Este artigo contén varias ligazóns externas e/ou bibliografía ao fin da páxina, mais poucas ou ningunha referencia no corpo do texto. Por favor, mellora o artigo introducindo notas ao pé, citando as fontes.
Naceu en 1852 en Petilla de Aragón, un enclave navarro na provincia de Zaragoza onde residiu até os dous anos.[2] Tivo unha infancia itinerante debido ó traballo do seu pai, Justo Ramón Casarús, que era médico e cirurxián. Viviu en varias poboacións navarras, como son Larrés, á que se mudou no ano 1854; Luna, no ano 1855; Valpalma, en 1856; e Ayerbe, na provincia de Huesca, cara 1860. Será neste último lugar onde comeza a vocación pictórica de Santiago.
En 1861, á idade de nove anos, comeza os seus estudos primarios nos Escolapios de Jaca, Huesca. Tres anos despois trasládase a Huesca para iniciar o Bacharelato. Nestes anos non demostra a súa xenialidade como estudante, na primaria debido ás súas múltiples confrontacións cos frades, e posteriormente por influencia do clima de axitación social que se vivía en España, pois o desterro de Isabel II e o alzamento da Primeira República coinciden xusto cando estaba a rematar os seus estudos de Bacharelato.
Universidade e comezo da súa investigación
En 1869 comezou os estudos de preparación para a Facultade de Medicina de Zaragoza, na que entrará un ano máis tarde, á vez que toda a súa familia se traslada á capital con el. Xa comezou entón a destacar e foi nomeado Axudante de Disección na súa facultade.
Licenciouse á idade de 21 anos e pouco despois foi chamado a filas, e destinado á provincia de Lleida, entrando a formar parte do Corpo de Sanidade Militar como segundo médico. Un ano máis tarde foi destinado a Cuba, pero ó caer enfermo primeiro de paludismo, e máis tarde de disentería, tivo que regresar a España no ano 1875.
Este ano marcou o comezo da súa tese de doutoramento, ó mesmo tempo que foi nomeado axudante interino no Hospital Nuestra Señora de Gracia de Zaragoza. Foi neste tempo cando mercou o seu primeiro microscopio coa intención de crear un laboratorio de histoloxía en Zaragoza. Así, comeza a súa vocación científica.
No ano 1877 acada o título de Doutor en Medicina, e no ano seguinte se presenta ás súas primeiras oposicións, pero pouco despois cae enfermo de tuberculose. A convalecencia desta enfermidade a pasará en Panticosa e máis en San Juan de la Peña. Afortunadamente recupérase bastante rápido da súa enfermidade e no ano seguinte consegue a praza de Director de Museos Anatómicos de Zaragoza. Tamén en 1877 atópase documentado o seu ingreso na loxa masónica Caballeros de la Noche, pertencente ao Gran Oriente Lusitano, co número de membro 96 e o nome simbólico de Averroes, o médico andalusí.[3]
Será tamén en 1879 cando teña lugar un momento moi importante para a vida persoal de Santiago Ramón y Cajal, o seu enlace con Silveria Fañanás, coa que terá seis fillos, o primeiro dos cales, unha nena chamada Fe, nace o ano seguinte, coincidindo coa publicación dos seus primeiros traballos.
En 1883 atinxe por oposición unha praza de Catedrático en Valencia e nace o seu segundo fillo, Santiago. En 1884 trasladouse a esta cidade, onde naceu a súa filla Enriqueta.
En 1885 e 1886 nacen, respectivamente, os seus fillos Paula e Jorge. É entón cando ten lugar en Valencia unha epidemia de cólera que será estudada e informada por Ramón y Cajal. A Deputación Provincial de Zaragoza agasállao cun novo microscopio e Santiago comeza cos traballos histolóxicos sobre o sistema nervioso central que máis adiante o levarán a acadar o Premio Nobel. Ó mesmo tempo prepara a publicación do seu Manual de Histoloxía.
En 1887 trasládase coa súa familia a Barcelona como Catedrático de Histoloxía Normal e Patolóxica.
O ano 1888 foi descrito polo propio Cajal como “o meu ano cumio”, xa que foi entón cando enunciou a teoría neuronal, o máis importante dos seus descubrimentos. Ademais comezou os seus estudos sobre o método de conexión entre células nerviosas e desenvolveu unha serie de tinguiduras propias específicas do sistema nervioso, que melloraban as do propio Golgi
En 1889 presenta os seus descubrimentos á Sociedade Anatómica Alemá nunha reunión celebrada en Berlín. Neste tempo comeza a publicar a Revista Trimestral de Histoloxía Normal e Patolóxica e incrementa os seus contactos con revistas internacionais, acadando recoñecemento a nivel mundial.
Nace o seu sexto fillo, Pilar, no ano 1890, e no ano seguinte a familia Ramón y Cajal pasará por un momento moi duro, a morte da súa filla Enriqueta ós sete anos de idade.
En 1892 nace o sétimo e último fillo, Luís, e neste mesmo ano trasládanse a Madrid, onde Santiago Ramón y Cajal atinxe un posto de Catedrático na Universidade Central de Madrid. Dous anos máis tarde e investido Doutor Honoris Causa pola Universidade de Cambridge.
Madurez e últimos anos. Éxito a nivel internacional
A partir de 1895 comeza a recibir numerosos premios e títulos honoríficos: Doutor Honoris Causa polas Universidades de Cambridge, Boston e Harvard no ano 1899; o Premio Internacional de Moscova en París no ano 1900; ou a Medalla de Ouro de Helmholtz, outorgada pola Academia Imperial de Ciencias de Berlín, (1905), que significou moito para Cajal por ser un dos premios máis prestixiosos da época.
Ademais a súa obra será moi prolífica. En 1897 publica o primeiro dos sete fascículos cos que contará a súa obra cumio, Textura do sistema nervioso do home e os vertebrados. Os demais serán publicados nos anos 1898, o mesmo no que morre a súa nai; 1899; 1900; 1901; 1902 e 1904. No ano 1901 publica a revista Traballos do Laboratorio de Investigacións Biolóxicas e o libro Recordos da miña vida. Infancia e xuventude; e no ano seguinte publica A psicoloxía dos artistas.
No ano 1900 foi nomeado director do Instituto Nacional de Hixiene Afonso XII até 1920, e no ano seguinte créase o Laboratorio de Investigacións Biolóxicas, no que se asentará a Escola Histolóxica Española, da cal foi mentor o propio Cajal.
Será o 10 de decembro de 1906 cando reciba o premio Nobel de Medicina de mans do rei Óscar II de Suecia na Real Academia da Música de Estocolmo. Comparte este premio con Camillo Golgi, creador do método de tinción que foi usado tantos anos por Ramón y Cajal.
Morre o 17 de outubro de 1934 en Madrid, o mesmo ano en que sae publicada a súa obra O mundo visto ós oitenta anos. Impresións dun arteriosclerótico.
Postura social
Sábese da súa sinatura a favor dos folguistas de Cullera contra a guerra.[4]
Teoría neuronal
Ramón y Cajal no seu laboratorio.
Santiago Ramón y Cajal pode ser considerado en certo modo como o pai da neurobioloxía moderna.[5]
Cando comezou os seus estudos neurohistolóxicos, a comunidade científica consideraba como válida a teoría reticular de Gerlach, que tamén foi defendida por Golgi.
Ademais, na década de 1830 fora publicada a teoría celular de Schleiden e Schwann, que definía a célula como a unidade fundamental da vida, coa excepción do cerebro, que se consideraba que funcionaba como un todo indivisible.
Cajal creou e mellorou diversas tinguiduras específicas para o sistema nervioso. Grazas a estes avances técnicos puido concluír os seus estudos e postular a súa teoría neuronal, que máis tarde o faría gañador do Nobel de Medicina de 1906.
Esta teoría baséase en que a unidade morfofuncional do sistema nervioso é a neurona, rexeitando así a teoría da continuidade en favor da hipótese da contigüidade, que foi ratificada co descubrimento da sinapse. Estes principios teóricos foron confirmados experimentalmente en 1920, cando se demostrou que actividade eléctrica neuronal ten unha base química.
Ademais, a teoría de Cajal contempla o cerebro como un sistema dinámico, introducindo termos como plasticidade neuronal ou rexeneración das células nerviosas e das súas prolongacións. Cajal anticipou a rexeneración neuronal, algo que non foi aceptado até fai moi pouco tempo, e demostrou dende o principio que as fibras que aparecían no cabo do nervio seccionado se orixinaban pola proliferación de fibras nerviosas ou axóns do cabo central. Estudou dexeneración neuronal grazas ó desenvolvemento do método do nitrato de prata reducido.
A teoría neuronal moi importante para o desenvolvemento das ramas neurocientíficas da medicina, bioloxía etc. Pero tamén foi a responsable da extensión da teoría celular.
Obra
Científicos
Reglas y consejos sobre la investigación biológica1893 (discurso lido con ocasión da recepción do autor na Real Academia de Ciencias Exactas, Físicas y Naturales, o 5 de decembro de 1897).
Histologie du système nerveux de l'homme et des vertébrés1910-1911 (tradución do doutor L. Azoulay, con ampliación da obra orixinal, con 925 gravados orixinais, en negro e en cor).
La fotografía de los colores: Fundamentos científicos y reglas prácticas1912.
Estudios sobre la degeneración y regeneración del sistema nervioso1913-1914.
Manual técnico de anatomía patológica1918 (en colaboración co doutor Tello).
Charlas de café. Pensamientos, anécdotas y confidencias1923
Houbo tres versións: Chácharas de café. Pensamientos, anécdotas y confidencias (1920); Charlas de café. Pensamientos, anécdotas y confidencias (1923); e Charlas de café. Pensamientos, anécdotas y confidencias (1932). Reeditouse en 1956 co título Charlas de café.
Artigos e monografías
Investigaciones experimentales sobre la génesis inflamatoria, 1880.
1880
Observaciones microscópicas sobre las terminaciones nerviosas en los músculos voluntarios de la rana1881.
Estudios sobre el microbio vírgula del cólera1885.
Contribución al estudio de las formas involutivas y monstruosas del comabacilo de Koch1885
Contribution a l' étude des cellules anastomosées des építhéliums pavimenteux stratifies, 1886
Sobre las relaciones de las células nerviosas con las neuróglicas1896
Las espinas colaterales de las células del cerebro teñidas con el azul de metileno1896
Las colaterales y bifurcaciones de las raíces posteriores de la médula espinal demostradas con el azul de metileno1896
Nouvelles contributions à l'étude histologique de la retiñe et à la question des anatomoses des prolongements protoplasmiques1896
Fundamentos racionales y condiciones técnicas de la investigación biológica1897
Leyes de la morfología y el dinamismo de las células nerviosas1897
Los ganglios sensitivos craneales de los mamíferos1897
Estudios sobre la corteza cerebral humana 1899-1901. I. Corteza visual (1899), II. Estructura de la corteza motriz del hombre y mamíferos superiores (1899), II. Corteza motriz (conclusión) (1900), III. Corteza acústica (1900), IV. Estrutura de la corteza cerebral olfativa del hombre y mamíferos
Una modificación del método de Bielschowsky para la impregnación de la neuroglia común y mesoglia, y algunos consejos acerca de la técnica del oro-sublimado1920
Algunas consideraciones sobre la mesoglia de Roberston y Río-Hortega1920
Nicolás Achúcarro, (1880-1918), foi discípulo do doutor Simarro e traballou varios anos no estranxeiro antes de regresar a España en 1910. Neste ano entrou no Laboratorio de Investigacións Biolóxicas dirixido por Ramón y Cajal e máis tarde sería profesor de Histoloxía en Madrid, onde Cajal tiña a cátedra en propiedade.
Na súa curta vida investigou as células en bastón, na neuroglía normal e patolóxica, e nas neoformacións conectivas perivasculares da parálise progresiva, usando o método do tanino e a prata amoniacal, ideado por el en 1911.
Pedro Ramón y Cajal (1854-1950). É o irmán máis novo de Santiago. Nunca chegaron a traballar xuntos debido a que sempre viviron en cidades diferentes, pero colaboraron en diversos estudos e moitas veces publicou os seus descubrimentos nas revistas de Santiago, normalmente reforzando as conclusiòns do seu irmán con novos exemplos.
Jorge Francisco Tello (1880-1958). Incorpórase ó laboratorio de Histoloxía no ano 1902. Realizou importantes achados como a existencia de neurofibrillas xigantes na medula espiñal de réptiles no período de letargo, ou o feito de que non hai independencia entre os grupos neuronais do ganglio xeniculado externo.
Tamén houbo un grupo de mulleres que participou das investigacións científicas levadas a cabo no laboratorio. As máis coñecidas foron Manuel Serra, por asinar un artigo propio, e Laura Forster, británica nada en Australia e licenciada en medicina pola Universidade de Berna, en Suíza. Outras colaboradoras foron María Soledad Ruiz-Capillas e María Luisa Herreros.[7]
Cajal e a arte
Santiago Ramón y Cajal non foi só un home de ciencias, senón que tamén se interesou pola arte e as humanidades.
Literatura
Dende a súa xuventude, Cajal estivo moi interesado pola literatura. Ávido lector, escribiu diversas obras literarias durante a súa vida. O seu estilo é denso e profundamente irónico. A súa preocupación por España e o seu devir científico e social, así como a importancia da aprendizaxe crítica e o emprego do pensamento en todo o que rodea o individuo son temas recorrentes na súa obra.
Entre as súas obras destacan algunhas das súas memorias, como Recuerdos de mi vida. Mi infancia y mi juventud ou La vida a los ochenta años. Impresiones de un arteriosclerótico; algúns libros ensaísticos como La psicología de los artistas; ou libros de relatos seudocientíficos como Cuentos de vacaciones.
Fotografía
O seu primeiro contacto coa fotografía o tivo no ano 1868 grazas a un amigo seu. [8]Será dous anos despois cando comece a dedicarse a esta afección máis seriamente. Cajal interesouse na fotografía non só como arte, senón tamén como técnica a estudo, chegando incluso a fabricar e comercializar as súas propias emulsións para placas. Tamén innovou na forma artística, e cara a 1883 chegou a aplicar a fotografía ó gravado, realizando as coñecidas como "fotos litográficas".
A fotografía tamén serviu como complemento para o seu labor científico, grazas á súa colección de fotos dos seus traballos médicos. A súa obra consta tamén de gran cantidade de retratos familiares, paisaxes, fotos das súas viaxes, instantáneas espontáneas na rúa, composicións artísticas e, sobre todo, autorretratos.
O seu labor como fotógrafo levouno a ser nomeado Presidente Honorífico da Real Sociedade Fotográfica de Madrid en 1900. En 1912 publicou un manual de fotografía chamado Fotografía de los colores.[8]
Pintura e debuxo
Desde moi pequeno Cajal tivo un interese moi evidente cara á pintura e o debuxo, pero esta afección foi censurada polo seu pai. Cando Santiago estudou en Huesca e recibiu clases de debuxo de León Abadías, pero a súa vocación polo debuxo artístico foi pronto substituída polo debuxo científico.
En 1870 publicou o Álbum anatómico, que xunto ós centos de debuxos científicos de Cajal, representan o seu verdadeiro legado ó mundo da arte.
↑Puerta, J.L. (2002). "Partida de bautismo de Santiago Ramón y Cajal (1852-1934)". Ars Medica. Revista de Humanidades(en castelán) (2): 269–272. ISSN1579-8607.
Durfort Coll, Mercedes (2007). "La etapa barcelonesa de Santiago Ramón y Cajal". Quark: Ciencia, medicina, comunicación y cultura(en castelán) (Barcelona: Universitat Pompeu Fabra) (39-40): 66–74. ISSN1135-8521.
Hodelín Tablada, R. (2013). "Semblanza de Don Santiago Ramón y Cajal en el 160 aniversario de su nacimiento". Revista Cubana de Neurología y Neurocirugía(en castelán)3 (Extra 1): S15–S23. ISSN2225-4676.
Ramón y Cajal Junquera, Santiago (2006). Ramón y Cajal, la voluntad de un sabio(en castelán). Editorial Just in Time S.L. ISBN8469021656.
