Gwinea Bissau

Republika Gwinei Bissau

República da Guiné-Bissau

Godło Flaga
Dewiza: Unidade, Luta, Progresso (Jedność, Walka, Postęp)
Hymn: Esta é a Nossa Pátria Bem Amada (Jesteś naszą Ojczyzną umiłowaną)
Ustrój polityczny	republika
Stolica	Bissau
Data powstania	24 września 1973
Prezydent	Umaro Sissoco Embaló
Premier	Geraldo Martins
Powierzchnia	36 120 km²
Populacja (2017) • liczba ludności	1 700 000[1]
• gęstość	50 os./km²
Kod ISO 3166	GW
Waluta	frank CFA (XOF)
Telefoniczny nr kierunkowy	+245
Domena internetowa	.gw
Kod samochodowy	GNB
Kod samolotowy	J5
Strefa czasowa	UTC ±0
Język urzędowy	portugalski
PKB (2023)  • całkowite   • na osobę	1,89 mld USD[1] 974[1] USD
PKB (PSN) (2023)  • całkowite   • na osobę	5,95 mld[1] dolarów międzynar. 3 072[1] dolarów międzynar.
Położenie na mapie

{{Państwo infobox}} Przestarzałe pola: "wysokość".

Gwinea Bissau (port. Guiné-Bissau), Republika Gwinei Bissau (port. República da Guiné-Bissau, wym. [ʁeˈpublikɐ dɐ ɡiˈnɛ biˈsaw]) – państwo położone w zachodniej Afryce, nad Oceanem Atlantyckim. Graniczy z Senegalem od północy i Gwineą od wschodu. Do Gwinei Bissau należą również liczne przybrzeżne wyspy, z których największe skupione są w Archipelagu Bijagós. Państwo jest członkiem Unii Afrykańskiej i ECOWAS.

Geografia

Kraj nizinny. Najwyższy punkt sięga 300 m n.p.m. Obszary przybrzeżne o charakterze bagiennym, wnętrze kraju zajmuje sawanna. U wybrzeży położona jest grupa wysp Bijagos.

Historia

Od XIII wieku do XV wieku terytorium dzisiejszego państwa znajdowało się w obrębie Imperium Mali, w XV i XVI wieku w Songhaj. Tereny te zamieszkiwane były przez różnorakie grupy etniczne, w tym Fulan i Mandinka. Od połowy XV wieku miała miejsce penetracja tych obszarów przez Portugalię. W 1687 roku kolonizatorzy utworzyli ufortyfikowaną placówkę handlową, nazwaną Bissau^[2]. Do XIX wieku Gwinea Bissau stanowiła miejsce handlu niewolnikami (po jego zakazie proceder był kontynuowany nielegalnie). Od 1879 roku pod nazwą Gwinea Portugalska. W 1886 roku w wyniku porozumienia pomiędzy Francją a Portugalią znaczna część terytorium Gwinei Portugalskiej przypadła Francuzom. W 1951 roku kolonii przyznano status prowincji zamorskiej. W 1956 roku utworzona została niepodległościowa Afrykańska Partia Niepodległości Gwinei i Wysp Zielonego Przylądka (PAIGC), z Amílcarem Cabralem na czele. W 1963 roku wybuchła wojna o niepodległość Gwinei Bissau. W 1973 roku PAIGC kontrolująca większość obszarów kraju ogłosiła niepodległość. W 1974 roku Portugalia wycofała swoje wojska z kraju i uznała niepodległość republiki^[2].

W niepodległej republice monopartyjną władzę objęła PAIGC z Luísem Cabralem jako przewodniczącym Rady Państwa. W 1981 roku Cabral został obalony w wyniku zamachu stanu, a władzę objął João Bernardo Vieira. W 1991 roku wprowadzono system wielopartyjny. Wolne wybory odbyły się w 1994 roku i okazały się sukcesem rządzącej ekipy. W latach 1998–1999 trwała wojna domowa. W jej wyniku do władzy doszła opozycja z Kumba Ialáą jako liderem. W 2004 roku wybory parlamentarne okazały się sukcesem PAIGC, a rok później prezydentem ponownie został wybrany Vieira^[2].

2 marca 2009 prezydent Vieira zginął w czasie ataku wojskowego na pałac prezydencki. Posiadłość prezydenta została zaatakowana przez grupę zbuntowanych żołnierzy^[3][4]. Zgodnie z konstytucją funkcja pełniącego obowiązki szefa państwa przypadła przewodniczącemu parlamentu Raimundo Pereirze^[5][6]. W wyborach prezydenckich 28 lipca 2009 roku zwyciężył Malam Bacai Sanhá z PAIGC. Na stanowisku pozostał do śmierci 9 stycznia 2012 roku, w tym czasie udało mu się opanować dwa zamachy stanu zorganizowane przez wojsko. Pełniący obowiązki prezydenta Raimundo Pereira i były premier Carlos Gomes Júnior zostali 12 kwietnia 2012 roku uprowadzeni przez zbuntowaną armię, która podjęła się kolejnej próby zamachu stanu^[7]. Kolejne wybory prezydenckie odbyły się w 2014 roku. Zwycięstwo w nich odniósł José Mário Vaz z PAIGC^[8]. W kolejnych wyborach w 2019 roku zwyciężył Umaro Sissoco Embaló z opozycyjnego Madem G15. Embaló jest pierwszym w historii prezydentem Gwinei Bissau, który wygrał wybory prezydenckie bez poparcia PAIGC^[9].

Ustrój polityczny

Republika wielopartyjna. Prezydent kraju wybierany jest w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. W porozumieniu z przedstawicielami rządzących partii mianuje premiera. Władzę ustawodawczą sprawuje stuosobowy jednoizbowy parlament – Narodowe Zgromadzenie Ludowe (Assembleia Nacional Popular).

Podział administracyjny

Państwo podzielone jest na dziewięć regionów (port. regiões):

• Bafatá
• Biombo
• Bissau
• Bolama
• Cacheu
• Gabú
• Oio
• Quinara
• Tombali

Gospodarka

Gwinea Bissau należy do grona najbiedniejszych państw świata. Oparta na rolnictwie i rybołówstwie gospodarka została zniszczona przez trwającą w latach 1998–1999 wojnę domową. Gwinea Bissau, z długiem zagranicznym sięgającym prawie miliarda dolarów, korzysta z programu dostosowania strukturalnego Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Najważniejszymi produktami eksportowymi są orzechy nerkowca (6. miejsce na świecie) i orzeszki ziemne. Pewne znaczenie ma również przemysł drzewny.

ONZ zalicza Gwineę-Bissau do grupy jednych z najsłabiej rozwiniętych państwa świata (tzw. LDC – Least Developed Countries)^[10].

Demografia

Język

Szacuje się, że w kraju używa się aż 22 języków, choć sporne jest, na ile są to 22 osobne języki, a na ile odmiany głównych języków^[11]. Językiem urzędowym jest portugalski. Jest on używany w mediach, szkołach i komunikatach rządowych^[11]. W przeciwieństwie do innych byłych posiadłości Lizbony, takich jak Angola czy Mozambik, tylko 13% społeczeństwa potrafi biegle mówić po portugalsku^{[potrzebny przypis]}. W powszechnym użyciu dominują języki lokalne. Wśród nich szeroko używany jest język balanta, zaliczany do rodziny nigero-kongijskiej^[11]. Dzieli się on na różne dialekty, wśród których najważniejsze to kentohe i fora^[11]. Trzecim szeroko używanym językiem jest kreolski Gwinei Bissau, używany przez około 600 tys. osób, będący językiem ojczystym 100 tys. osób^[11]. Występuje on w dwóch odmianach o nazwach kreolski niski i kreolski wysoki^[11]. Prawie wszyscy użytkownicy kreolskiego rozumieją portugalski^[11].

Religia

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Centrum Badawczego Pew^[12][13]:

• islam – 45,1%
• tradycyjne religie plemienne – 30,9%
• katolicyzm – 17,9%
• brak religii – 4,3%
• protestantyzm – 2,1% (głównie: Kościół Ewangeliczny, Zbory Boże, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego).

Przypisy

1. Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
2. Gwinea Bissau. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-07-08] .
3. Guinea-Bissau president shot dead. BBC News, 2009-03-02. [dostęp 2015-06-05]. (ang.).
4. Wojsko zamordowało prezydenta Gwinei Bissau. psz.pl, 2009-03-02. [dostęp 2015-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-04-23)]. (pol.).
5. Alberto Dabo; Retuers: Soldiers assassinate Guinea-Bissau president. The Independent, 2009-03-02. [dostęp 2015-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-18)]. (ang.).
6. Reuters, PAP, rian.ru: Prezydent zginął w zemście za śmierć generała. tvn24.pl, 2009-03-02. [dostęp 2009-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-01)]. (pol.).
7. Zamach stanu. Wojsko uprowadziło prezydenta. Polskieradio.pl, 2012-04-13. [dostęp 2012-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-07)]. (pol.).
8. Guinea-Bissau election: Jose Mario Vaz wins run-off. BBC News, 2014-05-20. [dostęp 2016-07-08]. (ang.).
9. Guinea-Bissau's leader concedes election defeat. s. aa.com.tr. [dostęp 2021-11-05]. (ang.).
10. List of Least Developed Countries (as of May 2016) [online] [dostęp 2017-07-01] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-23]  (ang.).
11. Katarzyna Kozakiewicz. Gwinejska Wieża Babel. „Zupełnie Inny Świat”. 10/2020. s. 6–9. ISSN 2082-0003. 
12. Joseph Liu: Religious Composition by Country, in Percentages. Pew Research Center, 2012-12-18. [dostęp 2014-06-30]. (ang.).
13. Joseph Liu: Christian Population as Percentages of Total Population by Country. Pew Research Center, 2011-12-19. [dostęp 2014-06-30]. (ang.).

Bibliografia

• World Gazetteer

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona rządowa (fr.)

Kontrola autorytatywna (państwo niepodległe):

• ISNI: 000000012151704X
• VIAF: 125341622
• LCCN: n80061076
• GND: 4022522-7
• NDL: 00562461
• LIBRIS: 20dgf16l23qsczg
• BnF: 12365690v, 11938569r, 15325771f
• SUDOC: 032671725
• NKC: ge204563
• BNE: XX451812
• J9U: 987007548186705171
• PTBNP: 817606
• NSK: 000597764
• ΕΒΕ: 3187
• BLBNB: 000080288
• LIH: LNB:BRfq;=B7

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 4169047
• Britannica: place/Guinea-Bissau
• Treccani: guinea-bissau
• Universalis: guinee-bissau
• SNL: Guinea-Bissau
• Catalana: 0031705
• DSDE: Guinea-Bissau