po stronie IV koalicji i przeszła na stronę Napoleona, wstępując do Związku Reńskiego. Jednocześnie Saksonia stała się królestwem, zrzekła się części obszarów w Turyngii (w zamian za co otrzymała pruski Chociebuż), a wyznanie rzymskokatolickie zostało prawnie zrównane z luterańskim^[3]. 20 grudnia 1806 elektor Fryderyk August III został ogłoszony królem Saksonii jako Fryderyk August I. Ustrój państwa pozostał jednak w zasadzie niezmieniony^[1].

Wskutek postanowień pokoju tylżyckiego, kończącego zwycięską dla Francji wojnę IV koalicji, utworzono Księstwo Warszawskie, pozostające w latach 1807–1815 w unii personalnej z Królestwem Saksonii. Utworzono także Wolne Miasto Gdańsk, jako protektorat Królestwa Saksonii i Królestwa Prus.

W kolejnej wojnie napoleońskiej – wojnie przeciwko V koalicji w 1809 r. – Królestwo Saksonii walczyło w ramach sił napoleońskich przeciwko Cesarstwu Austrii. Drezno zostało 11 czerwca 1809 r. na krótko zajęte przez wojska austriackie, ale wyzwolili je Francuzi. Wojska saskie walczyły w decydującej bitwie pod Wagram 5/6 lipca 1809 r., gdzie, pomimo zwycięstwa, poniosły duże straty^[4].

Królestwo Saksonii w Związku Reńskim w 1812 r.

21 000 żołnierzy Królestwa Saksonii uczestniczyło także w rosyjskiej kampanii w 1812 r.^[5] Gdy wojna ta zakończyła się klęską, Napoleon wybrał terytorium Saksonii jako bazę operacyjną i główną arenę nadchodzących wojen przeciwko wojskom rosyjskim, austriackim i pruskim. Odbudowa armii saskiej i zaopatrzenie wojsk francuskich stanowiły ogromne obciążenie finansowe dla Saksonii, co późną wiosną i latem 1813 r. spowodowało zapaść sytuacji ekonomicznej^[6]. Bitwa pod Budziszynem, bitwa pod Dreznem i Bitwa Narodów pod Lipskiem stanowiły kulminację walk o Saksonię i Niemcy. W przeciwieństwie do większości władców innych krajów Związku Reńskiego, Fryderyk August I nie stanął po stronie koalicji jesienią 1813 r. Jednak w czasie Bitwy Narodów wojska saskie przeszły na stronę koalicji antyfrancuskiej. Król dostał się do niewoli. Saksonia podczas wojny straciła 200 000 mieszkańców wskutek walk, głodu i epidemii, a 150 miejscowości zostało zniszczonych^[7]. Na okupowanych terenach Królestwa utworzono Generalne Gubernatorstwo Saksonii, którym od 21 października 1813 r. do 9 listopada 1814 r. administrował książę Nikołaj Repnin-Wołkonski, a po nim przedstawiciele Prus: Eberhard von der Recke i Friedrich Wilhelm Leopold von Gaudi.

Prusy planowały po upadku Napoleona zaanektować Saksonię. 28 lutego 1813 r. Prusy i Rosja uzgodniły w traktacie kaliskim roszczenia terytorialne obu stron w Europie w przypadku zwycięstwa nad Napoleonem: Prusom miała przypaść Saksonia, a Rosji Księstwo Warszawskie. Włączenia Saksonii do Prus uniknięto z powodu oporu dyplomatów austriackich i angielskich na kongresie wiedeńskim^[8], którzy obawiali się, że Prusy będą zbyt silne. Ostatecznie, w wyniku postanowień Kongresu, ponad połowa ziem Królestwa Saksonii została włączona do Królestwa Prus.

Po powrocie Napoleona z Elby Saksonia dołączyła do sojuszu przeciwko niemu i zobowiązała się wystawić 8000 żołnierzy liniowych i 8000 żołnierzy Landwehry do walki z nim^[9]. Fryderyk August I wrócił 7 czerwca 1815 r. do Drezna, gdzie został entuzjastycznie powitany. Królestwo musiało poradzić sobie ze znacznymi problemami ekonomicznymi wynikającymi z utraty części ziem, ale wkrótce nastąpiło gospodarcze odrodzenie. Po 1815 r. Saksonia przestała jednak na stałe odgrywać ważną rolę polityczną w Niemczech^[10] i musiała przystąpić do Związku Niemieckiego. Przez następne lata władcy sascy trwali w konsekwentnym sojuszu z Cesarstwem Austrii, ale Saksonia należała także do stworzonego przez Prusy Związku Celnego.

W czasie kolejnej europejskiej fali rewolucji z lat 1830–1831 również w Saksonii doszło do walk. W Lipsku powstała gwardia municypalna, a w Dreźnie – gwardia narodowa^[11]. Wskutek nacisków, w 1830 r. król Antoni I musiał powołać na współregenta swego bratanka Fryderyka Augusta, w następnym roku wprowadził konstytucję i powołał parlament o ograniczonych kompetencjach (po raz pierwszy zebrał się w 1833)^[12], a w 1832 r. zniósł powinności feudalne^[13]. W 1833 r. postanowiono o przystąpieniu do Niemieckiego Związku Celnego – traktaty o jego utworzeniu weszły w życie 1 stycznia kolejnego roku.

W 1836 r. rządy objął dotychczasowy współregent jako Fryderyk August II. Od 1843 r. nasilało się niezadowolenie społeczeństwa z jego konserwatywnych rządów^[12]. W Niemczech w połowie lat 40. XIX w. wybuchały rozruchy i bunty głodowe – w Saksonii w 1845 r.^[14] (w latach 40. XIX w. miała miejsce klęska nieurodzaju wskutek m.in. zarazy ziemniaczanej). W czasie Wiosny Ludów liberałowie zdominowali ministerium i parlament, przeprowadzając wiele reform, ale izby parlamentu zostały rozwiązane i zwołane na początek 1849 r., a następnie rozwiązane 30 kwietnia 1849. Konflikt między liberałami a królem dotyczył głównie kwestii zjednoczenia Niemiec. Wobec jawnego buntu przeciw królowi, w 1849 r. saska Wiosna Ludów została stłumiona z pomocą wojsk pruskich. Od 1850 r., po kolejnym rozwiązaniu parlamentu, przy pomocy dawnego zgromadzenia stanów cofnięto wiele reform^[12].

Za panowania króla Jana I (od 1859) wprowadzono w Saksonii tzw. wolność procederu (w 1861) – zasadę, według której każdy mógł podejmować produkcję w każdej dziedzinie wytwórczości w jakichkolwiek rozmiarach i przy użyciu jakiejkolwiek techniki^[15]. Ponadto w 1865 r. wszedł w życie saksoński kodeks cywilny. W 1866 r. król Jan I opowiedział się po stronie Austrii w wojnie przeciw Prusom. Po swej wygranej Prusy pierwotnie chciały zaanektować Królestwo Saksonii. Dzięki umiejętnościom negocjacyjnym generała Alfreda von Fabrice i za wstawiennictwem cesarza austriackiego Franciszka Józefa I udało się tego uniknąć, doszło jednak do utraty suwerenności państwowej wskutek przystąpienia do Związku Północnoniemieckiego w 1866 r. Chociaż armia saksońska została zachowana, to włączono ją do armii Związku^[16].

W latach 1870–1871 królestwo uczestniczyło w wojnie francusko-pruskiej, a w 1871 r. stało się częścią Cesarstwa Niemieckiego. Lipsk, drugie po Dreźnie liczące się miasto saskie, zostało siedzibą Sądu Najwyższego Rzeszy.

Gdy rozmowy o zawieszeniu broni we Francji przedłużały się, kanclerz Otto von Bismarck przekazał prowadzenie rozmów Alfredowi von Fabrice, który wówczas był ministrem wojny Królestwa Saksonii. W 1871 r. Fabrice został mianowany gubernatorem generalnym dla okupowanej Francji^[17].

Po śmierci Jana, w 1873 r., na tron wstąpił król Albert, za którego panowania m.in. przeprowadzono reformy podatkowe. W parlamencie dominowali w tym czasie konserwatyści, jednak w wyborach 1885/1886 r. po raz pierwszy dostali się do niego socjaliści. Na przełomie 1873 i 1874 r. rozdzielono sądownictwo i administrację, a w 1879 r. wprowadzono sądownictwo według systemu ogólnoniemieckiego. W 1892 r. zreorganizowano armię, co spowodowało zwiększenie wydatków, przez co podniesiono podatek dochodowy na rok 1895^[12]. W 1902 r., po śmierci Alberta, na tron wstąpił Jerzy, którego już dwa lata później zastąpił Fryderyk August III.

W 1918 r. rewolucja listopadowa doprowadziła do końca monarchii, a 10 listopada Hermann Fleißner proklamował w cyrku Sarrasani Wolne Państwo Saksonii. 13 listopada król Fryderyk August III abdykował na zamku Guteborn, po której osiadł w pałacu w Szczodrem na Śląsku. Saksonia pozostała członkiem Rzeszy Niemieckiej.

Miasta

Miasta Królestwa Saksonii o populacji przekraczającej 20 tys. ludzi w 1890 roku:

	miasto	populacja
1.	Lipsk	295 025[18]
2.	Drezno	276 522[19]
3.	Chemnitz	138 954[20]
4.	Plauen	47 007[21]
5.	Zwickau	44 198[22]
6.	Freiberg	28 955[23]
7.	Żytawa	25 394[24]
8.	Glauchau	23 405[25]
9.	Budziszyn	21 516[26]

Zobacz też

• Wettynowie
• Związek Niemiecki

Przypisy

1. S. Orgelbrand, Encyklopedia Powszechna, t. XIII, Warszawa 1902, s. 263.
2. Sachsen unter Friedrich August III./I.: Vom Kurfürstentum zum Königreich, I. 1. Das Kurfürstentum Sachsen 1768 bis 1806. [w:] Isabella Blank: Der bestrafte König? Die Sächsische Frage 1813–1815. Inauguraldissertation. Ruprecht-Karls-Universität. Mannheim 2013, s. 19.
3. Sachsen unter Friedrich August III./I.: Vom Kurfürstentum zum Königreich, I. 1. Das Kurfürstentum Sachsen 1768 bis 1806. [w:] Isabella Blank: Der bestrafte König? Die Sächsische Frage 1813–1815. Inauguraldissertation. Ruprecht-Karls-Universität. Mannheim 2013, s. 21.
4. Sachsen unter Friedrich August III./I.: Vom Kurfürstentum zum Königreich, I. 1. Das Kurfürstentum Sachsen 1768 bis 1806. [w:] Isabella Blank: Der bestrafte König? Die Sächsische Frage 1813–1815. Inauguraldissertation. Ruprecht-Karls-Universität. Mannheim 2013, s. 26.
5. Moritz Exner, Der Anteil der Königlich Sächsischen Armee am Feldzug gegen Russland 1812, Verlag saxoniabuch, Dresden 2017, przedruk oryginalnego wydania Duncker & Humblot, Leipzig 1896, s. 121, 152, 172.
6. Mai bis Oktober 1813: Erneut im Bündnis mit Napoleon, VI. 1. Von der Rückkehr Friedrich Augusts I. nach Dresden bis zur Kriegserklärung Österreichs an Frankreich am 11. August 1813. [w:] Isabella Blank: Der bestrafte König? Die Sächsische Frage 1813–1815. Mannheim 2013, s. 120.
7. Die Verwaltungsreform unter Friedrich August III./I. [w:] Maria Görlitz: Parlamentarismus in Sachsen: Königtum und Volksvertretung im 19. und frühen 20. Jahrhundert. LIT Verlag, Münster 2011 (S. 15–36), S. 31.
8. Rozdział V. Preußische Provinz Sachsen und Anhalt im 19. Jahrhundert. [w:] Mathias Tullner: Geschichte Sachsen-Anhalts. C.H. Beck, 2008, s. 55.
9. Der Beitritt Sachsens zum Deutschen Bund und die Umsetzung der Landesteilung, VI. 1. Der Beitritt des Königreichs Sachsen zum Deutschen Bund. [w:] Isabella Blank: Der bestrafte König? Die Sächsische Frage 1813–1815. Mannheim 2013, s. 274.
10. Der Beitritt Sachsens zum Deutschen Bund und die Umsetzung der Landesteilung, VI. 2. Die Umsetzung der sächsischen Teilung. [w:] Isabella Blank: Der bestrafte König? Die Sächsische Frage 1813–1815. Mannheim 2013, S. 278.
11. W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, wyd. Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1981, s. 495–496.
12. S. Orgelbrand, Encyklopedia Powszechna, t. XIII, Warszawa 1902, s. 264.
13. W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, wyd. Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1981, s. 496.
14. W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, wyd. Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1981, s. 504.
15. W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, wyd. Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1981, s. 488.
16. Anna Fabrice-Asseburg, Andrea Engi, Manfred Beyer: Alfred Graf von Fabrice. Die Familiengeschichte des königlich-sächsischen Staats- und Kriegsministers. Beyer Verlag Sachsen für Kultur und Geschichte, Dresden 2008, s. 44–51.
17. Reiner Groß: Die Wettiner. Kohlhammer, Stuttgart 2007, s. 254.
18. Informationsseite – DENIC eG [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-18]  (niem.).
19. Informationsseite – DENIC eG [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-18]  (niem.).
20. Informationsseite – DENIC eG [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-05]  (niem.).
21. Informationsseite – DENIC eG [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2015-08-09]  (niem.).
22. Informationsseite – DENIC eG [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-14]  (niem.).
23. Informationsseite – DENIC eG [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-05]  (niem.).
24. Informationsseite – DENIC eG [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-18]  (niem.).
25. Informationsseite – DENIC eG [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27]  (niem.).
26. Informationsseite – DENIC eG [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-10]  (niem.).

Encyklopedie internetowe (państwo historyczne):

• Britannica: place/Saxony-historical-region-duchy-and-kingdom-Europe