|
Smużka leśna
Smużka leśna[8] (Sicista betulina) – gatunek ssaka z rodziny smużek (Sminthidae), występujący we wschodniej części Europy i w Azji.
Klasyfikacja
Gatunek ten został opisany naukowo w 1779 roku przez P.S. Pallasa, jako Mus betulinus[2]. Jako miejsce typowe wskazana została południowo-zachodnia Syberia, porośnięta brzozą równina na brzegu Iszymu i Step Barabiński[9]. Część autorów wyróżnia współcześnie sześć podgatunków smużki leśnej[10].
S. betulina należy do północnej grupy gatunkowej[11]. S. betulina przypomina swój siostrzany takson, S. strandi, pod względem pewnych cech morfologicznych, ale różni się kariotypem, kością prącia i morfologią plemników; między nimi występuje zaskakująco niska rozbieżność genetyczna (mniej niż 2%)[12][13]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają cztery podgatunki[11].
Etymologia
- Sicista: według T.S. Palmera nazwa rodzajowa sicista pochodzi od tatarskiego słowa sikistan, oznaczającego „stadną mysz”, przy czym informację tę zaczerpnął on jakoby od P.S. Pallasa[14]. Sam Pallas jednak wymienia nazwę tatarską dshilkis-sitskan („Dʃhilkis-Sitʃkan”), gdzie dshilkis to „stadny, żyjący w stadzie, gromadny” (łac. gregalis), natomiast sitskan to „mysz” (łac. mus, muris)[15], por. w jedenastowiecznym słowniku Mahmuda z Kaszgaru: yılkı „stado” i sıçgan „mysz”[16].
- betulina: nowołac. betulinus „z brzozy, brzozowy, jak brzoza”, od botanicznego rodzaju Betula Linnaeus, 1753 (brzoza), od łac. betula „brzoza”[17].
- montana: łac. montanus „z gór, górski”, od mons, montis „góra”[17].
- norvegica: Norwegia[17].
- taigica: tajga (ang. taiga, ros. тайга).
Nazewnictwo zwyczajowe
W dawniejszej literaturze w języku polskim zwierzę to nazywano po prostu „smużka”[10][18]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” nazwę smużka przypisano rodzajowi Sicista, natomiast gatunek Sicista betulina otrzymał nazwę smużka leśna[8].
Występowanie
Smużka leśna zamieszkuje duże obszary Eurazji. Żyje na terenach od Danii, Norwegii i Austrii na zachodzie poprzez Europę Wschodnią, południową Syberię aż po jezioro Bajkał na wschodzie. Doniesienia o występowaniu w chińskim regionie rzeki Ussuri są uznawane za wątpliwe. Na północy Rosji i Finlandii jej zasięg sięga po koło podbiegunowe północne, a na południu po Karpaty. Populacje w Skandynawii, na Półwyspie Jutlandzkim, w Alpach i Karpatach są odizolowane od głównego zasięgu i uznawane za reliktowe. Zwierzę występuje od poziomu morza do 2200 m n.p.m. w Alpach Wschodnich[7].
Zasięg występowania w zależności od podgatunku[11]:
Smużka leśna zamieszkuje różnorodne siedliska, w tym tajgę, regiel górny i piętro kosodrzewiny w górach. Żyje w lasach sosnowych i brzozowych z gęstym runem, i na bagnach. Zasugerowano, że może spędzać miesiące letnie na podmokłych łąkach, a przenosić się do lasów w chłodniejszych miesiącach[7][18].
W Polsce można ją spotkać głównie w rejonach północno-wschodnich, w Karpatach i na Lubelszczyźnie[10]. Ponadto obserwowano ją wielokrotnie w dolinie Drwęcy[19]. Rodzaj smużka pojawił się w neogenie; trzonowce smużek znalezione na ziemiach polskich w osadach z czasu zlodowacenia Wisły i wczesnego holocenu wskazują na ich przynależność do gatunku Sicista betulina. Historycznie była po raz pierwszy wzmiankowana w Polsce przez Tyzenhauza w XIX wieku[10].
Wygląd
Jest to mały gryzoń, podobny do myszy z długim ogonem. Jego ciało wraz z głową ma długość 51–76 mm, ogon ma długość 76–108 mm; zwierzę ma masę od 5 do 13 g. Futro grzbietu jest żółtobrązowe, z wyraźną czarną pręgą, zaczynającą się na wysokości oczu i ciągnącą się wzdłuż kręgosłupa, po nasadę ogona. Spód ciała jest jasnoszary, żółtawy[18][20]. Smużka leśna ma łącznie 18 zębów: jak wszystkie gryzonie ma górną i dolną parę siekaczy, cztery ukorzenione trzonowce w szczęce i trzy trzonowce w żuchwie[18].
Od podobnie ubarwionej, dużo pospolitszej myszarki polnej (Apodemus agrarius) można odróżnić ją po ogonie dłuższym od reszty ciała (u myszarki polnej jest krótszy), i braku typowej dla myszowatych „zajęczej wargi”: u smużki górna warga nie jest rozszczepiona[18].
Tryb życia
Smużka leśna jest aktywna głównie nocą i o zmierzchu[21]. Wspina się sprawnie po trawie i gałęziach. We wspinaczce pomaga sobie ogonem, chodząc po ziemi trzyma go zwykle wysoko[18]. Potrafi chwytać gałęzie, wykorzystując mały palec stopy jako przeciwstawny pozostałym[21]. W lecie buduje kuliste gniazdo z miękkich części roślin, umieszcza je wiszące w krzewach, położone w zagłębieniach gruntu, na mchu lub w spróchniałych pniach[18][21].
Jesienią schodzi na siedem miesięcy pod ziemię, do nory, gdzie zapada w sen zimowy. Trwa on w Europie od października do kwietnia. Hibernująca smużka zwija się w kłębek, owijając ciało ogonem[18]. Także w zimne letnie dni zdarza się, że smużka zapada w stan odrętwienia. Po przebudzeniu ze snu zimowego, w maju, rozpoczyna okres godowy trwający do czerwca. Samica wydaje młode na świat tylko raz w roku, po ciąży trwającej 4–5 tygodni. W miocie rodzi się od 2 do 6 młodych[21].
Pokarmem smużki są owoce leśne, np. maliny, oraz owady[18].
Populacja i zagrożenia
Smużka leśna jest rzadka w zachodniej (środkowoeuropejskiej) części zasięgu, a bardzo liczna we wschodniej (np. na Ukrainie i w Rosji). Na oceny liczebności może rzutować to, że jest trudna do złapania i prowadzi skryte życie. Ogólny trend zmian jej liczebności nie jest znany; nie obserwuje się cyklicznych zmian, a pomiędzy poszczególnymi latami liczebność populacji zmienia się o czynnik mniejszy niż 10. W Rumunii żyje około 1000 osobników, populacja zamieszkująca Park Narodowy Rodna jest bardzo stabilna; w Finlandii uważa się, że jej liczebność rośnie[7].
Rolnictwo może stanowić problem dla smużek żyjących w północnej części Niemiec. W Rumunii za zagrożenie uznawane jest wylesianie. Na innych obszarach zagrożenia są słabiej scharakteryzowane, ale globalnie gatunek nie jest uznawany za poważnie zagrożony[7].
Ochrona
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje smużkę leśną za gatunek najmniejszej troski. W ustawodawstwie europejskim smużka leśna została ujęta w załączniku II konwencji berneńskiej (Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk) jako gatunek podlegający ścisłej ochronie oraz w załączniku IV dyrektywy siedliskowej jako gatunek podlegający ścisłej ochronie na terenie państw Unii Europejskiej[7]. W Polsce smużka została objęta ochroną gatunkową w 1984 roku[10]. W 2004 r. została objęta ochroną ścisłą[22]. Tym samym wprowadzono bezwzględny zakaz między innymi zabijania, okaleczania, chwytania, transportowania, chowu, a także płoszenia, niepokojenia, niszczenia siedlisk smużki leśnej[23].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Sicista betulina, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Pallas 1778 ↓, s. 90, 332.
- ↑ L. Méhely. Az emlősök faji criteriuma. „Állattani Közlemények”. 12, s. 69, 1913. (węg.).
- ↑ L. Méhely. Die streifenmäuse (Sicistinae) Europas. „Annales historico-naturales Musei Nationalis Hungarici”. 11, s. 236, 1913. (niem.).
- ↑ J. Chaworth-Musters. A new species of the genus Sicista. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 19, s. 542, 1927. DOI: 10.1080/00222932708655529. (ang.).
- ↑ S.U. Stroganov & A.F. Potapkina. [Characteristic of the rodents fauna of Tomsk Region]. „Uchenye Zapiski Tomskogo Gosudarstvennogo Universiteta”. 14, s. 109, 1950. (ros.).
- ↑ a b c d e f H.H. Meinig H.H. i inni, Sicista betulina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-2 [dostęp 2021-10-23] (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 230. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Sicista betulina. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-10-23].
- ↑ a b c d e Polska czerwona księga zwierząt. Zbigniew Głowaciński (red.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1992, s. 62. ISBN 83-09-01520-8.
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 316. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ T. Cserkész, M. Rusin & G. Sramkó. An integrative systematic revision of the European southern birch mice (Rodentia: Sminthidae, Sicista subtilis group). „Mammal Review”. 46 (2), s. 114–130, 2015. DOI: 10.1111/mam.12058. (ang.).
- ↑ T. Cserkész, A. Fülöp, S. Almerekova, T. Kondor, L. Laczkó & G. Sramkó. Phylogenetic and Morphological Analysis of Birch Mice (Genus Sicista, Family Sminthidae, Rodentia) in the Kazak Cradle with Description of a New Species. „Journal of Mammalian Evolution”. 26, s. 147–163, 2019. DOI: 10.1007/s10914-017-9409-6. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer: Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. Waszyngton: Government Printing Office, 1904, s. 6308, seria: North American Fauna. (ang.).
- ↑ Pallas 1778 ↓, s. 328.
- ↑ Divan-i Luqat-i it-Türk Dizini. Türk Dil Kurumu, 2003, s. 242, 156. (tur.).
- ↑ a b c The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Ssaki. Warszawa: Muza, 1997, s. 190, 191, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-784-9.
- ↑ Smużka. [w:] Atlas ssaków Polski [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2017-10-12. [dostęp 2018-05-14]. (pol.).
- ↑ Northern Birch Mouse (Sicista betulina). [w:] iNaturalist [on-line]. California Academy of Sciences, 2017-07-25. [dostęp 2018-05-14]. (ang.).
- ↑ a b c d Helga Hofmann: Ssaki Europy. Oznaczanie, poznawanie, ochrona. Warszawa: Muza, 1997, s. 101. ISBN 83-7079-774-1.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 220, poz. 2237).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia
Identyfikatory zewnętrzne:
|
|
