Մինսկ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Մինսկ (այլ կիրառումներ)

Քաղաք
Մինսկ
բելառուս․՝ Мінск
Դրոշ Զինանշան
Երկիր	Բելառուս
Ենթարկում	Մինսկի մարզիի և Մինսկի շրջանի վարչկենտրոն (չի մտնում դրանց կազմի մեջ)
Համայնք	Բելառուս
Ներքին բաժանում	Կենտրոնական շրջան, Սովետական շրջան, Պիերշամայսկի շրջան, Պարտիզանսկի շրջան, ԶԱվոդսկի շրջան, Լիենինսկի շրջան, Կաստրիխնիցկի շրջան, Մասկովսկի շրջան և Ֆրունզենսկի շրջան
Քաղկոմի նախագահ	Նիկոլայ Լադուտկո
Առաջին հիշատակում	1067[1]
Այլ անվանումներ	Մենսկ, Մենենսկ
Մակերես	308 կմ²
ԲԾՄ	280 մետր
Կլիմայի տեսակ	չափավոր մայրցամաքային
Պաշտոնական լեզու	Բելառուսերեն, ռուսերեն
Բնակչություն	▲1 996 730 մարդ (հունվարի 1, 2025)[2]
Խտություն	5 968 մարդ/կմ²
Ագլոմերացիա	մոտ 2 000 000
Կրոնական կազմ	Ուղղափառներ, կաթոլիկներ
Ժամային գոտի	UTC+3
Հեռախոսային կոդ	+375 17
Փոստային դասիչ	220001–220141
Ավտոմոբիլային կոդ	7
Պաշտոնական կայք	minsk.gov.by​(ռուս.)​(բելառուս.)​(անգլ.)
Մինսկ (Բելառուս)
Մինսկ Վիքիպահեստում

Մինսկ (բելառուս․՝ Мінск, մինչև 1939 թվականը՝ Մենսկ^[3]), Բելառուսի մայրաքաղաքը, Մինսկի մարզի և Մինսկի շրջանի վարչկենտրոն, սակայն չի մտնում դրանց կազմի մեջ, քանի որ համարվում է ինքնավար տարածք։ Ունի «Հերոս քաղաք» կոչում։ Խոշորագույն տրանսպորտային հանգույց, երկրի քաղաքական, տնտեսական, մշակութային և գիտական կենտրոն է։

Մինսկում գտնվում է ԱՊՀ-ի գլխավոր գրասենյակը։ Քաղաքը գտնվում է երկրի աշխարհագրական կենտրոնի մոտ և գտնվում է Սվիսլոչ գետի ափին։ Մինսկի մակերեսը 348,84 կմ²։

Պատմություն

Առաջին անգամ Մինսկը հիշատակվում է 1067 թ.-ին, որպես ամրոց։ 12-րդ դարից եղել է Մինսկի իշխանության կենտրոնը, 14-րդ դարից՝ Լիտվական մեծ իշխանության կազմում։ 1499 թ.-ին քաղաքին տրվել է մագդեբուրգյան իրավունք, 14-րդ դարից դարձել է Մինսկի վոյեվոդության կենտրոնը։ 1793 թ.-ից, Ռեչ Պոսպոլիտայի 2-րդ բաժանումից հետո, մտել է Ռուսական կայսրության մեջ, 1796 թ.-ից Մինսկի նահանգի կենտրոնն էր։

1898 թ.-ի մարտի 1-3-ը Մինսկում կայացել է ՌՍԴԲԿ 1-ին համագումարը։

1915 թ.-ից՝ մերձճակատային քաղաք, ուր տեղավորված էր Արևմտյան ռազմաճակատի շտաբը։ Խորհրդային իշխանություն Մինսկում հաստատվել է 1917 թ.-ի հոկտեմբերի 25 (նոյեմբերի 7)-ին։ 1941 թ.-ի հունիսի 28-ից 1944 թ.-ի հուլիսի 9-ը օկուպացվել են գերմանական ֆաշիստները։

1946-1950 թթ.-ին Մինսկը վերականգնվել է։

Ստուգաբանություն

Մինսկ: Տեսարան դեպի Սվիսլոչ գետը

Հավանական է, որ քաղաքի անվանումը եկել է Մինյա գետի անվանումից, որը եղել է Պտիչ գետի վտակ։ Մինյա գետի անվանումը եկել է հնդեվրոպական *men բառից։ Անվան հին ռուսական տարբերակներն են Мѣньскъ, Мѣнескъ, Мѣнск-ը^[4]։ Ավելի հին ժամանակներում քաղաքի անվանումը գրվում էր առանց ятя Меньск, Менеск, Менск^[5]:

Տասնվեցերորդ դարի վերջին Մինսկը որպես քաղաքի անվանում քչերն էին օգտագործում^[6], հետագայում ավելի շատ օգտագործվում էր «Миньск—Минск» անվանումը (տասնյոթերորդ դարի երկրորդ կեսերից), բայց չէր մոռացվել նաև Менск: «Менск» անվանումը անհետացել է միայն տասնութերորդ դարում^[6]։

1502 թվականից սկսած Minsk տեսքը օգտագործվում է միայն լատինական լեհական փաստաթղթերում («Minsk», «Mińsk»): Քաղաքի անվան ձևափոխումը տեղի է ունեցել ուկրաինական բարբառների ազդեցությամբ^[7]։ Տասնութերորդ դարի վերջում՝ Լեհաստանի բաժանումից հետո, ռուսական փաստաթղթերում կայուն մնաց «Минскъ» անունը^[8]։

Բելառուսերենում ուղղագրությունը ձևավորվել տասնիններորդ դարի վերջում^[9][10][11], որն ազդեց նաև քաղաքի անվան ձևակերպման մեջ։ Ազգագիր Պավել Շպիլևսկին հրապարակել է Մինսկ քաղաքի անվան ծագման լեգենդը։ Համաձայն այդ լեգենդի՝ Մինսկի հիմնադիրը եղել է Մենեսկը։

ԲԽՍՀ-ի ժամանակ Մենսկ անվանումը կրկին դարձավ նորմատիվ և միաժամանակ^[6] օգտագործվում էր Բելոռուսիայի պաշտոնական փաստաթղթերում մինչև 1939 թվականի հուլիսի 29-ը, մինչև ԲԽՍՀ-ի Գերագույն Խորհուրդը փոխեց քաղաքի անունը «Мінск»-ի^[12]։

1991 թվականին Մինսկի նախարարներից կազմված խորհուրդը դիմում է Գերագույն խորհրդին մի խնդրանքով՝ վերանվանել քաղաքի անունը Менск-ի, բայց խնդրանքը մերժվում է^[13]։ Քաղաքը Менск վերանվանելու համար քվեարկել է 142 պատգամավոր, բայց հարկավոր էր 173-ը^[14]։

Լեհերենում հնուց օգտագործվում էր լեհ.՝ Mińsk Litewski (Լիտվականան Մինսկ, որի անվանումը եկել Լիտվական մեծ իշխանությունից) անվանումը, իսկ ավելի ուշ լեհ.՝ Mińsk Białoruski (Բելառուսական Մինսկ), որպեսզի չխառնեն Լեհաստանի Մինսկոմ-Մազովեցկի քաղաքի հետ։ Հիմա լեհական «Mińsk» բառը մեծամասնությամբ նշանակում է Բելառուսի մայրաքաղաքը։

Ֆիզիկաաշխարհագրական բնութագիր

Աշխարհագրական դիրք

Տեսարան տիեզերքից

Մինսկը տեղակայված հարավ-արևելքի թեքության վրա, նա ունի մերենական ծագում։ Միջին հեռավորությունը ծովի մակարդակից 220 մ է։

Մինսկի ամենաբարձր տարածքը 283 մ է, իսկ ամենացածրը՝ 181,4 մ է^[15]։

Մինսկի հեռավորությունը մինչև մեծ քաղաքներից (մայրուղիներով[16])
С-З	Վիլնյուս 180 կմ; Ռիգա 490 կմ; Տալլին 795 կմ	Սանկտ Պետերբուրգ 790 կմ	Մոսկվա 718 կմ; Վիտեբսկ 287 կմ	С-В
З	Գրոդնո 287 կմ	Роза ветров	Մոգիլյով 210 կմ	В
Ю-З	Բրեստ 353 կմ	Կիև 586 կմ	Գոմել 312 կմ	Ю-В

Կլիման

Չափավոր ցամաքային կլիմա ունի Մինսկը՝ ատլանտյան ծովային օդի հետ մեկտեղ։ Միջին տարեկան նստվածքը մոտ 700 մմ է։ Մինսկում ամառը տաք է, բայց շոգ չէ։ Հուլիսին միջին ջերմաստիճանը +18,5 °C է։ Ձմեռը Մինսկում շատ ցուրտ չէ, միջին ջերմաստիճանը հունվարին −4.5 °C է։

• Միջին տարեկան ջերմաստիճանը — +6,7 °C
• Ջերմաստիճանի առավելագույն արժեքը (+35,8 °C) գրանցվել է 2015 թվականի օգոստոսի 8-ին,իսկ փոքրագույնը(−39,1 °C)՝ 1940 թվականի հունվարի 17-ին
• Միջին տարեկան քամու արագությունը՝ 2,4 մ/վ
• Միջին տարեկան օդի խոնավությունը՝ 77 %

Ջերմաստիճանի և տեղումների տարեկան միջին ցուցանիշները Մինսկում
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ	տարին
բացարձակ առավելագույնը (°C)	10,3	13,6	18,9	28,8	30,9	35,7	35,0	35,8	31,0	24,7	16,0	11,1	35,8
միջին առավելագույնը (°C)	−2,1	−1,4	3,8	12,2	18,7	21,5	23,6	22,8	16,7	10,2	2,9	−1,2	10,6
միջին ջերմաստիճանը (°C)	−4,5	−4,4	0,0	7,2	13,3	16,4	18,5	17,5	12,1	6,6	0,6	−3,4	6,7
միջին նվազագույնը (°C)	−6,7	−7,0	−3,3	2,6	8,1	11,7	13,8	12,8	8,2	3,6	−1,3	−5,5	3,1
բացարձակ նվազագույնը (°C)	−39,1	−35,1	−30,5	−18,4	−5,0	0,0	3,8	1,7	−4,7	−12,9	−20,4	−30,6	−39,1
տեղումների քանակը (մմ)	45	38	44	42	65	89	89	68	60	52	48	49	690
Աղբյուր՝ 6.

Տարածք

2012 թվականի դրությամբ քաղաքի մակերեսը կազմում է 34 884,43 հեկտար (348,84 կմ²)։ Իսկ 2006 թվականի դրությամբ՝ 306,68 կմ²։ Հետագայում փոխում են Մինսկ քաղաքի և Մինսկի շրջանի սահմանները Բելառուսիայի նախագահի հրամանով 2007 թվականի նոյեմբերի 22-ին № 592 «Քաղաք Մինսկի և Մինսկի շրջանի սահմանների փոփոխման մասին»^[17] քաղաքի սահմանի մեջ են վերցնում Մինսկի շրջանից 5,2715 հեկտար (0,05 կմ²)։ Նաև 116,95 հեկտար (1,17 կմ²) տարածք Սմոլևիչյան շրջանից, Մինսկի շրջանից Բելառուսիայի նախագահի հրամանով 2008 թվականի հուլիսի 21-ին № 397 «Քաղաք Մինսկի և Սմոլևիչյան շրջանի սահմանների փոփոխման մասին»^[18]։

Ջրային համակարգ

Քաղաքի միջով անցնում է Բալթյան և Սև ծովյան ջրավազանների բաժանման գիծը։ Մինսկի միջով հոսում է Սվիսլոչ գետը, որի մեջ թափվում են վեց գետ։ Բոլոր այդ գետերը պատկանում են Սև ծովյան ջրավազանին։

2010 թվականի մայիսի կեսերից մինչև հուլիսը աղբ է թափվել մոտ 28 տոննա ջրիմուռ^[19]։ 2011 թվականի գարուն-աշուն շրջանում Սլիվոչի գետից հանել են մոտ 400 տոննա աղբ^[20]։

Խմելու ջուր քաղաք մատակարարվում է երկու աղբյուրներից՝ ստորգետնյա և վերգետնյա։ Արտեզյան խմելու ջուրը օգտագործվում է հետևյալ շրջաններում՝ Լենինյան, Պերվոմայան, Կենտրոնական, Պարտիզանական մասամբ նաև Կաստիրչյան։ Ֆրանսիական Մոսկովյան շրջանները սնվում են վերջրյա աղբյուրից^[21]։

Վարչատարածքային բաժանում

Մինսկի վարչական շրջանները

Մինսկի Վարչական բաժանումը նախաձեռնվել է 1938 թվականին քաղաքի բնակչության մեծ աճի պատճառով (մինչև 218 հազար մարդ)։ 1938 թվականի մարտի 17-ից ստեծվեցին Ստալինյան (1961 թվականի նոյեմբերի 2-ից՝ Զավոդսկոյ), Վորոշիլովկի (1961 նոյեմբերի 2-ից՝ Սովետական) և Կագանովիչեյսկի (1957 թվականի հուլիսի 20-ից՝ Կաստիրչյան շրջան) շրջանները։

Ներկա պահին Մինսկը բաժանվում է 9 վարչական տարածքների։

No	Անվանումը ռուսերեն	Անվանումը բելառուսերեն	Մակերես, կմ²[22][23][24]	Բնակչություն, մարդահամար 2009, մարդ[25]	Բնակչություն, գնահատական 2015, մարդ[23]
1.	Կենտրոնական շրջան	Цэнтральны раён	41	111 235	109 283
2.	Սովետական շրջան	Савецкі раён	20	162 315	161 572
3.	Պեռվոմայսկի շրջան	Першамайскі раён	34	213 985	221 921
4.	Պարտիզանական շրջան	Партызанскі раён	65	97 592	97 697
5.	Զավոդսկոյ շրջան	Заводскі раён	58	238 798	236 826
6.	Լենինյան շրջան	Ленінскі раён	23	215 151	217 130
7.	Կաստիրչյան շրջան	Кастрычніцкі раён	35	155 061	157 511
8.	Մոսկովյան շրջան	Маскоўскі раён	29	270 240	284 531
9.	Ֆրունզյինյան շրջան	Фрунзенскі раён	43	372 431	451 809
	Ընդհանուր		348	1 836 808	1 938 280

Բնակչություն

ամենաբարձր շինությունը՝ «Լազուրիտ»

Ըստ 2009 թվականի Բելառուսիայի մարդահամարի Մինսկի բնակչությունը 1 836 808 մարդ էր։ 2011 թվականի սկզբին Ալեքսանդր Լուկաշենկոն ասել է, որ Մինսկի բնակչությունը պետք է սահմանափակել 1,8 միլիոն մարդկանցով^[26]։

2005-2012 թվականներին ծնելության գործակիցը բարձրացել է 9,4-ից 12 1000 մարդու նկատմամբ (1990 թվականին՝ 14,4), մահացության գործակիցը իջել է 9,6-ից մինչև 9,2 1000 մարդու նկատմամբ (1990 թվականին՝ 6,6), իսկ ընդհանուր բնական աճի գործակիցը բարձրացել է −0,2-ից մինչև +2,8 1000 մարդու նկատմամբ (+7,8 1990 թվականին)^[22][27]։ Բնակչության միջին կյանքի երկարությունը բարձրացել է 72,3-ից (67 տղամարդկանց, 77,2 աղջիկների մոտ) մինչև 74,9 տարի (69,6 տղամարդկանց, 79,4 աղջիկների մոտ)^[22]։

Մինսկում 2012 թվականին գրանցվել է 15 514 ամուսնություն (8,2՝ 1000 մարդու նկատմամբ) և 8121 ամուսնալուծություն (4,3՝ 1000 մարդու նկատմամբ)^[27]։

Բնակչության դինամիկա

16-րդ դարի վերջերին Մինսկում ապրում էր մոտ 4-5 հազար բնակչություն^[28]։ 1654-1667 թվականների պատերազմի ավարտին Մինսկի բնակչությունը կրճատվեց 2 հազարով^[29][30]։ 1797 թվականին մինսկի բնակչությունը կազմում էր 5794 մարդ^[31], իսկ 1811 թվականին կազմում էր 11 200 մարդ^[32]։ Հերթական պատերազմի պատճառով 1812 թվականին բնակչությունը կրճատվեց մինչև 3480 մարդ^[32], բայց կրկին նրանք վերականգնվում էին, և արդեն 1827 թվականին բնակչությունը հասել էր 14591-ի։ Պատերազմի պատճառով 1812 թվականին Մինսկը իր մեծությամբ երկրորդ քաղաքն էր Բելառուսում, նա զիջում էր Վիտեբսկին^[33]։ Քաղաքը սկսեց զարգանալ այն բանից հետո, երբ 1970-ական թվականներին կառուցեցին երկու երկաթուղային ճանապարհները՝ Մոսկվա-Բրետյան և Լիբավո-Ռոմենսկային։ Եթե 1860 թվականին մինսկի բնակչությունը կազմում էր 26 760 մարդ^[33], ապա արդեն 1897 թվականին կազմում էր 90 912 մարդ^[34]։

Քաղաքի բնակչությունը XI—XIX դարերում, հազար բնակիչներ	Քաղաքի բնակչությունը XX—XXI դաարերում, հազար բնակիչներ

Ազգային կազմ

Ազգությունը	Մարդահամար 1897[35]	Մարդահամար 1926	Մարդահամար 1939[36]	Մարդահամար 1959	Մարդահամար 1970	Մարդահամար 1979	Մարդահամար 1989	Մարդահամար 1999	Մարդահամար 2009[37]
Բելառուսներ	8 164	55 778	124 061	325 026	601 890	871 210	1 153 991	1 333 222	1 455 825
Ռուսներ	23 208	12 617	28 711	116 327	214 260	282 977	325 125	264 020	184 070
Ուկրաինացիներ	266	1 465	6 650	18 345	35 214	46 226	53 244	39 948	27 362
Հույներ	10 369	4 481	3 364	5 580	9 419	14 647	18 479	17 581	13 420
Հրեաներ	46 541	53 686	70 998	38 842	47 058	46 332	39 154	10 141	5 187
Հայեր		16	142	…	687	1 096	1 746	2 039	1 955
Թաթարներ	1 146		1 618	1 749	2 182	2 875	2 925	2 102	1 239
Ադրբեջանցիներ			39		217	591	1 102	1 559	1 517
Չինացիներ			10	…	…	…	…	…	1 349
Թուրքմեններ									1 016
Լիտվացիներ	43		377	…	757	695	892	724	935
Արաբներ									787
Վրացիներ			147	…	324	518	897	828	687
Գնչուներ	65		111	…	953	1 056	1 369	1 239	573
Մոլդովացիներ			21	…	360	496	839	511	392
Ղազախներ			74	…	223	297	526	189	386
Ավգաններ									326
Թուրքեր			4	…	…	…	…	…	314
Ընդհանուր	90 912	128 043	238 948	509 667	917 428	1 273 496	1 607 077	1 680 567	1 836 808

Ազգային կազմ՝ ըստ շրջանների

Շրջաններում բնակչության բելառուսների բաժինը տատանվում է 73,59 %-ից Պերվոմայսկի շրջանում մինչև 84,73 %-ը Զավոդսկոյի շրջանում,իսկ ռուսների մոտ 7,81 %-ից Պեռվոմայսկի շրջանում մինչև 13,51 % Զավոդսկոյի շրջանում։

շրջան	բելառուսները[38]	%	ռուսները[38]	%
Զավոդսկոյ շրջան	202 322	84,73 %	18 654	7,81 %
Լենինյան շրջան	177 402	82,45 %	18 679	8,68 %
Մոսկովյան շրջան	217 304	80,41 %	21 969	8,13 %
Ֆրունզյինյան շրջան	297 747	79,95 %	33 422	8,97 %
Կաստիրչյան շրջան	123 713	79,78 %	14 701	9,48 %
Պարտիզանական շրջան	76 222	78,1 %	11 858	12,15 %
Սովետական շրջան	121 103	74,61 %	21 165	13,04 %
Կենտրոնական շրջան	82 546	74,21 %	14 719	13,23 %
Պեռվոմայսկի շրջան	157 466	73,59 %	28 903	13,51 %

Լոշիցա համայնք	Շամանը համայնք	Սերեբյանկա համայնք	Հարավ-Արևմտյան համայնք

Մինսկի քաղաք-արբանյակներ

Մինսկ (Մինսկի շրջան)

Ռուդինսկ

Սմոլովիչի

Լոգոյսկ

Զասլավլ

Ֆանիպոլ,
Ձերժինսկ

Մինսկի քաղաք-արբանյակները

2010 թվականների սկզբին երկրի քաղաքական ուժերը որոշեցին փոխել մայրաքաղաքի և մոտակա շենքերի տեսքը։ Դրա փոխարեն քաղաք-արբանյակների կառուցման միտքը առաջ քաշվեց։ Միաժամանակ Ալեքսանդր Լուկաշենկոն արգելեց շինարարությանը գյուղատնտեսական հողերի վրա, որոնք գտնվում են Մինսկի շրջանաձև ավտոճանապարհի կողքին^[39]։

Ի սկզբանե Մինսկը պետք է ունենար ինը քաղաք-արբանյակներ՝ Զասլավլ, Ֆանիպոլ, Ձերժինսկ, Ստոլբցի, Ուզդա, Ռուդինսկ, Սմոլովիչի, Ժոդինո, Լոգոյսկ^[40] (բոլոր քաղաքները բացի Լոդոյսկից և Ուզդիից մայրաքաղաքի հետ կապված են երկաթուղիով), բայց ավելի ուշ Ալեքսանդր Լուկաշենկոյի հրամանով նրանք կրճատվեցին մինչև վեցը (Զասլավլ, Ֆանիպոլ, Ձերժինսկ, Ռուդինսկ, Սմոլովիչի, Լոգոյսկ)^[41]։ «БелНИИП градостроительства»-ն սպասում էր, որ մարդկանց քանակը քաղաք-արբանյակներում կշատանա Մինսկից տեղափոխվող ժողովրդի հաշվին^[42]։ Մի քանի փորձնական շինարարական նախագծերից հետո Սմելվիչում վերջապես 2014 թվականի ամռանը կառուցվեց բարձրահարկ բնակելի շենք, բայց առանց հարմարությունների^[43]։ Այդ նույն տարվա աշնանը Մինսկ քաղաքի գլխավոր քաղաք-արբանյակ դարձավ Ռուդենսկը։ Նախարարները հայտարարում են, որ քաղաք արբանյակներում հարկավոր է կառուցել հինգ հարկից ոչ ավելի շինություններ^[44]։ Որպեսզի ակտիվացնել շինարարական աշխատանքները արբանյակ-քաղաքներում «Мингорисполком»-ը որոշում է 2017 թվականին երկու անգամ քչացնել շինարարական տարածքները^[45].

Քույր քաղաքներ

Մինսկը ունի հետևյալ քույր քաղաքներ^[46]։

1. Նոթինգհեմ, Միացյալ Թագավորություն (1957-ից)
2. Սենդայ, Ճապոնիա (1973-ից)
3. Բանգալոր, Հնդկաստան (1973-ից)
4. Լիոն, Ֆրանսիա (1976-ից)
5. Չանչուն, Չինաստան (1992-ից)
6. Լոձ, Լեհաստան (1992-ից)
7. Բոն, Գերմանիա (1993-ից)
8. Էյնդհովեն, Նիդերլանդներ (1994-ից)
9. Դուշանբե, Տաջիկստան (հուլիսի 21 1998-ից)
10. Քիշնև, Մոլդովա (2000-ից)
11. Հավանա, Կուբա (2005-ից)
12. Թեհրան, Իրան (2006-ից)
13. Աբու Դաբի, ՄԱԷ (2007-ից)
14. Անկարա, Թուրքիա (2007-ից)
15. Նիժնի Նովգորոդ, Ռուսաստան (2007-ից)^[47]
16. Բիշկեկ, Ղրղզստան
17. Հոշիմին, Վիետնամ
18. Նովոսիբիրսկ, Ռուսաստան (2012-ից)^[48]
19. Շենզեն, Չինաստան (2014-ից)^[49]
20. Բրյանսկ, Ռուսաստան (2014-ից)^[50]
21. Կալուգա, Ռուսաստան (2015-ից)^[51]
22. Թբիլիսի, Վրաստան (2015-ից)^[52]
23. Պեկին, Չինաստան (2016-ից)^[53]

Ծանոթագրություններ

1. Chronicler N. t. Повѣсть врємѧнныхъ лѣтъ // Hypatian Codex — 1200.
2. Численность населения на 1 января 2025 г. и среднегодовая численность населения за 2024 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Belstat, 2025.
3. 69 гадоў таму Менск стаў Мінскам Արխիվացված 2009-06-03 Wayback Machine, (բելառուս.)
4. Повѣсть временныхъ лѣтъ
5. Крамко І.І. Штыхаў Г. В. Калі Менск стаў Мінскам // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, П15 2001. С. 35
6. Крамко І.І. Штыхаў Г. В. Калі Менск стаў Мінскам // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, П15 2001. С. 36
7. Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. — М., 1986. — Т. 2. — С. 625.
8. Шыбека З. В., Шыбека С. Ф. Мінск: Старонкі жыцця дарэв. горада / Пер. з рускай мовы М. Віжа; Прадмова С. М. Станюты. — Минск: Полымя, 1994. — С. 10.
9. Историческая справка | Архивы Беларуси
10. «Language Situation in Belarus-5». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 1-ին.
11. Н. В. Бирилло, Ю. Ф. Мацкевич, А. Е. Михневич, Н. В. Рогова. Белорусский язык // Языки мира. Славянские языки. М.: Academia, Институт языкознания РАН, 2005. — С. 548—594.
12. «29 июля 1939 — сессия Верховного Совета БССР приняла решение об изменении названия города «Менск» на «Минск» | Новости на NewsBY.org». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 1-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 1-ին.
13. «Решение Минского городского Совета депутатов от 5 сентября 1991 г. № 167 «Аб гербе г. Мінска і аб вяртанні гораду яго гістарычнай назвы Менск»». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 1-ին.
14. Кастусь Лашкевіч, 5 афіцыёзных міфаў пра Мінск Արխիվացված 2009-10-16 Wayback Machine // TUT.BY, 11 верасня 2009 г.
15. МЕНСК.BY (Минск), Менскія міты
16. «Расчет расстояний между городами». Транспортная компания «КСВ 911». Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 12-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 8-ին.
17. «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 3-ին.
18. «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ օգոստոսի 22-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 3-ին.
19. «Մայիսի կեսերից մինչև հուլիսիը աղբ է թափվել մոտ 28 տոննա ջրիմուռ». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 3-ին.
20. «За весенне-осенний период из Свислочи извлекли около 400 т мусора». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 3-ին.
21. «Строительство водозабора «Вязынка» под Минском начнется в 2011 году». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 3-ին.
22. «Регионы Республики Беларусь — 2013» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ սեպտեմբերի 20-ին., Национальный статистический комитет Республики Беларусь
23. Статистический ежегодник города Минска, 2015
24. «Государственный земельный кадастр Республики Беларусь» Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine (по состоянию на 1 января 2011 г.)
25. Результаты переписи 2009 года
26. «Լուկաշենկո։ «Պետք չէ Բելոռուսիայի ամբողջ բնակչությանը հավաքել Մինսկում»». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 31-ին.
27. Статистический ежегодник Республики Беларусь, 2013
28. Կաղապար:Книга:ВКЛЭ2
29. Կաղապար:Книга:ВКЛЭ2
30. Гісторыя Мінска. — Կաղապար:Мн.: Наука и техника, 1967. — С. 52.
31. Гісторыя Мінска. — Կաղապար:Мн.: Наука и техника, 1967. — С. 53.
32. Гісторыя Мінска. — Կաղապար:Мн.: Наука и техника, 1967. — С. 81.
33. Гісторыя Мінска. — Կաղապար:Мн.: Наука и техника, 1967. — С. 89-90.
34. Гісторыя Мінска. — Կաղապար:Мн.: Наука и техника, 1967. — С. 105.
35. Первая всеобщая Մարդահամար населения Российской Империи 1897 г. Распределение населения по родному языку и уездам 50 губерний Европейской России
36. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей
37. «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
38. Մարդահամար населения 2009. Национальный состав Республики Беларусь. Том 3 Արխիվացված 2014-11-29 Wayback Machine. — С. 130—131.
39. «Мегаполис vs сельское хозяйство: какую ценность представляют пахотные земли внутри кольцевой?». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 31-ին.
40. У Минска будет 9 городов-спутников
41. «Лукашенко пересмотрел список городов-спутников Минска». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 31-ին.
42. «Какие города-спутники Минска наиболее перспективны для развития?». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 31-ին.
43. Один в поле: что сделано в городе-спутнике за два года
44. «Основным городом-спутником Минска стали не Смолевичи, а Руденск». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 31-ին.
45. Строительство жилья в Минске к 2017 году сократится почти в два раза
46. «Города, породнённые с г. Минском — Минский городской исполнительный комитет». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 2-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 31-ին.
47. «Город-побратим Минск». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 31-ին.
48. Новосибирск подписал договор о побратимстве с Минском
49. Минск и китайский Шэньчжэнь стали побратимами
50. [1]
51. Минск и Калуга установили побратимские связи
52. Минск и Тбилиси стали городами-побратимами
53. Минск и Пекин стали городами-побратимами

Արտաքին հղումներ

• Պաշտոնական կայք Արխիվացված 2011-07-06 Wayback Machine

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մինսկ» հոդվածին։