Artyleria w Polskich Siłach Zbrojnych

Artyleria w Polskich Siłach Zbrojnych – jeden z podstawowych rodzajów wojsk Armii Polskiej we Francji oraz PSZ w latach 1939 – 1947

Bezpośrednio po klęsce wrześniowej, obok jednostek piechoty i wojsk pancernych tworzyła się również polska artyleria.

Artyleria w Armii Polskiej we Francji

W nowych warunkach artyleria polska uzbrojona została w sprzęt francuski. Przyjęła również organizację artylerii francuskiej. Cała artyleria skupiała się w dywizjach piechoty.

Canon de 47 antichar SA mle 1937^[a]

Etatowo każda dywizja piechoty powinna posiadać^[b]:

• pułk artylerii lekkiej
• pułk artylerii ciężkiej
• bateria 47 mm dział przeciwpancernych (8 dział)
• kompania przeciwpancerna dział 25 mm (12 dział)

Pułki piechoty posiadały:

• w kompanii broni towarzyszącej: trzy 81 mm moździerze i cztery 25 mm działa przeciwpancerne.

W batalionie znajdowały się:

• w kompanii ckm i broni towarzyszącej: dwa 81 mm moździerze i dwa 25 mm działa przeciwpancerne.

Brygada Strzelców Podhalańskich:

• w kompanii broni towarzyszącej: 6 dział przeciwpancernych
• w batalionie(4): dwa 25 mm działa przeciwpancerne i pięć 81 mm moździerzy.

Brygada nie posiadała artylerii organicznej do prowadzenia ognia pośredniego.

Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich:

• dywizjon artylerii górskiej 65 mm
• artyleria organiczna dwóch pułków piechoty według etatów francuskich

Artyleria brygady pancerno-motorowej^[c]:

• dywizjon artylerii 105 mm armat
• dywizjon przeciwpancerny
  • dwie baterie 25 mm dział przeciwpancernych
  • dwie baterie 47 mm dział przeciwpancernych

Zorganizowano również dwanaście kompanii przeciwpancernych po 8 –12 armat. Cztery z nich włączono do oddziałów polskich, a osiem do francuskich.

Artyleria polska w 1940 brała udział w walkach o Narwik. We Francji walczyła głównie artyleria 1 i 2 Dywizji Piechoty oraz 10 Brygady Kawalerii Pancernej.

Razem w Armii Polskiej

• dział przeciwpancernych – 287
  • 47 mm dział przeciwpancernych – 32
  • 37 mm dział przeciwpancernych – 8
  • 25 mm dział przeciwpancernych – 247
• moździerzy – 151
• armat – 120
  • 65 mm armat – 12
  • 75 mm armat – 96
  • 105 mm armat – 12
• 155 mm haubic – 48

Ogółem – 606 dział i moździerzy

Artyleria 1 Korpusu

Sexton^[d]

M10 Wolverine^[e]

6-funtowa armata ppanc^[f]

Po przewiezieniu ocalałych wojsk do Anglii władze polskie postanowiły zorganizować 1 Korpus. Ostatecznie zorganizowano 1 Dywizję Pancerną i Samodzielną Brygadę Spadochronową. Później zorganizowano 4 Dywizję Piechoty i 16 Brygadę Pancerną.

1 Dywizja Pancerna w chwili wyruszenia na front posiadała artylerię dywizyjną w składzie:

• 1 pułk artylerii przeciwpancernej
  • dwa dywizjony armat 17 funtowych dział ciągnionych
  • dwa dywizjony 76,2 mm dział samobieżnych
• 1 pułk artylerii motorowej (samobieżny, 24 Sextony)
• 2 pułk artylerii motorowej (ciągniony, 24 Armaty 25-funtowa)
• 1 pułk artylerii przeciwlotniczej

W pułku motorowym znajdowały się dwadzieścia cztery 87,6 mm działa. W 3 Brygadzie Strzelców znajdował się batalion broni wspierających, w którym było osiem 106,7 mm moździerzy oraz szesnaście 20 mm dział przeciwpancernych. Ponadto w batalionach kompanie wsparcia posiadały sześć 76,2 mm moździerzy oraz sześć 57 mm dział.

Razem w 1 DPanc:

• 8 moździerzy 106,7 mm
• 18 moździerzy 76,2 mm
• 2 x 24 armaty 87,6 mm (samobieżne i ciągnione)

Środki przeciwpancerne:

• 42 działa 57 mm
• 24 działa samobieżne 76,2 mm
• 16 dział 20 mm

Ogółem 156 dział i moździerzy.

W Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej znajdowały się:

• jeden dywizjon artylerii lekkiej (osiem 75 mm haubic)
• jeden dywizjon artylerii pancernej (piętnaście 6-funtowych dział przeciwpancernych)

Ponadto w batalionach było 18 moździerzy i 18 dział przeciwpancernych.

Razem w brygadzie – 59 dział i moździerzy.

Pod koniec 1944 sformowano 4 Dywizję Piechoty składającą się z trzech brygad piechoty i trzech pułków artylerii lekkiej, pułku przeciwpancernego i przeciwlotniczego. Jednak w walce brały udział jedynie dwie pierwsze jednostki dysponujące około 190 działami i moździerzami.

Artyleria 2 Korpusu

Angielska haubicoarmata 25-funtowa^[g]

Armata 5,5-calowa^[h]

M3 GMC^[i]

Po opuszczeniu przez Armię Andersa terytorium Związku Radzieckiego początkowo myślano o zorganizowaniu armii, ostatecznie zorganizowano 2 Korpus i jednostki armijne. 2 Korpus posiadał dwie dywizje piechoty, każda po dwie brygady, a te po trzy bataliony.

Artylerię Korpusu stanowiły:

• dowództwo Artylerii II KP
• 2 Grupa Artylerii
• 1 pułk pomiarów artylerii
• 7 pułk artylerii przeciwpancernej
• 7 pułk artylerii przeciwlotniczej lekkiej
• 8 pułk artylerii przeciwlotniczej ciężkiej
• artyleria dywizyjna 2 Warszawskiej Dywizji Pancernej
• artyleria dywizyjna 3 Dywizji Strzelców Karpackich
• artyleria dywizyjna 5 Kresowej Dywizji Piechoty
• artyleria dywizyjna 7 Dywizji Piechoty

Dywizje Piechoty posiadały:

• trzy pułki artylerii lekkiej
• pułk artylerii przeciwpancernej
• pułk artylerii przeciwlotniczej lekkiej

Ponadto w batalionie ckm znajdowała się:

• kompania 106,7 mm moździerzy (16 moździerzy)

W każdym batalionie:

• w kompanii sześć 76,2 mm moździerzy i sześć 57 mm dział przeciwpancernych

W pułku rozpoznawczym:

• sześć 76,2 mm moździerzy
• sześć 57 mm dział przeciwpancernych

W bitwie pod Monte Cassino 2 Korpusowi przydzielono cztery pułki artylerii armijnej. W sumie dysponował on ośmioma pułkami artylerii lekkiej, dwoma pułkami artylerii ciężkiej, dwoma pułkami artylerii przeciwpancernej i czterema pułkami artylerii przeciwlotniczej.

W 2 Korpusie znajdowały się :

• 84 moździerze 76,2 mm
• 32 moździerze 106,7 mm
• 162 działa przeciwpancerne 57 mm
• 40 dział przeciwpancernych 76,2 mm
• 24 działa przeciwpancerne M-10 (76,2)
• 6 dział 75 mm
• 192 działa 87,6 mm
• 16 dział 114,3 mm
• 16 dział 139,7 mm

Razem 572 działa i moździerze.

Łącznie w 1 i 2 Korpusie polskim było 1198 dział i moździerzy. W dniu zakończenia wojny we wszystkich jednostkach polskich na Zachodzie było 1607 dział i moździerzy^[1].

Pułki artylerii w Polskich Siłach Zbrojnych

• 1 Wileński pułk artylerii lekkiej – 1 Dywizja Grenadierów
• 1 Pomorski pułk artylerii ciężkiej – 1 Dywizja Grenadierów
• 2 Warszawski pułk artylerii lekkiej – 2 Dywizja Strzelców Pieszych
• 2 Modliński pułk artylerii ciężkiej – 2 Dywizja Strzelców Pieszych
• 3 pułk artylerii lekkiej – 3 Dywizja Piechoty
• 3 pułk artylerii ciężkiej – 3 Dywizja Piechoty
• 4 pułk artylerii lekkiej – 4 Dywizja Piechoty
• 4 pułk artylerii ciężkiej – 4 Dywizja Piechoty

---

• 1 pułk artylerii ciężkiej - I Korpus Polski
• 11 pułk artylerii przeciwpancernej - I Korpus Polski
• 1 pułk artylerii motorowej – 1 Dywizja Pancerna
• 2 pułk artylerii motorowej – 1 Dywizja Pancerna
• 1 pułk artylerii przeciwpancernej –1 Dywizja Pancerna
• 3 pułk artylerii motorowej^[2] – 4 Dywizja Piechoty
• 14 pułk artylerii lekkiej – 4 Dywizja Piechoty
• 15 pułk artylerii lekkiej – 4 Dywizja Piechoty
• 4 pułk artylerii przeciwpancernej – 4 Dywizja Piechoty

---

• 1 pułk artylerii ciężkiej - 2 Korpus Strzelców
• Karpacki pułk artylerii lekkiej - Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich
• 8 pułk artylerii lekkiej (APW) - 5 Wileńska Dywizja Piechoty
• 1 Karpacki pułk artylerii lekkiej – 3 Dywizja Strzelców Karpackich
• 2 Karpacki pułk artylerii lekkiej – 3 Dywizja Strzelców Karpackich
• 3 Karpacki pułk artylerii lekkiej – 3 Dywizja Strzelców Karpackich
• 3 Karpacki pułk artylerii przeciwpancernej – 3 Dywizja Strzelców Karpackich
• 4 Kresowy pułk artylerii lekkiej – 5 Kresowa Dywizja Piechoty
• 5 Wileński pułk artylerii lekkiej – 5 Kresowa Dywizja Piechoty
• 6 Lwowski pułk artylerii lekkiej – 6 Lwowska Dywizja Piechoty, 5 Kresowa Dywizja Piechoty
• 5 Kresowy pułk artylerii przeciwpancernej – 5 Kresowa Dywizja Piechoty
• 7 pułk artylerii konnej – 2 Grupa Artylerii
• 9 pułk artylerii lekkiej – 2 Grupa Artylerii
• 10 pułk artylerii ciężkiej – 2 Grupa Artylerii
• 11 pułk artylerii ciężkiej – 2 Grupa Artylerii
• 12 pułk artylerii ciężkiej – 2 Grupa Artylerii
• 13 pułk artylerii ciężkiej – 2 Grupa Artylerii
• 7 pułk artylerii przeciwpancernej – 2 Grupa Artylerii
• 8(16) pułk artylerii lekkiej – 2 Warszawska Dywizja Pancerna
• 17 pułk artylerii mieszanej – 7 Dywizja Piechoty

Zobacz też

• Artyleria polska w 1939
• Artyleria polska na froncie wschodnim

Uwagi

1. Najnowocześniejsze francuskie działo przeciwpancerne na początku wojny będące na wyposażeniu dywizyjnych baterii przeciwpancernych
2. Organizacja dotyczy 1 i 2 Dywizji we Francji; 3 i 4 Dywizja posiadały po jednym pułku artylerii lekkiej.
3. Do walki 10 Brygada Kawalerii Pancernej wyruszyła bez dywizjonu artylerii.
4. Działa Sexton były na wyposażeniu 1 pułku artylerii motorowej wchodzącego w skład 1 Dywizji Pancernej. W działa te został wyposażony również 7 pułk artylerii konnej, który wszedł w 1945 w skład nowo formowanej 2 Dywizji Pancernej. Działa używane były również w różnych polskich ośrodkach szkolenia artylerii.
5. Niszczyciele czołgów M10 walczyły zarówno w składzie 1 Dywizji Pancernej gen. Maczka we Francji i Niemczech, jak i w 2 Korpusie Polskim we Włoszech.
6. Była na wyposażeniu powietrznego dywizjonu artylerii przeciwpancernej 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej i 1 pappanc 1 DPanc
7. Na wyposażeniu 2 Korpusu we Włoszech w pułkach artylerii lekkiej.
8. Armaty 139,7 mm znajdowały się na wyposażeniu jednostek Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w 10 Pułku Artylerii Ciężkiej i 13 Pułku Artylerii Ciężkiej
9. Samobieżne działo przeciwpancerne konstrukcji amerykańskiej. We wrześniu 1944 8 dział otrzymał polski Pułk Ułanów Karpackich, który pierwszy raz użył ich bojowo, w marcu 1945 roku, w walkach nad rzeką Senio. Potem działa przejął 12 Pułk Ułanów Podolskich. Działa M3 GMC znajdowały się także w uzbrojeniu innych oddziałów polskich - 7 szwadronu rozpoznawczego, stacjonującego w Qasassin w Egipcie, a także (podobno) w oddziałach 4 Dywizji Piechoty formowanej od 1945 roku w Wielkiej Brytanii.

Przypisy

1. W. Biegański: Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej; Błagowieszczański: Artyleria II wojny światowej.
2. Maciej Szczurowski nazywa pułk 13 pułkiem artylerii lekkiej, Zbigniew Wawer natomiast używa nazwy 3 pułk artylerii lekkiej motorowej lub 3 pułk artylerii motorowej

Bibliografia

• Maciej Szczurowski: Artyleria PSZ na Zachodzie w II wojnie światowej, Piotrków Trybunalski-Warszawa 2000. ISBN 83-87050-91-1
• Zbigniew Wawer: Organizacja Polskich Wojsk Lądowych w Wielkiej Brytanii 1940-1945. Bellona, Warszawa 1992. ISBN 83-11-08218-9