Назва Ліда ад назвы ракі Ліда (Лідзея), якая балцкага паходжання. У асяроддзі літоўскамоўных аўтахтонаў і тапонім, і гідронім засведчаны ў форме Lydà.
Гідранімічны корань *lyd- звязаны з балцкім *laidas «склізкі, ліпкі, гладкі»[5]. Далей да індаеўрапейскага *(s)leidh- «склізкі», ад карацейшага *lei- «склізкі, гладкі»[6]. Назвы такога тыпу — архаічныя, яны характарызавалі паверхню рачнога дна (магчыма, і паверхню берагоў). Значэнне назвы ракі Ліда можна перадаць як «Гладкая (дном)».
Гісторыя
Датай узнікнення Ліды лічаць 1323 год — пачатак узвядзення Лідскага замка, вакол якога паступова вырас горад. Ліда належала непасрэдна вялікім князям Гедзіміну, Кейстуту, Альгерду, Ягайлу, Вітаўту; у 1396—1399 гадах у Лідзе жыў беглы татарскі хан Тахтамыш. З 1384 неаднаразова падвяргалася нападам крыжакоў. У XV—XVI стагоддзях горад быў значным цэнтрам рамяства і гандлю, звязаны з Вільняй, Новагародкам, Менскам, Полацкам. У гэты час горад складаўся з рыначнай плошчы і 4 вуліц, да яго прымыкала прадмесце Зарэчча.
З другой паловы XVII стагоддзя ў выніку войн з Расіяй і Швецыяй Ліда прыйшла ў заняпад, але з сярэдзіны XVIII стагоддзя пачалося гаспадарчае ажыўленне.
З 1795 года ў складзе Расійскай імперыі, цэнтр павета Слонімскай губерні, з 1797 года ўваходзіла ў Літоўскую, з 1801 года — Гродзенскую і з 1842 года — Віленскую губерні. У канцы XIX стагоддзя дзейнічалі бровары, гарбарныя і іншыя прадпрыемствы, пракладзена першая чыгуначная лінія.
У Першую сусветную вайну Ліда была акупавана германскімі войскамі. Восенню 1918 года сфарміравалася Самаабарона Лідскай зямлі — польская ваенная арганізацыя[7]. Пасля капітуляцыі Германіі ў вайне і вываду яе войск за ўладу змагаліся «Літоўская Тарыба», польскія легіянеры, бальшавікі, прадстаўнікі яўрэйскіх партый. 29 снежня 1918 года бальшавікі стварылі Часовы рэвалюцыйны камітэт, які абвясціў сябе адзіным органам улады ў горадзе і павеце. Рэўком з дапамогай рабочых захапіў зброю, якая была закуплена «Тарыбай» і стварыў атрад міліцыі (100 чалавек). У рукі рэўкома перайшлі гарадская электрастанцыя, тэлефон, тэлеграф, чыгуначны вузел. У студзені 1919 польскія легіянеры падышлі да Ліды. Рэўком арганізаваў абарону горада. Вечарам 5 студзеня 1919 года ў горад уступіў перадавы атрад Чырвонай Арміі. Легіянеры вымушаны былі адступіць. 10 студзеня ў Ліду ўвайшлі чырвонаармейцы 3-га Сядлецкага палка. Лідскі Часовы рэвалюцыйны камітэт быў прызнаны органам савецкай улады і пераўтвораны ў Лідскі павятовы ваенна-рэвалюцынны камітэт. Аднак 16 красавіка 1919 года войскі палякаў трыма калонамі пачалі наступ на Ліду. Пад іх націскам часці Чырвонай Арміі адыходзілі. 17 сакавіка бой распачаўся на вуліцах Ліды. Горад двойчы пераходзіў з рук у рукі. Былі забіты ці трапілі за краты многія актывісты савецкай улады[8]. Змаганне за Ліду завяршылася перамогай Польскага войска. Палякам удалося здабыць бальшавіцкі ваенны цягнік, некалькі іншых цягнікоў, шмат зброі і амуніцыі[9].
7 чэрвеня 1919 года горад разам з усім Лідскім паветам увайшоў у склад Віленскай акругі Грамадзянскай управы Усходніх земляў — часовай польскай адміністрацыйнай адзінкі[10]. Вясной 1920 года Чырвоная Армія перайшла ў контрнаступленне. 17 ліпеня была занята Ліда. Улада ў горадзе і павеце перайшла ў рукі Лідскага павятовага ваенна-рэвалюцыйнага камітэта. Войскі Польшчы перайшлі ў наступленне ў жніўні 1921 года. 30 верасня Чырвоная Армія вымушана была пакінуць Ліду.
У 1921—1939 гадах горад у складзе Польскай Рэспублікі, цэнтр павета ў Навагрудскім ваяводстве. Найвялікшым прамысловым прадпрыемствам у Лідзе, маючым значэнне як вытворца гумовага абутку на цэлую Польшчу, была фабрыка «Ардаль», заснаваная ў 1929 годзе. Працавалі таксама іншыя прадпрыемствы: па вытворчасці сельскагаспадарчых прылад, вырабаў з дроту, гумы, вытворчасці піва і алею, дзейнічалі кафлярні, тартакі, пякарні. У 1930 годзе на прамысловых прадпрыемствах Ліды было занята каля 800 чалавек, з іх трэцюю частку складалі працаўнікі «Ардалю». З 1935 года выдаваўся рэгіянальны краязнаўчы штомесячнік «Ziemia Lidzka».
Крыжаўзвіжанскі касцёл
З 1939 года разам з Заходняй Беларуссю далучана да БССР, з 15 студзеня 1940 года цэнтр Лідскага раёна Баранавіцкай вобласці і горад абласнога падначалення. У Вялікую Айчынную вайну з 27 чэрвеня 1941 года па 9 ліпеня 1944 года горад акупіраваны нямецкімі войскамі, акупанты знішчылі ў горадзе і раёне 25,1 тыс. чалавек. Дзейнічала патрыятычнае падполле. З 20 верасня 1944 года Ліда цэнтр раёна ў складзе Гродзенскай вобласці. У пасляваенныя дзесяцігоддзі ў Лідзе пабудаваны новыя вялікія прамысловыя прадпрыемствы, з’явіліся новыя ўстановы адукацыі і аховы здароўя, ішло інтэнсіўнае жыллёвае будаўніцтва.
XIX стагоддзе: 1897 год — 8,6 тыс. чал (5553 чал.[12]).
XX стагоддзе: 1914 год — 18 тыс. чал.; 1921 год — 13,4 тыс. чал.; 1939 год — 26257 чал.; 1972 год — 49,7 тыс. чал.[12]; 1995 год — 100,7 тыс. чал.[12]; 1999 год — 100,7 тыс. чал.
XXI стагоддзе: 2006 год — 96,5 тыс. чал.; 2009 год — 95,8 тыс. чал.; 2013 год — 99,4 тыс. чал.; 2015 год — 99 976 чал.[13]; 2016 год — 100 443 чал.[14]; 2017 год — 101 165 чал.[4]; 2018 год — 101 616 чал.; 2022 год — 103 479 чал.
Прадпрыемствы машынабудавання (ААТ «Лідсельмаш», ААТ «Лідаграпраммаш», ААТ «Лідскія аўтобусы „Нёман“»), харчовай (ААТ «Лідскае піва», ААТ «Лідскія харчовыя канцэнтраты», ААТ «Лідахлебапрадукт», ААТ «Лідскі малочна-кансервавы камбінат» і інш.), хімічнай (ААТ «Лакафарба»), дрэваапрацоўчай (Лідская мэблевая фабрыка), будаўнічых матэрыялаў (ААТ «Лідабудматэрыялы»), абутковай (ААТ «Лідская абутковая фабрыка») прамысловасці. Іншыя буйныя прамысловыя прадпрыемствы ў Лідзе: РУП «Завод „Оптык“», Лідскі завод электратэхнічных вырабаў, ЗП «Белтэкс-Оптык», ЗАТ «Белеўратара», ЗАТ «Каскад».
Гасцініцы «Ліда», «Кантынент». Ліда — цэнтр турызму нацыянальнага значэння.
У горадзе 16 сярэдніх школ, гімназія, ліцэй, Лідскі каледж, музвучылішча, 2 ПТВ.
Спорт
Лядовы палац
Футбольны клуб «Ліда», заснаваны ў 1962 годзе, хатнія матчы праводзіць на стадыёне «Старт» (умяшчальнасць — 2960 месцаў) і стадыёне «Юнацтва» (умяшчальнасць — 2926 месцаў)[15].
Хакейны клуб «Ліда», заснаваны ў 2011 годзе, хатнія матчы праводзіць у Лідскім лядовым палацы (умяшчальнасць — 1000 месцаў)[16].
↑Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
↑Рашэнне выканкома Гродзенскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 21 кастрычніка 1968 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1968, № 32 (1226).
↑Стадыёны ФК "Ліда"(нявызн.). Афіцыйны сайт ФК "Ліда". Праверана 10 студзеня 2018.
↑Інфармацыя аб ХК "Ліда"(нявызн.)(недаступная спасылка). Афіцыйны сайт ХК "Ліда". Архівавана з першакрыніцы 26 студзеня 2018. Праверана 10 студзеня 2018.
Ліда // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 425. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
.jpg)
