Mowa zależna w języku angielskim

Mowa zależna w języku angielskim – zbiór zasad i konstrukcji w języku angielskim służących do omawiania wypowiedzi. W języku angielskim przy referowaniu wypowiedzi w sposób omowny występuje cały szereg zmian w zdaniu podrzędnym. Zmienia się relacja czasowa, zjawisko nieznane w języku polskim: czasy teraźniejsze zmieniają się w przeszłe, przeszłe w zaprzeszłe, a przyszłe w przyszłe w przeszłości. Odrębnie zachowują się pytania i wykrzykniki.

Mowa niezależna a mowa zależna

W mowie niezależnej (łac. oratio recta) wypowiedź jest cytowana dosłownie tak, jak została wypowiedziana^[1]. Może dotyczyć nie tylko wypowiedzianych słów, ale również myśli^[2]. W formie graficznej cytowane wypowiedzi zaznacza się dwukropkiem i następującym po nim cudzysłowem: He asked: "Where are you going?" → Zapytał: Dokąd idziesz?" Oba zdania podrzędne funkcjonują niezależnie.

Innym sposobem na przytaczanie cudzych słów jest uczynienie ich częścią zdania wypowiadanego przez mówiącego^[2], co w gramatyce nosi nazwę mowy zależnej (oratio obliqua):

Mowa niezależna	Mowa zależna
She asked: What are you doing?	She asked what I was doing

Słowa, które zostały wypowiedziane przez jedną osobę w jednym miejscu i czasie, mogą zostać przytoczone w innym miejscu i czasie, nawet przez kogoś innego. Z tego powodu występują często różnice gramatyczne między mową zależną a mową niezależną^[2].

Transformacja mowy niezależnej w mowę zależną

Przy zmianie mowy niezależnej w zależną należy wykonać kilka niezbędnych operacji gramatycznych: zmienić zaimki, dostosować relacje czasowe, wreszcie zmienić formy gramatyczne czasowników i, zwłaszcza w pytaniach, szyk zdania podrzędnego. Pojawia się również zaimek względny that, który jednak (zwłaszcza w mowie potocznej) jest pomijany^[2].

Szyk zdania

Przy cytowaniu zdania oznajmującego, jego szyk w mowie zależnej nie zmienia się^[3]. W zdaniu pytającym forma pytająca jest zastępowana odpowiednią dla zdania oznajmującego.

Zaimki

Zmiana podmiotu zdania podrzędnego (mówiącego) pociąga za sobą zmianę zaimka^[2].

Mowa niezależna	Mowa zależna
Billy said: I don`t like the party	Billy said he didn`t like the party

W mowie niezależnej Billy powiedział I, odnosząc się do samego siebie. Przytaczający jego wypowiedź musi więc dostosować osobę do treści wypowiedzi.

Określenia miejsca i czasu

Zmiana czasu i sytuacji oznacza zmianę słów odnoszących się do czasu, kiedy cytowana wypowiedź miała miejsce^[2].

Mowa niezależna	Mowa zależna
Billy said: I`ll be here tomorrow	Billy said he would be there the next day

W momencie wypowiadania tych słów dla mówiącego dzień następny był jutrem. Przytoczone w mowie zależnej zdanie zostało zapewne wypowiedziane w innej sytuacji: następnego dnia, a może nawet w następnym roku. Dlatego w zdaniu podrzędnym zmieniają się zasady informowania o czasie zdarzenia; podobnie jest z miejscem, jeśli wyrażenia czasowe określane są wyrazami oznaczającymi bliskość, zmieniają się na oznaczające oddalenie^[2][1].

Zmiany określeń czasu w mowie zależnej^[1]:

Mowa niezależna	Mowa zależna
today	that day
now	then
tomorrow	the next day
yesterday	the day before
next day	the next day, the following day
ago	before
next week	the next week, the following week
this	that
these	those

Czasy gramatyczne

W mowie zależnej możliwe są następujące przypadki: podmiot zdania nadrzędnego może wypowiadać się w czasie teraźniejszym lub przyszłym, jak również w przeszłym^[1]:

• She will say: I don`t give a damn → Ona powie: Mam to w nosie
• She said she didn't give a damn → Powiedziała, że ma to w nosie.

W przypadku, gdy czas zdania nadrzędnego jest teraźniejszy (w sensie gramatycznym), struktury czasowe zdania podrzędnego nie ulegają zmianie^[1][2]: He's said he will be watching the match → Właśnie powiedział, że będzie oglądał mecz. Choć zdanie nadrzędne ma aspekt przeszły, czas Present Perfect jest formalnie czasem teraźniejszym, stąd w mowie zależnej nie narusza struktury czasowej zdania podrzędnego.

Jeśli podmiot zdania wypowiada swą kwestię w jednym czasów przeszłych, czas zdania podrzędnego zmienia się:

Mowa niezależna	Mowa zależna	Mowa niezależna	Mowa zależna
Czasy teraźniejsze
Present Simple	Past Simple	He said: I want to see her	He said he wanted to see her
Present Progressive	Past Progressive	She said I`m going home	She told us she was going home
Present Perfect	Past Perfect	He said: I`ve broken my car	He said he had broken his car
Present Perfect Progressive	Past Perfect Progressive	He asked What have you been doing?	He asked what I had been doing
Czasy przeszłe
Past Simple	Past Perfect	Ann said: I grew up in Kenya	Ann said she`d grown up in Kenya
Past Continuous	Past Perfect Continuous	She said: I was watching TV the whole afternoon	She said she had been watching TV the whole afternoon.
Czasy przyszłe
Future Simple	Future in the Past	He said: I`ll come	He said he would come
Future Progressive	Future Progressive in the Past	He informed: I'll be swimming at this time	He informed he would be swimming at that time
Future Perfect	Future Perfect in the Past	He said: I`ll have read that book by tomorrow	He said he would have read that book by the following day
Future Perfect Progressive	Future Perfect Progressive in the Past	My wife said: By midnight I`ll have been coughing for a week	My wife said that by that evening she'd have been coughing for a week

Ogólnie można powiedzieć, że poziom czasu przesuwa się: czasy teraźniejsze przechodzą w przeszłe, przeszłe w zaprzeszłe, przyszłe zaś stają się przyszłymi w przeszłości. Czas zaprzeszły, zarówno w aspekcie prostym, jak i postępującym (Progressive), nie zmienia się^[2]. Z reguły wszystkie czasy przeszłe przechodzą w czas zaprzeszły. Jednak czas przeszły nie zmienia się w zaprzeszły, jeśli relacje czasowe są oczywiste bez zmiany formy czasu gramatycznego^[2]: We were glad to hear you (had) enjoyed your trip to Finland → Miło nam było słyszeć, że udała ci się wycieczka do Finlandii.

Pozostałe zasady zmian czasów:

• Czasowniki modalne will, can, may zmieniają swoje formy odpowiednio na would, could, might^[2]: He said: it may rain → He said it might rain.
• Czasowniki would i could nie zmieniają swej formy^[2]: It would be nice if we could come → He said it would be nice if we could come.
• Po czasownikach w czasie przeszłym w zdaniu głównym czasy ulegają zmianie nawet, jeśli sytuacja nie zmienia się mimo upływu czasu^[2]: He told the police he was British → Powiedział policjantom, że jest Brytyjczykiem (i zapewne jest Brytyjczykiem do tej pory). Nie jest jednak błędem utrzymanie czasu teraźniejszego w takiej sytuacji^[2]: I asked how old you are → Spytałem, ile masz lat.
• Jeśli ktoś mówi o tzw. prawdach ogólnych lub sytuacjach stałych, niezmiennych w przyszłości, jest możliwe utrzymanie czasu teraźniejszego bądź jego zmiana na przeszły. Obie konstrukcje są poprawne i używane^[2]: Copernicus proved that the earth goes/went around the sun → Kopernik udowodnił, że Ziemia kręci się wokół słońca.
• W drugim trybie warunkowym formy czasowników nie zmieniają się^[2]: It would be best if we started early → She said it would be best if they started early. Jeśli warunek odnosi się do sytuacji nierzeczywistej, zmiana jest możliwa i wtedy II tryb warunkowy przechodzi w trzeci: If I had any money, I would buy you a drink → She said that if she had had any money, she would have bought me a drink lub teś: She said that if she had any money, she would buy me a drink.
• Po zaimkach względnych who, which, what możliwe są dwa rodzaje szyku^[2]:
  • She asked: What`s the matter? → Zapytała: O co chodzi?
  • She asked what was' the matter.
  • She asked what the matter was.

Tryb rozkazujący

Przy transformowaniu trybu rozkazującego, a także po słowach ask, advise, tell używa się struktury dopełnienie + bezokolicznik (accusativus cum infinitivo, ACI)^[2]: I told my son to be careful → Powiedziałem synowi, by był ostrożny. The policeman told me not to park here → Policjant zabronił mi tu parkować. Zdania odnoszące się do obietnic, zakazów, nakazów, ofert itp. w mowie zależnej często występują w okolicznikach^[2]: I shall write → He promised to write. He said: Go away! → he wanted me to go away.

Po czasowniku suggest bezokolicznika nie stosuje się^[2]: I suggested that he try the main car park lub I suggested trying the main car park.

Pytania i odpowiedzi

W zamianie pytań na mowę zależną szyk zdania zmienia się na właściwy dla zdania oznajmującego. Pytaniami wprowadzającymi są if, whether (czy) w przypadku pytań o rozstrzygnięcie (yes-no questions) lub where, what, why, how w przypadku pytań szczegółowych (wh-questions)^[3]. Znak zapytania na końcu zdania pomija się, gdyż po tej transformacji zdanie ma wszelkie cechy oznajmującego^[2].

• Pytania yes-no: He asked: are you going to the cinema? → He asked whether I was going to the cinema.
• Pytania wh-: Where is Alice? → She wanted to know where Alice was.

Inne zasady obowiązujące w transformacji pytań na mowę zależną:

• W pytaniach zawierających should w mowie zależnej występuje bezokolicznik^[2]: She asked: How should I bake a cake? → She asked how to bake a cake.
• W konstrukcji shall I, oznaczającej ofertę bądź chęć pomocy, czasownik shall zmienia się w will bądź would^[2]: He asks: Shall I help you" → He wants to know if he will help her
• W pytaniach zaprzeczonych wyrażających emocje takie jak zdziwienie lub entuzjazm transformacja wygląda inaczej^[2]: She exclaimed: Don't the children like the icecreams? → She was surprised that the children didn't like the icecreams. Isn't she lovely? → I remarked how lovely she was.

Wykrzykniki

Wykrzykniki wyrażają stany emocjonalne, toteż w mowie zależnej można je omówić wyłącznie w sposób opisowy. Służą do tego czasowniki wprowadzające, jak: exclaim, remark, greet, be surprised, swear itp^[1]: She said: Blast! I shall be late for my train → She swore mildly and said she`d be late for her train. She said: What the lovely night! → She remarked what a lovely night it was. Oh, I sprained my ankle! → He cried out with pain and hollered that he'd sprained his ankle. Shit! You've broken my favourite cup! → She was furious to find out that he had broken her favourite cup.

Przypisy

1. A. Prejbisz, R. Gozdawa Gołębiowski, B. Jasińska, S. Kryński: Nowa gramatyka angielska w ćwiczeniach. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 1997, s. 300-310. ISBN 83-7195-192-2.
2. Michael Swan: Practical English Usage. Oxford: Oxford University Press, 2015, s. 246-250. ISBN 978-0-19-442098-3.
3. Geoffrey Leech: An A – Z of English Grammar and Usage. Harlow: Longman, 2001, s. 220-225. ISBN 0-582-40574-2.