Tryb rozkazujący w języku angielskim

Tryb rozkazujący w języku angielskim – zbiór konstrukcji gramatycznych w języku angielskim służących do wydawania rozkazów, próśb itp.

Tryb rozkazujący służy do tworzenia poleceń, nakazów itp. W najczęściej używanej drugiej osoby liczby pojedynczej i mnogiej tryb rozkazujący jest tożsamy z bezokolicznikiem (bez wyróżnika to). W pozostałych osobach używa się czasownika let, zaimka w formie dopełnienia i bezokolicznika. Przeczymy używając dla drugiej osoby formy don't a dla pozostałych partykuły not. Tryb rozkazujący może być uznany za nieuprzejmy^[1].

Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
let me go	let us (let's) go
go	go
let him/her/it go	let them go

Forma przecząca, służąca do wydawania zakazów:

Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
let me not go	let us not (let's not) go
don't go	don't go
let him/her/it not go	let them not go

Aby polecenie czy zakaz nabrały stanowczości, używa się wzmocnienia emfatycznego operatorem do, zarówno do osiągnięcia miłego, jak i niemiłego efektu^[1]: Do sit down, please → Ależ usiądź, proszę. Do be quiet, please! → Będźże cicho! W końcówkach pytających dla II os. l.pl. stosuje się will you? a dla I os. l. mn. shall we?^[2]:Don't forget, will you? Let's throw a party, shall we? → Zróbmy imprezę, dobrze? Jeśli mówiący chce wyrazić zniecierpliwienie, używa can't you^[2]: Shut up, can't you? → Zamknij się, dobrze?

Inne sposoby wydawania rozkazów i poleceń

• Do wydawania poleceń może służyć konstrukcja to be going to^[3]: You're going to finish your dinner even if you sit here till midnight! → Skończysz ten obiad, nawet jeśli będziesz siedział do północy. You're not going to sleep now → Nie będziesz teraz spał^[3].
• Do wywarcia nacisku na rozmówcę, by wykonał daną czynność lub emfatycznego wydania zakazu może służyć czas Present Progressive^[3]: You're not going to the match, you've got homework to do → Nie pójdziesz na mecz, masz lekcje do odrobienia.
• Czas Present Simple służy do wydawania instrukcji i wskazówek^[3]: When you get there, you leave the train station and you take the tram number 23 → Kiedy już tam będziesz, wychodzisz z dworca i wsiadasz w tramwaj 23.
• Do wydawania wewnętrznych nakazów służy czasownik must, a kategorycznych zakazów must not^[4]: You mustn't drink water from the river → Nie wolno pić wody z rzeki.
• Kategorycznym zakazem jest zwrot don't you dare! → ani mi się waż^[5]!
• W starszej angielszczyźnie do wyrażania gróźb i obietnic używano czasownika shall. W takich sytuacjach jest używany ze wszystkimi osobami^[6]: He shall regret this Jeszcze tego pożałuje. You shall be given what you deserve → Dostaniesz to, na co zasługujesz. W tym kontekście shall pojawia się w tekście dziesięciu przykazań: You shall not kill → Nie zabijaj.
• Do wydawania poleceń może służyć czas przyszły prosty^[3]: Will you get me a cheese sandwich, please? → Możesz mi zrobić kanapkę z serem?

Pewne znaczenie trybu rozkazującego przejawia czasownik shall, w przeszłości służący głównie do wyrażania rozkazów, a obecnie będący w zaniku, zwłaszcza poza Anglią. Służy on do budowy czasu przyszłego, ale również tzw. coloured future – przyszłości w aspekcie modalnym – występuje wtedy (w przeciwieństwie do czasu przyszłego) we wszystkich osobach.

Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
I shall read	we shall read
you shall read	you shall read
they shall read	they shall read

Często stosowany jest w oficjalnych rozkazach, upomnieniach itp^[2]: Each employee shall obey the Health and Safety rules → każdy pracownik musi przestrzegać przepisów BHP. W mowie potocznej rzadko stosowany, często w żartobliwym kontekście You shall listen → masz słuchać. Tradycyjnie z czasownikiem shall łączy się tekst dziesięciu przykazań: Thou shalt not kill (w wersji współczesnej You shall not kill) → nie zabijaj.

Zobacz też

• Czasowniki modalne w języku angielskim

Przypisy

1. Geoffrey Leech: An A – Z of English Grammar and Usage. Harlow: Longman, 2001, s. 210-212. ISBN 0-582-40574-2.
2. Michael Swan: Practical English Usage. Oxford: Oxford University Press, 2015, s. 81. ISBN 978-0-19-442098-3.
3. Michael Swan: Practical English Usage. Oxford: Oxford University Press, 2015, s. 186-196. ISBN 978-0-19-442098-3.
4. Geoffrey Leech: An A – Z of English Grammar and Usage. Harlow: Longman, 2001, s. 299-301. ISBN 0-582-40574-2.
5. Dare - fom English Grammar Today. [w:] The Cambridge Dictionary [on-line]. [dostęp 2017-05-23].
6. Michael Swan: Practical English Usage. Oxford: Oxford University Press, 2015, s. 192. ISBN 978-0-19-442098-3.