Czas teraźniejszy w języku angielskim – konstrukcje gramatyczne służące wyrażaniu teraźniejszości w angielskim systemie gramatycznym. Teraźniejszość w angielszczyźne opisywana jest inaczej niż w większości języków indoeuropejskich, nie wyłączając germańskich. Odmiennie opisuje stany, inaczej zaś aktualnie wykonywane czynności. Wreszcie angielski dysponuje konstrukcją łączącą przeszłość z teraźniejszością, nadając zdarzeniom przeszłym aspektu teraźniejszego.
Sposoby wyrażania teraźniejszości
Relacje między czasami teraźniejszymi
Język angielski dysponuje czterema gramatycznymi formami czasowymi do wyrażania teraźniejszości[1]:
czasem teraźniejszym prostym (Present Simple), gdy zdarzenie jest rozciągnięte w czasie albo jest stanem długotrwałym
czasem postępującym (Present Progressive), gdy mówiący skupia się na chwili obecnej albo stosunkowo niewielkim wycinku teraźniejszości
czasem teraźniejszo-przeszłym[2] (Present Perfect), zwanym również „teraźniejszym dokonanym”, który ukazuje teraźniejsze następstwa zdarzenia, które już miało miejsce
czasem teraźniejszo-przeszłym postępującym (Present Perfect Progressive) używanym do opisu zdarzeń, które zaczęły się w przeszłości i trwają aż do chwili obecnej.
Poza tymi czterema strukturami istnieje kilka innych sposobów informowania o teraźniejszości[3]:
Czas Future Simple (przyszły prosty) służy m.in. do wyrażenie prawdopodobieństwa, że zdarzenie dzieje się obecnie[4]: She will be in bed now → Ona będzie teraz spała. Mówiący jest przekonany bądź zgaduje, że zdarzenie właśnie się odbywa.
Czas Future Progressive (przyszły postępujący): He will be waiting behind the door, you bet? → Czeka za drzwiami, założymy się?
Present Simple (czas teraźniejszy prosty)
Czas teraźniejszy prosty używany jest do czynności trwających długi czas, niekoniecznie w tej chwili: The Newton cradle always works.
W języku angielskim czas teraźniejszy prosty. Do budowy tego czasu używa się czasownika w podstawowej formie (bezokolicznika). Trzecia osoba liczby pojedynczej przyjmuje końcówkę -(e)s. Istnieją brytyjskie dialekty, np. w Anglii Wschodniej, które do wszystkich osób czasu używają tylko jednej, podstawowej formy czasownika[5]. Operatorem zdania jest czasownik do, w 3. osobie liczby pojedynczej przyjmujący formę does. W języku mówionym w pozycji nieakcentowanej formy ulegają ścieśnieniu: do + not → don't, does + not → doesn't[6].
Zestawienie wszystkich form czasu teraźniejszego[6]:
Osoba
Twierdzenie
Forma twierdząca emfatyczna
Pytanie
Przeczenie
Skrócona odpowiedź twierdząca
Skrócona odpowiedź przecząca
1. os. l. pojedynczej
I read
I do read
do I read
I do not read
/I don't read
Yes, I do
No, I do not/don't
2. os. l. pojedynczej
You read
You do read
do you read
you do not read
/you don't read
Yes, you do
No, you do not/don't
3. os. l. pojedynczej
he/she/it reads
he/she/it does read
does he/she/it read
he/she/it does not read
he/she/it doesn't read
Yes, he/she/it does
No, he/she/it
does not/doesn't
l. mnoga
we/you/they read
we/you/they do read
do we/you/they read
we/you/they do not read
/we/you/they don't read
Yes, we/you/they do
No, we/you/they
do not/don't
Czas teraźniejszy prosty używany jest do opisywania[7]:
czynności wielokrotnie powtarzanych w teraźniejszości: I play football every week → Gram w piłkę co tydzień.
stanów i uczuć I feel sick.
prawd ogólnych: The Earth rotates around its orbit.
czynności i wydarzeń przyszłych, zaplanowanych, niezależnych od mówiącego: My train leaves at ten o'clock, tomorrow.[8]
czynności zdarzających się jedna po drugiej w opowiadaniach: So I open the door and I look out into the garden and I see this man → Więc otwieram drzwi i patrzę na ogród, i widzę tego człowieka. Podobnie czasu używa się w komentarzach sportowych.
instrukcji: You wait outside the bank → Masz zaczekać przed bankiem.
do wygłaszania obietnic, zgody i podobnych oświadczeń: I swear I'll tell the truth → Przysięgam, że powiem prawdę.
zamiast Present Perfect takich czasowników jak learn, to be informed, to hear[9]: I learn you're going to Taunton next week → Dowiedziałem się, że jedziesz do Taunton w przyszłym tygodniu.
w okresie warunkowym I w zdaniu podrzędnym (po if): If you start now, you should finish before dinner → Jeśli zaczniesz teraz, do obiadu powinieneś zdążyć.
Czas teraźniejszy ciągły określa zdarzenia dziejące się w określonej chwili: The man is voting.
Czas teraźniejszy postępujący zwany jest niekiedy Present Continuous (czas teraźniejszy ciągły). W czasie tym operatorem zdania jest czasownik to be[10].
Osoba
Forma twierdząca
Forma pytająca
Forma przecząca
Skrócona odpowiedź twierdząca
Skrócona odpowiedź przecząca
1 sg
I am reading
am I reading?
I am not reading
Yes, I am
No, I am not
2 sg + pl
You are reading
are you reading
you are not reading
Yes, you are
No, you are not
3 sg
he/she/it is reading
is he/she/it reading
he/she/it is not reading
Yes, he/she/it is
No, he/she/it is not
1 pl
we are reading
are we reading?
we are not reading
Yes, we are
No, we are not
3 pl
they are reading
are they reading?
they are not reading
Yes, they are
No, they are not
Czas teraźniejszy postępujący używany jest do wyrażenia:
Zdarzenia, które właśnie ma miejsce, przy czym ma ono charakter ciągły. Zdarzenie odbywa się „w okolicach” teraźniejszości, niekoniecznie musi zachodzić właśnie w tej chwili[7]: What are you doing? I am reading → Co robisz? Czytam. I am travelling a lot these days → Obecnie sporo podróżuję.
Przy dłuższej narracji Present Progressive służy do budowania tła i obrazuje rzeczy, które są w trakcie trwania, gdy opowiadanie się zaczyna, i są niezmienne w trakcie całej historii[7]: There's this Scotsman, you see, and he is walking through the jungle when he meets a gorilla → Oto ten Szkot, widzisz, i on idzie sobie przez dżunglę i nagle spotyka goryla.
W komentarzach, szczególnie sportowych, Present Progressive służy do opisu dłuższych zdarzeń i sytuacji[7]: Oxford are pulling slightly ahead of Cambridge now, Cambridge are looking a bit disorganised... → Oksford płynie nieco przed osadą Cambridge, osada Cambridge jest nieco w nieładzie...
Dla sytuacji powtarzanych, toczących się wokół teraźniejszości[7]: Why is he hitting his dog? → Dlaczego on bije swego psa?
Dla opisu sytuacji zmiennych, nawet jeśli są to zmiany bardzo długotrwałe[7]: The climate is getting warmer → Klimat się ociepla. The universe is expanding and has been since the Big Bang → Wszechświat się rozszerza i to od samego wielkiego wybuchu.
Dla opisu odczuć fizycznych, na równi z Present Simple[7]: How do you feel? = How are you feeling? → Jak się czujesz? My head aches/is aching → Boli mnie głowa.
Czynności przyszłej bliskiej chwili obecnej, zaplanowanej, zależnej od woli mówiącego: np. We're seeing a film tonight – Dziś wieczorem będziemy oglądali film[11].
Czynności właśnie rozpoczynającej się, zwłaszcza z czasownikami ruchu[11]: Are you coming to the pub? → Idziesz do pubu?
Irytacji bądź innych stanów emocjonalnych spowodowanych zdarzeniem, które inaczej byłoby wyrażone w Present Simple[7]: He`s always pulling my leg because of my clumsiness → On zawsze drwi z powodu mojej niezgrabności (mówiącego drażni ten fakt, który, przedstawiony z always bez tego odcienia znaczeniowego byłby przedstawiony w czasie teraźniejszym prostym)[12].
dystansowania się. Formy progressive odbierane są jako mniej stanowcze niż formy proste, ponieważ sugerują coś czasowego i nieskończonego[13]: I'm hoping you can lend me ten quid. I am wondering if you have a spare room.
Czasowniki niewystępujące w formie postępującej
Istnieje grupa czasowników, które nigdy nie przyjmują formy postępującej. Niektóre nie występują praktycznie nigdy, np. like, inne, zmieniając formę na ciągłą, zmieniają znaczenie, np. see[14]: I'm seeing the doctor on Monday → W poniedziałek idę do lekarza. Wiele z tych czasowników odnosi się do stanów albo postrzegania zmysłowego.
stany emocjonalne: believe, doubt, feel (w znaczeniu mieć opinię), hate, imagine, know, like/dislike, love, prefer, realise, recognise, remember, see, suppose, think (mieć opinię), understand, wish.
użycie zmysłów: feel, hear, see, smell, sound, taste. Czasowniki smell i taste w znaczeniu wąchania i próbowania smaku występują w formie postępującej.
komunikowanie się i wywoływanie reakcji: agree, appear, astonish, deny, disagree, impress, look (w znaczeniu „wydawać się”), mean, please, promise, satisfy, seem, surprise
inne: belong, consern, consist, contain, depend, deserve, fit, include, involve, lack, matter, measure (w znaczeniu „mieć rozmiar”), need, own, owe, possess, weigh
W języku angielskim czasowniki mają tendencję do przybierania form ciągłych, jak uważa krytyk językowy H. Ritchie[15], zwracając uwagę na pojawianie się w popularnej kulturze takich form jak i'm loving it w reklamie McDonald’s czy I'm liking this American boy w piosence Estelle.
Present Perfect (czas teraźniejszo-przeszły)
Czas teraźniejszo-przeszły opisuje skutki zdarzeń w przeszłości: It has rained heavily.
Czas Present Perfect, mimo że nawiązuje do wydarzeń z przeszłości, jest formalnie czasem teraźniejszym, tworzonym za pomocą operatorahave (przyjmującego w trzeciej osobie liczby pojedynczej formę has) w połączeniu z imiesłowem biernym czasownika głównego, np. I have listened[16] Czas ten mimo swojego przeszłego aspektu jest czasem teraźniejszym również pod względem formalnym, np. w konstrukcjach wymagającej dyscypliny czasu gramatycznego typu mowa zależna[17].
.
Osoba
Forma twierdząca
Forma pytająca
Forma przecząca
Skrócona odpowiedź twierdząca
Skrócona odpowiedź przecząca
1 sg
I have watched
have I watched?
I have not watched
Yes, I have
No, I have not
2 sg + pl
You have watched
have you watched?
you have not watched
Yes, you have
No, you have not
3 sg
he/she/it has watched
has he/she/it watched?
he/she/it has not watched
Yes, he/she/it has
No, he/she/it has not
1 pl
we have watched
have we watched?
we have not watched
Yes, we have
No, we have not
3 pl
they have watched
have they watched?
they have not watched
Yes, they have
No, they have not
Myślenie o przeszłości i teraźniejszości w tym samym czasie[16]
Czas ten stosuje się w następujących sytuacjach:
Zdarzenie, które zakończyło się w przeszłości, w pewien sposób połączone z teraźniejszością. Użyty czas Present Perfect zmusza odbiorcę komunikatu językowego do myślenia zarówno w kategoriach przeszłości, jak i teraźniejszości. Często można zmienić zdanie w czasie Present Perfect na bliskoznaczne zdanie w czasie teraźniejszym[16]: I`ve broken my leg = My leg is broken now → Złamałem nogę = Mam złamaną nogę. Our dog has died = Our dog is dead now → Nasz pies zdechł = Nasz pies nie żyje. I've been to Berlin = I know Berlin → Byłem w Berlinie = Znam Berlin.
Czynność zakończoną w przeszłości, której skutki są odczuwalne w chwili obecnej[16]: I have seen that movie. → Widziałem (już) ten film (więc np. znam jego treść i mogę go opowiedzieć).
Informacje o aktualnościach[16]: Have you heard? Andy has won a big prize → Słyszałeś? Andy wygrał dużą nagrodę. Po zaanonsowaniu wiadomości dalsze szczegóły podawane są w czasie Past Simple. W amerykańskiej odmianie jęz. angielskiego w takich sytuacjach przeważa Past Simple[16].
Czynność dokonaną w nieokreślonej przeszłości, raz lub wielokrotnie[16]: I have written six letters since lunchtime → Od obiadu napisałem 6 listów.
Zdarzenie z takimi określeniami czasu, jak ever, before, recently[16]. I'm sure we have met before → Jestem pewien, że już się widzieliśmy.
Czynność lub zdarzenie, które rozpoczęło się w przeszłości i trwa aż do teraz, podobnie jak w czasie Present Perfect Progressive (zależy od czasownika)[16]: I`ve known her for years → Znam ją od lat.
Czynność, której czas trwania jest niewzmiankowany bądź nieznany[16]: You`ve done a lot for me → Dużo dla mnie zrobiłeś.
Zdarzenie, które miało miejsce w okresie, który jeszcze nie dobiegł końca. Określenia czasu typowe dla tej sytuacji to this month, today, this week[16]: Has Muriel phoned today? → Czy Muriel dziś dzwoniła? Jeśli jednak czas spodziewany dla tej czynności już minął (np. Muriel miała zadzwonić w okolicach obiadu, a już jest siódma wieczór), używa się czasu przeszłego[16]: Did Muriel phone today?
Zdarzenie występuje po konstrukcji: It's the first time[16]: It's the first time I`ve seen cricket live → Po raz pierwszy widzę krykiet na żywo.
Mówiący odnosi się do przyszłości w zdaniach podrzędnych okolicznikowych[18]: Can I borrow your pen? – No, you must wait until I`ve finished. → Mogę pożyczyć twoje pióro? Nie, musisz zaczekać, aż skończę.
Czas przeszło-teraźniejszy postępujący – tworzony za pomocą operatorahave (przyjmującego w 3 os. lp. formę has) oraz formy imiesłowu biernego czasownika be (been) w połączeniu z formą gerund czasownika głównego: np. I have been listening.
Osoba
Forma twierdząca
Forma pytająca
Forma przecząca
Skrócona odpowiedź twierdząca
Skrócona odpowiedź przecząca
1 sg
I have been reading
have I been reading?
I have not been reading
Yes, I have
No, I have not
2 sg + pl
You have been reading
have you been reading?
you have not been reading
Yes, you have
No, you have not
3 sg
he/she/it has been reading
has he/she/it been reading?
he/she/it has not been reading
Yes, he/she/it has
No, he/she/it has not
1 pl
we have been reading
have we been reading?
we have not been reading
Yes, we have
No, we have not
3 pl
they have been reading
have they been reading?
they have not been reading
Yes, they have
No, they have not
Czasu Present Perfect Progressive używa się w następujących sytuacjach:
Sytuacja, która rozpoczęła się w przeszłości i trwa do obecnego momentu[19]
Do wyrażenia czynności, która rozpoczęła się w przeszłości, jest nadal wykonywana i być może będzie wykonywana nadal[19]: I have been listening to music for four hours → Słucham muzyki od czterech godzin. It's been raining all day → Cały dzień pada.
Do opisu zdarzeń, które właśnie się skończyły, ale których skutki są widoczne lub odczuwane w teraźniejszości[19]: You look hot. – Yes, I`ve been running → jesteś spocony. – Tak, biegłem.
Do opisu powtarzanych czynności[19]: People have been phoning me all day → Ludzie wydzwaniają do mnie cały dzień.
Do opisu wydarzeń określonych przez: lately, recently, since, for[19]: The company has been loosing money recently → Firma ostatnio traci pieniądze.
Gdy pytanie zaczyna się od How long: How long have you been studying English? → Jak długo uczysz się angielskiego?
Gdy zdarzenie czy stan jest krótki lub tymczasowy. Dla dłuższych używa się Present Perfect[19]: He`s been living in my flat for a month → On mieszka w moim mieszkaniu od miesiąca. He hasn`t worked for years → On nie pracuje od lat.
Do wyrażenia znużenia lub zaskoczenia, bądź irytacji jakąś czynnością, np.: You have been drinking again! – „Znowu piłeś!”.
Harry Ritchie: English for the Natives. London: John Murray, 2013, s. 79. ISBN 978-1-84854-837-4.
Antoni Prejbisz, B. Jasińska, S. Kryński, R. Gozdawa-Gołębiowski: Nowa gramatyka angielska w ćwiczeniach. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 1997. ISBN 83-7195-192-2.
