Zamek Sielecki

Zamek Sielecki w Sosnowcu

nr rej. - A/15/60 z 23 lutego 1960 (woj. katowickie) - A/921/2021 z 9 grudnia 2021 (woj. śląskie)[1]
Zamek w Sosnowcu
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Sosnowiec
Adres	Ul. Zamkowa 2 41-200 Sosnowiec
Typ budynku	zamek
Właściciel	Miasto Sosnowiec
Położenie na mapie Sosnowca Zamek Sielecki w Sosnowcu
Położenie na mapie Polski Zamek Sielecki w Sosnowcu
Położenie na mapie województwa śląskiego Zamek Sielecki w Sosnowcu
50°17′07,6″N 19°08′44,2″E
Strona internetowa

Zamek Sielecki w Sosnowcu – zabytkowy^[2] zamek w Sosnowcu.

Budynek historycznej twierdzy warownej położony na lewym brzegu Czarnej Przemszy w dzielnicy Sielec. Najstarszy obiekt w mieście, który swoją historią sięga późnego średniowiecza^[3].

Architektura

Pierwotnie fortalicja o charakterze obronnym, która została rozbudowana w 1620 r. w układ czteroskrzydłowy z narożnymi wieżami, prawdopodobnie z wykorzystaniem wcześniejszej zabudowy. Zamek został zbudowany z łamanego kamienia wapiennego i cegły. Budowla piętrowa i podpiwniczona. Po pożarze w 1824 r. zamek został odbudowany w 1832 r., jednak rozebrano skrzydło wschodnie z bramą wjazdową oraz zasypano fosy^[3]. Mimo zmian o pierwotnym obronnym charakterze budynku świadczy ukształtowanie jego bryły, która posiada cztery narożne wieże oraz ryzality na przedłużeniu skrzydeł bocznych^[4]. Obecnie jest to trójskrzydłowa budowla na planie podkowy z otwartym dziedzińcem^[5]. W skrzydle północnym na I piętrze znajduje się dawna kaplica przykryta sklepieniem kolebkowym z lunetami i geometryczną dekoracją stiukową. Dachy budynku są dwuspadowe i kryte blachą, a hełmy baszt namiotowe. Dach kaplicy jest czterospadowy i zwieńczony baniastą wieżyczką z ośmioboczną latarnią^[6].

Historia

Zamek w 1927

Historia budowy zamku nie jest do końca poznana. Jeszcze niedawno uważano, że powstał w 1620 r., ale dzięki badaniom archeologicznym i kwerendom w archiwach okazało się, że jego początki sięgają prawdopodobnie XV wieku^[7]. W 1620 r. Sebastian Minor herbu Półkozic ukończył budowę nowego budynku na planie czworoboku z dziedzińcem pośrodku. Upamiętnia to tablica zachowana do dzisiaj w kaplicy. Wygląd zamku z tego okresu przedstawiają inwentarze z 1665 i 1719 r. Po Minorach, gospodarzami Sielca byli Modrzewscy i Tęgoborscy^[3]. W czasach panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego zamek należał do pułkownika Michała Żulińskiego, a następnie do szambelana dworu królewskiego Jordana Stojewskiego, który w 1802 r. sprzedał zamek pruskiemu generałowi Christianowi Ludwigowi Schimmelpfennig von der Oye^[8]. Po jego śmierci 21 lipca 1812 r., wdowa Johanna Elisabeth w 1814 r. wraz z 25-letnim synem Ludwikiem, oficerem pruskim, sprzedała zamek księciu pszczyńskiemu Ludwikowi Anhalt-Coethen von Pless^[8]. W 1824 r. zamek spłonął, co spowodowało. W następstwie tego zdarzenia książę zlecił jego przebudowę w oparciu o plany opracowane przez Józefa Heintza. Na ich podstawie wyburzono skrzydło wschodnie oraz zasypano fosy, uzyskując otwarty dziedziniec^[9]. W 1841 r. przebudowę zamku kontynuowała kolejna właścicielka Sielca hrabina Charlotta von Stolberg-Wernigerode zum Hochberg^[10]. W 1856 r. obiekt kupił hrabia Andrzej Renard ze Strzelec Opolskich dla swojego syna Jana Renarda, pełniącego funkcję konsula pruskiego w Wiedniu. Po jego śmierci w 1874 r. budynek trafił do rąk jego spadkobierców i związanej z nimi spółki Gwarectwo „Hrabia Renard”(inne języki), z którą zamek pozostał do II wojny światowej, pełniąc funkcję biurowca^[6]. Po 1945 r. umieszczono w nim administrację kopalni „Sosnowiec” i czasowo Muzeum Górnictwa, a od 1980 r. nowy właściciel, Zjednoczone Huty Szkła Gospodarczego i Technicznego „Vitropol” po generalnym remoncie urządziły w budynku Centralną Wzorcownię Szkła Współczesnego. W 1982 r. eksponaty wzorcowni udostępniono nowo otwartemu Muzeum Szkła Współczesnego^[8]. Po 1990 r. zamek adaptowano na salę ślubów Urzędu Stanu Cywilnego w Sosnowcu, restaurację oraz kompleks konferencyjny. W 1995 r. ze względu na bardzo zły stan budynku zaprzestano jakiejkolwiek działalności w zamku i obiekt zamknięto. W 1999 r. Rada Miejska w Sosnowcu podjęła decyzję o renowacji zabytku, połączoną z badaniami archeologicznymi. Prace zakończono w 2002 r. W tym samym roku powołano samorządową instytucję Sosnowieckie Centrum Sztuki-Zamek Sielecki^[9] odpowiedzialną za organizuację wystaw, koncertów i spotkań okołokulturalnych^[11]. W 2015 r. prowadzono kolejny etap prac remontowo-konserwatorskich z konserwacją polichromii w wieży północnej skrzydła i ekspozycją odkrywek archeologicznych pod podłogą wieży^[6].

• 
  Tablica Sebastiana Minor h. Półkozic (1620)
• 
  Herb Półkozic

Kalendarium

• 1361 – Abraham z Goszyc z synem Markiem sprzedali dobra w Sielcu staroście sandomierskiemu Ottonowi z Pilczy herbu Topór
• 1384 – umiera Otton z Pilczy herbu Topór
• 1403 – Pierwsza informacja o obiekcie obronnym w Sielcu^[3]
• 1430–1434 – konflikt sąsiedzki pomiędzy Bodzantą z Sielca herbu Szeliga a Mikołajem Siestrzeńcem herbu Kornic, słynnym awanturniczym burgrabią będzińskim
• 1430 – wzmianka o istnieniu fortalicjum^[3]
• 1465 – właścicielem fortalicjum zostaje królewski dworzanin Jakub Duch z Dębna
• 1487 – dobra sieleckie w ramach odzyskiwania królewszczyzn zostały wykupione od Grzegorza z Morawicy i przeszły na własność króla Kazimierza Jagiellończyka
• 1567 – właścicielem Sielca zostaje Walenty Minor
• 1620 – Sebastian Minor z Przybysławic herbu Półkozic, dziedzic Sielca i Obichowa, kończy budowę na zamku czterech murowanych skrzydeł z wieżyczkami narożnymi
• Koniec XVIII wieku – zamek trafia w ręce pułkownika Michała Żulińskiego, a następnie do szambelana dworu króla polskiego Jordana Stojewskiego
• 1824 – pożar zamku
• 1832 – odbudowa zamku po pożarze
• 1856 – dobra sieleckie wraz z zamkiem kupił hrabia Andrzej Renard dla syna Jana. Przebudowa zamku, zburzenie skrzydła wschodniego, zasypanie fos.
• 1884 – na zamku mieści się siedziba spółki górniczej rodziny Renard
• 1977 – zamek przeszedł na własność Zjednoczonych Hut Szkła Gospodarczego "Vitropol" i został przeznaczony na siedzibę Muzeum i Centralną Wzorcownię Szkła Polskiego^[12].
• 1977–1980 – generalny remont zamku^[12]
• 1981–1995 – siedziba Muzeum Szkła Współczesnego^[12]
• 1994 – zniszczony zamek przejęło miasto, rozpoczęto remont
• 1999–2002 – remont zamku i nadanie mu obecnego wyglądu
• 2002 – na zamku zaczyna działalność Sosnowieckie Centrum Sztuki-Zamek Sielecki

Zobacz też

• Park Sielecki w Sosnowcu
• Sielec

Przypisy

1. Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 22 grudnia 2021 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2021-12-25]
2. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 .
3. JacekJ. Bednarek JacekJ., Zamek Sielecki w Sosnowcu [online], Zamki Polskie, 2004 [dostęp 2017-06-27] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-05]  (pol.).
4. TOS, Sosnowiec: Zamek Sielecki będzie zmodernizowany. Podpisano już umowę [ZDJĘCIA], „Dziennikzachodni.pl”, 17 marca 2015 [dostęp 2017-06-28] [zarchiwizowane z adresu 2015-06-05]  (pol.).
5. Zamek Sielecki, Sosnowiec - Zabytek.pl [online], Zabytek.pl - Narodowy Instytut Dziedzictwa [dostęp 2017-06-28] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-24]  (pol.).
6. Zamek Sielecki [online], www.zabytek.pl [dostęp 2024-03-09]  (pol.).
7. MartynaM. Walker MartynaM., Wojewódzki program opieki nad zabytkami w województwie śląskim na lata 2010-2013 [online], 2010 [zarchiwizowane z adresu 2017-11-13]  (pol.).
8. JózefJ. Dzikowski JózefJ., Zamek Sielecki: Muzeum Szkła Współczesnego w Sosnowcu., „Muzealnictwo”, 28, 29, www.bazhum.muzhp.pl, 1984, s. 53, 57 .
9. RafałR. Bryła RafałR., Historia zamku [online], SOSNOWIECKIE CENTRUM SZTUKI - ZAMEK SIELECKI, 16 kwietnia 2013 [dostęp 2018-05-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-25]  (pol.).
10. JanJ. Hempel JanJ., Karta geognostyczna zagłębia węglowego w Królestwie Polskiem, ułożona z rozkazu dyrektora Wydziału Górnictwa jenerała majora Szenszyna., Stan zamku na mapie z 1856 r., polona.pl, 1856 [dostęp 2024-03-19]  (pol.).
11. SOSNOWIECKIE CENTRUM SZTUKI - ZAMEK SIELECKI [online], www.zameksielecki.pl [dostęp 2024-03-09] .strona główna serwisu
12. Zamek Sielecki w Sosnowcu [online], Wiki Zagłębie, 13 marca 2016 [dostęp 2017-06-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-17]  (pol.).

Bibliografia

• Zamek Sielecki: strona oficjalna. www.zameksielecki.pl. [dostęp 2011-12-12].
• Zamek Sielecki w Encyklopedii Zagłębia Dąbrowskiego

Kontrola autorytatywna (zamek):

• VIAF: 316596939
• J9U: 987007287277205171