Międzynarodowy Kongres Matematyków (ang.International Congress of Mathematicians) – największa na świecie konferencja poświęcona matematyce, organizowana co cztery lata przez Międzynarodową Unię Matematyczną (IMU)[1]. Podczas ceremonii otwarcia wręczane są: Medal Fieldsa, Medal Abacus (od 2022, wcześniej Nagroda Nevanlinny), Nagroda Gaussa i Medal Cherna[2]. Obecnie otrzymanie zaproszenia do wygłoszenia wykładu na kongresie jest jednym z najważniejszych wyróżnień („an induction to a hall of fame”) dla matematyka[3].
Historia
Już w roku 1888 Georg Cantor zaproponował wspólne spotkanie matematyków niemieckich i francuskich, a gdy dwa lata później został pierwszym prezesem Niemieckiego Towarzystwa Matematycznego (Deutsche Mathematiker-Vereinigung) zgłosił ideę międzynarodowego kongresu. Pomimo starań nie udało mu się jednak przekonać do tego pomysłu szerszego grona swoich kolegów ani z Niemiec ani z zagranicy. W 1894 do idei Cantora powrócili matematycy niemieccy (Felix Klein i Heinrich Weber) i francuscy (Charles-Ange Laisant i Émile Lemoin). Tym razem udało się im uzyskać poparcie w swoich państwach, a w 1895 także matematyków amerykańskich. Organizację kongresu zaproponowano Szwajcarom, którzy w 1886 podjęli się tego zadania (na czele komitetu organizacyjnego stanął Carl Friedrich Geiser, którego bardzo mocno wspierał Ferdinand Rudio)[4][5].
Pierwszy Międzynarodowy Kongres Matematyków odbył się w dniach 9–11 sierpnia 1897 roku w Zurychu i wzięło w nim udział 208 uczonych z 16 krajów. Wśród uczestników były jedynie cztery kobiety, przy czym żadna z nich nie wygłosiła na kongresie referatu (to stało się dopiero w 1912 w Cambridge, kiedy prelegentką była Hilda Phoebe Hudson). Największą liczbę reprezentantów miały Szwajcaria, Niemcy, Francja i Włochy; spoza Europy było tylko siedmioro uczestników z USA[4][5]. Wykłady plenarne wygłosili Henri Poincaré, Adolf Hurwitz, Giuseppe Peano i Felix Klein. Poza nimi uczestnicy mogli wysłuchać jeszcze 30 wystąpień w pięciu sekcjach[6].
Drugi kongres odbył się w 1900 w Paryżu – to tam David Hilbert sformułował listę 23 najważniejszych problemów stojących przed matematyką XX wieku. Następne miały się odbywać co cztery lata, ale dwie wojny światowe spowodowały odwołanie spotkań w latach 1916, 1940 i 1944 oraz przesunięcie kongresu planowanego na rok 1948 o dwa lata. Z kolei Międzynarodowy Kongres Matematyków zaplanowany w Warszawie w 1982 roku odbył się z rocznym opóźnieniem ze względu na wprowadzenie w Polsce stanu wojennego. W 2018 kongres miał miejsce w Rio de Janeiro (pierwszy raz na półkuli południowej), a ostatni – choć zaplanowany w Petersburgu – z powodu inwazji Rosji na Ukrainę odbył się on-line w lipcu 2022 roku[1][7][8].
Pierwszą kobietą, która wygłosiła wykład plenarny na kongresie była Emmy Noether. Miało to miejsce w Zurychu w roku 1932. Na następny taki odczyt kobiety trzeba było czekać aż do 1990 roku, kiedy do Kioto zaproszono Karen Uhlenbeck. Cztery lata później, podczas kolejnego kongresu w Zurychu, wykłady plenarne wygłosiły Ingrid Daubechies i Marina Ratner[9].
Polscy prelegenci
Pierwsze wystąpienie polskiego uczonego na Międzynarodowym Kongresie Matematyków miało miejsce w Heidelbergu w roku 1904. Wykład sekcyjny (historyczny) zatytułowany Wronski als Mathematiker wygłosił wówczas Samuel Dickstein. Cztery lata później w RzymieStanisław Zaremba – podczas wykładu Sur le Principe de Dirichlet - zreferował własne wyniki w sekcji Arytmetyka, Algebra, Analiza. W 1912 w Cambridge wykłady sekcyjne wygłosił Zygmunt Janiszewski oraz fizycy Ludwik Silberstein (dwa) i Marian Smoluchowski.
Po przerwie spowodowanej I wojną światową i odzyskaniu niepodległości przez Polskę na kolejnym kongresie w Strasburgu w 1920 roku po raz pierwszy pojawiła się (wyjątkowo skromna, bo jednoosobowa) oficjalna delegacja polska. Drugi (łącznie było ich pięć - najwięcej z Polaków) swój wykład sekcyjny wygłosił wtedy Stanisław Zaremba. Cztery lata później w Toronto sekcyjnymi prelegentami z Polski był ponownie Zaremba i po raz pierwszy Wacław Sierpiński.
Niespotykany rozwój polskiej matematyki w następnych latach i jej awans do światowej czołówki doskonale ilustruje udział Polaków w kolejnych trzech kongresach. W 1928 roku Polacy wygłosili ponad 20 wykładów sekcyjnych (tj. blisko 8% wszystkich takich wykładów), a w 1932 i 1936 po kilkanaście. Co więcej w programie kongresu w Zurychu w 1932 roku znalazł się wykład plenarny Wacława Sierpińskiego zatytułowany Sur les ensembles de points qu’on sait définir effectivement (był to pierwszy taki wykład wygłoszony przez Polaka), a cztery lata później w Oslo w ten sam sposób uhonorowano Stefana Banacha (tytuł jego wykładu to Die Theorie der Operationen und ihre Bedeutung für die Analysis).
Na pierwszym kongresie po II wojnie światowej odbywającym się w 1950 roku w Stanach Zjednoczonych nie pojawili się matematycy z Polski, tak jak i z prawie całego bloku wschodniego. Mimo to jeden z wykładów sekcyjnych wygłosił polski Żyd Alfred Tarski, pracujący wówczas na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. Cztery lata później w Amsterdamie wygłosił on już wykład plenarny, podobnie jak jego kolega z Berkeley – Jerzy Neyman. Trzecim (i jedynym pracującym wówczas w Polsce) wyróżnionym w ten sposób Polakiem był Karol Borsuk. Na żadnym innym kongresie nie było aż tylu polskich wykładowców plenarnych. W 1958 w Edynburgu wykład plenarny wygłosił jeszcze pracujący w Stanach Zjednoczonych Samuel Eilenberg – polski Żyd i kolejny przedstawiciel polskiej szkoły matematycznej (posiadający już jednak tylko obywatelstwo amerykańskie), po czym nastąpiła przerwa aż do kongresu w Warszawie w 1983 roku.
Na następnych kongresach wykłady sekcyjne matematyków afiliowanych w polskich instytucjach zdarzały się bardzo rzadko, a często były to jednoosobowe reprezentacje (warto tu jednak zaznaczyć, że wśród prelegentów byli też Polacy pracujący podczas wygłaszania wykładów już za granicą). W 1986 wśród prelegentów sekcyjnych był Zbigniew Semadeni, w 1990 ponownie Stanisław Woronowicz, w 1998 Ludomir Newelski.
↑ abOlliO.LehtoOlliO., Mathematics without borders. A history of the International Mathematical Union, New York: Springer, 1998, DOI: 10.1007/978-1-4612-0613-2, ISBN 978-1-4612-0613-2. Brak numerów stron w książce
.jpg)
