Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν.Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί.
Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 16/06/2012.
Το Τέμενος Σαντζακτάρ Χαϊρετίν (τουρκ. Sancaktar Hayrettin Camii) είναι τέμενος στην Κωνσταντινούπολη το οποίο προηγουμένως υπήρξε η μονή των Γαστρίων ή τα Γάστρια, ορθόδοξο χριστιανικό μοναστήρι. Μετά την οθωμανική κατάκτηση της πόλης μετατράπηκε σε τέμενος ("τζαμί").
Ετυμολογία του ονόματος
Το όνομα της μονής, «Γάστρα», σημαίνει «βάζο» ή «γλάστρα» και έχει την εξής προέλευση: Όταν η Αγία Ελένη ήλθε από τα Ιεροσόλυμα, ένα μέρος του Τιμίου Σταυρού ήλθε στην Κωνσταντινούπολη διαμέσου της Ψαμάθου. Τα κρίνα, φύλα και βασιλικά που ήταν ακόμα πάνω στον σταυρό, σάμψυχα και βάλσαμα τα φυτέψανε σε γλάστρες για να μην μαραθούν, και αυτά φύτρωσαν. Στο μέρος που ήταν συγκεντρωμένες οι γλάστρες έκτισαν την μονή αυτή, η οποία πήρε και το όνομα αυτό. Προφανώς όμως το όνομα «Γλάστρες» να υπονοεί το πολύ και άφθονο νερό της περιοχής, που σίγουρα ευνοούσε την κηπουρική και τα φυτά σε γλάστρες.
Περιγραφή της μονής
Η μονή βρίσκεται στην συνοικία της Ψαμάθου, εκατόν τριάντα περίπου βήματα προς βορά της μεγάλης Αρμενικής εκκλησίας, της αρχαίας μονής Παμμακαρίστου.
Σχέδιο της μονής το 1877
Το κτίριο φέρει σταυρούς επί των όπισθεν φαινομένων κιονοκράνων. Είναι κτίριο άκομψο, ενώ μικρό μέρος του φαίνεται από την μικρή πλατεία της Πλατάνου που βρίσκεται μπροστά του. Πίσω από την μονή ευρίσκεται μεγάλος κήπος. Το κτίριο είναι ετοιμόρροπο. Κάτω από τον κήπο σώζεται μεγάλος βυζαντινός οχετός, στον οποίο καταρρέει άφθονο νερό αγνώστου πηγής. Έξω από τον κήπο, ένας άλλος αγωγός αναβλύζει άφθονο νερό χειμώνα καλοκαίρι. Το νερό αυτό οι ντόπιοι το έλεγαν «αγίασμα του Προφήτη Ηλία».
Ιστορία της μονής
Η μονή των Γαστρίων κτίστηκε από τα χρόνια ήδη της Αγίας Ελένης, μητέρας του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Λόγω του ότι το κτίριο είναι σχετικά μικρό, πιθανολογείται ότι εδώ ήταν το ευκτήριο ή μάλλον το θυσιαστήριο της μονής, της οποίας η εκκλησία βρίσκονταν πιο ανατολικά στον μεγάλο αυτόν κήπο. Στην μονή αυτή τιμούνταν το όνομα του προφήτη Ηλία. Ήταν μονή για καλόγριες και σπάνια μνημονεύεται, εκτός από την εποχή των εικονομάχων βασιλέων, Θεόφιλου και Μιχαήλ του μεθυστού. Η Θεοκτίστη, μητέρα της Θεοδώρας και πεθερά του Θεοφίλου, κατοικούσε κοντά στην μονή. Η Θεοκτίστη είχε κρυμμένες εικόνες σε ένα μπαούλο, και κρυφά από τον βασιλιά καλούσε τις πέντε θυγατέρες της για να τους μάθει πως να ασπάζονται τις εικόνες. Η Πουλχερία, η νεώτερη των θυγατέρων, μαρτύρησε κατά λάθος στον βασιλιά, τι γινόταν, ο οποίος εξοργίστηκε, δεν ήθελε όμως να προβεί σε αντίμετρα. Μια μέρα, ο Δένδερις, γελωτοποιός του βασιλιά, κατήγγειλε και αυτός την Θεοδώρα, ότι προσκυνούσε τις εικόνες. Ο Θεόφιλος και πάλι εξοργίστηκε, αλλά η Θεοδώρα κατόρθωσε να τον καταπραΰνει. Όταν μετά τον θάνατο του Θεοφίλου, η Θεοδώρα αναστύλωσε τις εικόνες, φυλακίστηκε μαζί με τις θυγατέρες της στην μονή των Γαστρών, όπου και πέθαναν όλες ενασκούμενες τον βίο των μοναχών. Στην μονή αυτή ησύχασε και η μητέρα του Θεοφίλου, Ευφροσύνη. Ο Κεδρηνός αποκαλεί την μονή αυτή «Μονή της Θεοκτίστης», ίσως γιατί η Θεοκτίστη ανακαίνισε και λάμπρυνε τη μονή. Ο Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι η μονή μεταβλήθηκε σε τέμενος από το Χαΐρ Εδδίν Εφένδη, σημαιοφόρο του κατακτητή, που θάφτηκε στον ναό αυτό. Η μονή από τότε λέγεται «Σαντζακδάρ μεστζηδί», δηλαδή «τέμενος του σημαιοφόρου».
Κειμήλια της μονής
Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος που άκμασε τον δέκατο αιώνα ιστόρησε τους τάφους που βρίσκονται στην Μονή των Γαστρίων. Στο προς ανατολήν δεξιό μέρος της εκκλησίας της μονής απόκεινται η μακαρία Θεοδώρα, και οι τρεις θυγατέρες, Θέκλα, Αναστασία και Πουλχερία. Στο ευώνυμο μέρος της εκκλησίας απόκειται η Θεοκτίστη, μητέρα της Θεοδώρας. Κοντά της απόκειται η Ειρήνη, θυγατέρα Βάρδα του Καίσαρα. Οι τάφοι αυτοί δεν διασώζονται.
