1 października 1940, w Szkocji, sformowany został Dywizjon Rozpoznawczy Korpusu – jednostkarozpoznawczaI Korpus Polskiego. Do dywizjonu wcielono kadrę Oddziału Rozpoznawczego2 DSP oraz żołnierzy batalionów pancernych. 30 czerwca 1942 na bazie dywizjonu utworzony został 1 Pułk Rozpoznawczy. 25 października 1943 jednostka została rozwiązana 307 żołnierzy przekazano do 10 pułku strzelców konnych i 10 batalionu dragonów, natomiast z ok. 400 weszło w skład batalionu broni wspierającej i podporządkowany dowódcy formującej się 3 Brygady Strzelców[1]. Do 6 kwietnia 1944 batalion został rozformowany. Na bazie kompanii ckm i moździerzy rozkazem dowódcy 1 Dywizji Pancernej nr 681 z dnia 28 marca 1944 został utworzony samodzielny szwadron ckm 3 Brygady Strzelców[2]. Nadwyżki w liczbie ok. 220 żołnierzy zostały skierowane do 8 i 9 batalionów strzelców, oddziałów łączności, kompanii sztabowej 3 BS oraz 1 pułku artylerii przeciwpancernej[3]. Szwadron został zorganizowany wg etatu brytyjskiego WE II/239/1.
Działania wojenne
Po przybyciu do Francji 2 sierpnia 1944 szwadron został skoncentrowany w składzie macierzystej 3 Brygady Strzelców w rejonie Magny-En-Bessin. 7 sierpnia szwadron został podzielony na plutony ckm i przydzielone do batalionów strzelców: I pluton do 9 bs, II pluton do 8 bs i III pluton do bspodh.
Bitwa w Normandii
W trakcie walk w okresie 8–12 sierpnia zadania plutonów były adekwatne do wspieranych przez nich poszczególnych batalionów. Straty jakie szwadron poniósł, to 6 poległych[4]. 14 sierpnia 1944 pozycje przygotowującej się do natarcia dywizji zostały zbombardowane przez brytyjskie lotnictwo bombowe. Mające nacierać w I rzucie 1 batalion strzelców podhalańskich i 8 batalion strzelców zostały pozbawione wsparcia artylerii dywizyjnej i kanadyjskiej. Z uwagi na powyższe pluton ciężkich moździerzy udzielił wsparcia obu nacierającym batalionom. Pozostała część szwadronu (dwa plutony ckm) dozorowała las Quesney i osłaniała z miejsca ogniem wschodnie skrzydło 8 bs[5]. Od 15 do 17 sierpnia szwadron całością sił bronił przyczółka w Jort nad rzeką Dives. Następnie plutony ckm współdziałały z poszczególnymi batalionami strzelców. Od 19 sierpnia do końca bitwy o Falaise całość szwadronu znalazła się na południowej części wzg. 262 prowadząc wspólnie jego obronę z piechotą i czołgami dywizji[6]. 22 sierpnia po ustaniu walk na wzg. 262 (Maczuga) stan szwadronu wynosił 8 oficerów i 177 szeregowych[7]. 23 sierpnia szwadron odszedł na odpoczynek na zaplecze frontu. Straty szwadronu w okresie od 8 do 24 sierpnia to 8 poległych, 17 rannych i 2 zaginionych.
Pościg przez Francję i Belgię
Od 29 sierpnia 1944 szwadron podjął marsz i pościg w ramach 3 BS. 3 września dołączył do walczących o Abbeville batalionów strzelców. 6 września część szwadronu wspierała bataliony strzelców w walkach o Ypres. 7 września częścią sił szwadron wspierał 9 bs w walce o Roulers. 8 września jeden z plutonów ckm współdziałał w ramach grupy „Dowbor” w zdobyciu Thielt[8]. Od 15 września szwadron (bez dwóch plutonów) działał w składzie grupy płk. dypl. Władysława Deca osłaniając rejon Gandawy.
Walki na pograniczu belgijsko-holenderskim
2 pluton ckm od 16 września wspierał zgrupowanie 3 BS, przydzielony do 9 bs prowadził natarcie w kierunku Axel[9]. Następnie wspierał 8 bs, po poniesieniu wysokich strat został wycofany na tyły i zmieniono dowódcę plutonu. Z uwagi na duże straty w 1 plutonie został on czasowo rozwiązany 9 października, żołnierze z rozwiązanego plutonu uzupełnili stany dwóch pozostałych plutonów ckm[10]. Straty w walkach o Alphen i rejonie tego miasta to 29 żołnierzy. Od 9 do 26 października szwadron prowadził rotacyjnie działania obronne na zajętych stanowiskach, po otrzymaniu uzupełnień odtworzono 1 pluton ckm. Od 29 października do 1 listopada, 2 pluton ckm wspierał 8 bs w walce o przyczółek na rzece Mark. Rozdzielono pozostałe siły: 1 pluton do bspodh., 3 pluton do 9 bs podczas walk o forsowanie kanału Mark. W okresie 6–8 listopada 1944 szwadron wspierał plutonami bataliony 3 BS podczas walk o podejścia, a także o ufortyfikowany rejon przedmościa i miasto Moerdijk[11]. Od 9 listopada szwadron przebywał w Bredzie, w odwodzie na wypoczynku.
Obrona i dozorowanie odcinka frontu nad Mozą
Od 9 listopada do 19 grudnia 1944 r. 1 samodzielny szwadron ckm pełnił służbę garnizonową w Bredzie. Dozorował odcinek Mozy, pełniąc od 21 grudnia 1944 do 11 stycznia 1945 całością sił szwadronu służbę na jednym odcinku. Później w zależności od potrzeb prowadzili dozór i działania obronne na innych odcinkach zajmowanych przez macierzystą brygadę. Żołnierze szwadronu wypoczywali, przebywali na urlopach, szkoleniach, pozostali pobierali nowy sprzęt i wyposażenie oraz naprawiali niesprawny. Przybywały uzupełnienia osobowe, ponadto żołnierze uczestniczyli w uroczystościach otrzymując odznaczenia i awanse[10].
Walki we wschodniej Holandii i w Niemczech
W okresie od 7 kwietnia do 9 kwietnia 1945 szwadron wykonał marsz znad Mozy w kierunku linii frontu. Od 11 kwietnia prowadził walki w ramach 3 BS. Od 16 kwietnia pluton ciężkich moździerzy wspierał walki 10 BKPanc. nad Küsten Kanal[12]. 19 i 20 kwietnia szwadron wspierał forsowanie i walki na przyczółku za kanałem 9 bs. Od 27 kwietnia szwadron wspierał 3 BS. 5 maja o godz. 8:00 szwadron wstrzymał działania bojowe z uwagi na kapitulację wojsk niemieckich przed frontem 1 DPanc.
Cekaemiści i moździerzyści kawalerii po wojnie
5 maja 1945 r. 1 samodzielny szwadron ckm zajął jako garnizon okupacyjny miejscowość Rutterelfeld, wraz z II dywizjonem 2 pułku artylerii motorowej Działania okupacyjne na tym terenie batalion pełnił do 20 maja 1945. Zadaniem jego było oczyszczanie terenu z niedobitków, rozbrajanie osób i terenu z broni i amunicji, wyłapywanie przebranych żołnierzy i funkcjonariuszy hitlerowskich, egzekwowanie zarządzeń i warunków kapitulacji w tym ustalonej godziny policyjnej[13]. W trakcie walk we Francji, Belgii, Holandii i na terenie Niemiec z szeregów szwadronu poległo 21 żołnierzy, 86 zostało rannych. Utracono jako zniszczonych 8 pojazdów gąsienicowych, 1 moździerz 4,2", 13 ckm Vickers, 7 motocykli. Otrzymano odznaczeń polskich: 6 Krzyży VM V kl, 74 KW, 18 KZ z M, zagranicznych: 2 MM, 1 Croix de Guerre i inne[14].
pluton dowodzenia (drużyny; łączności, transportowa i gospodarcza)
3 plutony ckm x 4 ckm, 1 Piat, 1 lkm
pluton ciężkich moździerzy x 4 moździerze 4,2'[15]
Barwy i symbole szwadronu
Szwadron swoje święto obchodził 1 października, w rocznicę powstania dywizjonu rozpoznawczego.
Proporzec został ofiarowany 1 pułkowi rozpoznawczemu w 1942 przez miasto Perth. Strona prawa: herb miasta Perth w Szkocji. Strona lewa: odznaka 1 pułku rozpoznawczego. Proporczyk żółto-amarantowy z paskiem niebiesko-białym pośrodku.
Znak na pojazdach:
↑ abPamiętniki rtm. Kazimierza Dudy zastępcy dowódcy 1 samodzielnego szwadronu ckm 3 Brygady Strzelców, 1 Polskiej Dywizji Pancernej. Strona internetowa
Dembinok J., Szczech B., Urbański A., Oznaki i odznaki PSZ na Zachodzie, Krajowa Agencja Wydawnicza, Katowice 1984, ISBN 83-03-00719-X.
Zbigniew Wawer: Organizacja polskich wojsk lądowych w Wielkiej Brytanii 1940-1945. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk: Bellona, 1992. ISBN 83-11-08218-9.
Witold Biegański: Wojsko Polskie. krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie: formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1967. Brak numerów stron w książce
Tadeusz Antoni Wysocki: 1 Polska Dywizja Pancerna 1939-1947. geneza i dzieje. Warszawa: Bellona, 1994. ISBN 83-11-08219-7.
Bohdan Królikowski: Kres ułańskiej epopei. szkice do dziejów kawalerii rozpoznawczej i pancernej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939–1947. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2007. ISBN 83-7306-332-3.
Jan Partyka, Odznaki i oznaki PSZ na Zachodzie 1939–1946, Wojska Lądowe, Rzeszów 1997.
Jacek Kutzner, Juliusz S. Tym: Polska 1 Dywizja Pancerna w Normandii. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2010. ISBN 978-83-7399-404-1.
Juliusz Tym, Jacek Kutzner: Polskie oddziały pancerne na zachodzie. Śladami polskich gąsienic tom 27. Walki 1. Dywizji Pancernej w rejonie Bredy i Moerdijk X-XI 1944 roku. Warszawa: Edipresse Kolekcje, 2015. ISBN 978-83-7989-126-9.
Juliusz Tym: Polskie oddziały pancerne na zachodzie. Śladami polskich gąsienic tom 29. Działania Polskiej 1. Dywizji Pancernej w północno-wschodniej Holandii i we Fryzji w kwietniu i maju 1945. Warszawa: Edipresse Kolekcje, 2015. ISBN 978-83-7989-128-3.
Grzegorz Korczyński (red.): 1.Dywizja Pancerna w walce. Czarna Kawaleria gen. Maczka od Caen do Wilhelmshaven. Relacje dowódców i żołnierzy. Warszawa, repr. Bruksela: Oficyna Wydawnicza Mireki, 2013. ISBN 978-83-89533-81-4.
Juliusz S. Tym: Zarys działań polskiej 1 Dywizji Pancernej w północno-wschodniej Holandii i we Fryzji w kwietniu i maju 1945 roku. Przegląd Historyczno-Wojskowy 12 (63)/3 (236), s. 129–166. Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe, 2011.
Juliusz Tym: 3 Brygada Strzelców 1943-1945. Polskie oddziały pancerne na zachodzie. Śladami polskich gąsienic tom 21. Warszawa: Edipresse Kolekcje, 2015. ISBN 978-83-7989-120-7.
Krzysztof Gaj: 1. Dywizja Pancerna (organizacja wielkiej jednostki pancernej PSZ na Zachodzie - sierpień 1944 r.). Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015. ISBN 978-83-7889-283-0.
