Η ταινία Ριχάρδος ο Γ' (Πρωτότυπος τίτλοςRichard III) αποτελεί κινηματογραφική μεταφορά, παραγωγής 1955, του ομώνυμου θεατρικού έργου του Γουίλιαμ Σαίξπηρ σε σκηνοθεσία Λόρενς Ολίβιε. Ο Ολίβιε εκτός από τη σκηνοθεσία, έγραψε το σενάριο, συμμετείχε στην παραγωγή και πρωταγωνίστησε στην ταινία. Ο Ολίβιε πλαισιώνεται από μια πλειάδα μεγάλων σαιξπηρικών ηθοποιών, όπως ο Ραλφ Ρίτσαρντσον, ο Σέντρικ Χάρντγουϊκ και ο Τζον Γκίλγκουντ, οι οποίοι είχαν ήδη τιμηθεί, για την προσφορά τους στο θέατρο, από τη Βασίλισσα Ελισάβετ με τον ανώτερο τίτλο τιμής της Βρετανίας, Σερ. Η ταινία εξιστορεί τις μηχανορραφίες που επινόησε ο Ριχάρδος Γ΄ της Αγγλίας, που υποδύεται ο Λόρενς Ολίβιε, προκειμένου να κλέψει το θρόνο από τα χέρια του αδελφού του Εδουάρδου Δ', που υποδύεται ο Σερ Σέντρικ Χάρτγουϊκ.
Εν συγκρίσει με τις άλλες δυο προγενέστερες μεταφορές έργων του Σαίξπηρ που είχε σκηνοθετήσει ο Ολίβιε στη μεγάλη οθόνη, η ταινία Ριχάρδος ο Γ, έλαβε την χλιαρότερη υποδοχή. Σε αντίθεση με τις άλλες δυο δεν έλαβε υποψηφιότητα για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας, αλλά ο Ολίβιε προτάθηκε για Όσκαρ Α' Ανδρικού Ρόλου. Η ταινία έγινε δημοφιλής μετά από επιτυχημένη επαναπροβολή της το 1966[7]. Πολλοί κριτικοί την θεωρούν πλέον ως την πιο επιτυχημένη κινηματογραφική μεταφορά του Ολίβιε σε έργο του Σαίξπηρ.
Υπόθεση
Η υπόθεση ξεκινά με τον Ριχάρδο (Λόρενς Ολίβιε), δούκα του Γκλούτσεστερ, να περιγράφει την άνοδο στην εξουσία του αδελφού του, Εδουάρδου του Ε', δούκα του Γιορκ (Σερ Σέντρικ Χάρντγουικ). Ο Ριχάρδος είναι ένας «σακάτης, ένας παραμορφωμένος, ένας ατελής». Αυτό δεν τον εμποδίζει να μηχανορραφεί, για να στρέψει τους δύο αδελφούς του, Εδουάρδο Ε' και Γεώργιο, δούκα του Κλάρενς (Τζον Γκίλγκουντ), τον έναν ενάντια στον άλλο, με σκοπό να κερδίσει ο ίδιος τον θρόνο. Φυλακίζει τον Γεώργιο με υπονοούμενα προδοσίας, φλερτάρει και παντρεύεται την Άννα (Κλαιρ Μπλουμ), χήρα του πρίγκιπα της Ουαλίας, τον οποίο ο ίδιος σκότωσε. Όταν ο Εδουάρδος Δ' πεθαίνει, εκείνος διατάζει τη δολοφονία του Γεωργίου και καταλήγει αντιβασιλέας του ανήλικου γιου του, Εδουάρδου.
Πληροφορίες παραγωγής
Πρόκειται για την τρίτη μεταφορά έργου του Σαίξπηρ, που σκηνοθέτησε ο Λόρενς Ολίβιε για τη μεγάλη οθόνη, καθώς και για την ταινία που χρειάστηκε το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα για να ετοιμαστεί. Ο ηθοποιός είχε ερμηνεύσει τον Ριχάρδο Γ' στο Old Vic, το 1944, αποσπώντας διθυραμβικές κριτικές και είχε οραματιστεί τη συγκεκριμένη εκδοχή του έργου του Σαίξπηρ από τότε. Μεσολάβησαν οι ταινίες Ερρίκος ο 5ος (Henry VI, 1944) και Άμλετ (Hamlet, 1948) κι έπειτα άρχισαν οι προετοιμασίες για τη μεταφορά του Ριχάρδου Γ'. Ο ηθοποιός βασίστηκε στην περσόνα του παραγωγού Τζεντ Χάρις, τον οποίον ο Ολίβιε τον χαρακτήρισε ως τον πιο μισητό άνθρωπο που γνώρισε ποτέ, για να αναπτύξει το χαρακτήρα του Ριχάρδου και ο Αλεξάντερ Κόρντα έκανε την παραγωγή.
Ο Ολίβιε προσέλαβε αποκλειστικά Βρετανούς ηθοποιούς για την ταινία, κάποιοι από τους οποίους ήταν βετεράνοι (όπως ο Λόρενς Νέισμιθ), ενώ άλλοι ήταν πρωτοεμφανιζόμενοι (η Κλαιρ Μπλουμ και ο Στάνλεϊ Μπέικερ). Οι τέσσερις πρωταγωνιστές της ταινίας, Λόρενς Ολίβιε, Τζον Γκίλγκουντ, Σέντρικ Χάρντγουικ και Ραλφ Ρίτσαρντσον, ήταν ηθοποιοί οι οποίοι είχαν χριστεί ιππότες από τη Βασίλισσα Ελισάβετ.[8] Οι ρόλοι των δυο δολοφόνων του Εδουάρδου Δ' προορίζονταν για τους Ρίτσαρντ Ατένμπορο και Τζον Μιλς, αλλά και οι δυο αρνήθηκαν να αναλάβουν ρόλους οι οποίοι ήταν τόσο μικροί[8].
Όσον αφορά το σενάριο, το μεγαλύτερο μέρος του διαλόγου, έχει παρθεί αυτούσιο από το έργο του Σαίξπηρ, αλλά ο Ολίβιε χρησιμοποίησε στοιχεία των μεταφορών του 18ου αιώνα από τους Κόλεί Σάιμπερ και Ντέιβιντ Γκάρικ. Όπως το έργο των Σάιμπερ και Γκάρικ, η έναρξη της ταινίας ξεκινά με υλικό από την τελευταία σκηνή του Ερρικού Ε', για να προλογίσει την αρχή της υπόθεσης. Διαφορές παρουσιάζονται επίσης στη σκηνή με την αποπλάνηση της Άννας, στην οποία τα γεγονότα διαφέρουν από το κείμενο του βάρδου[9]. Ο ρόλος της Βασίλισσας Μαργαρίτας έχει αφαιρεθεί εντελώς, ενώ ο ρόλος της Ελισάβετ, Δούκισσας του Γιορκ έχει μειωθεί αισθητά και η διάρκεια του έργου είναι πολύ μικρότερη σε σχέση με το θεατρικό[10]. Το θεατρικό έχει συνολική διάρκεια τεσσάρων ωρών και θα ήταν δύσκολο να διασκευαστεί χωρίς αφαιρέσεις.
Ο Τζέρι Ο'Χάρα ήταν βοηθός σκηνοθέτη του Ολίβιε, καθώς ο ηθοποιός έπρεπε να ερμηνεύει στις περισσότερες σκηνές[8]. Ο Ολίβιε ήταν πολύ ακριβής στο να αναπαραστήσει με λεπτομέρεια την περίοδο. Είχε επίσης την έμπνευση, ο Ριχάρδος να απευθύνεται στο κοινό, κάτι που δεν είχε ξανακάνει.
Η ταινία γυρίστηκε στα Στούντιο Σέπερτον, εκτός από τη Μάχη του Μπόσγουορθ, γυρίστηκε στην ισπανική ύπαιθρο.
Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων ο Σαλβαδόρ Νταλί ζωγράφισε το πορτραίτο του Ολίβιε ως Ριχάρδο Γ'. Ήταν ένα από τα αγαπημένα του πορτραίτα, αλλά αναγκάστηκε να το πουλήσει για να πληρώσει τα δίδακτρα για την εκπαίδευση των παιδιών του[8].
Η φωτογραφία της ταινίας έγινε από τον Όττο Χέλλερ, ο οποίος είχε εργαστεί σε πολλές ευρωπαϊκές ταινίες πριν καταφύγει στην Αγγλία στις αρχές του '40. Η έγχρωμη φωτογραφία της ταινίας έγινε με την τεχνική του τεχνικόλορ, κάτι που ο Ολίβιε είχε απορρίψει για την προηγούμενή του ταινία, "Άμλετ (Hamlet, 1948)" που γυρίστηκε σε ασπρόμαυρη φωτογραφία. Ο Ολίβιε προτίμησε επίσης να γυρίσει την ταινία με ανάλυση Vistavision (1,66) αντί του Cinemascope[11].
Υποδοχή
Η ταινία προβλήθηκε παράλληλα σε τηλεόραση και κινηματογράφο και η τηλεοπτική της προβολή έφερε περαιτέρω περικοπές[8]. Οι κριτικοί την υποδέχτηκαν με διθυράμβους[12], σε αντίθεση με το κοινό και η αποτυχία της ταινίας στο Box-Office, σήμανε τη λήξη της σκηνοθετικής καριέρας του Ολίβιε σε σαιξπηρικές παραγωγές, εφόσον προσπάθησε να βρει χρηματοδότη για να γυρίσει και την κινηματογραφική μεταφορά του Μακμπέθ το 1957, χωρίς επιτυχία[13]. Παρόλα αυτά η ερμηνεία του ηθοποιού στο Ριχάρδο Γ', έχει χαρακτηριστεί θρυλική και αποτελεί σημείο αναφοράς για κάθε ανερχόμενο ηθοποιό.
Βραβεία
Από τις τρεις κινηματογραφικές μεταφορές του Ολίβιε, ο Ριχάρδος Γ' είναι η μοναδική που δεν έλαβε υποψηφιότητα για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας ή Σκηνοθεσίας και περιορίστηκε σε μια υποψηφιότητα, εκείνη του Α' Ανδρικού Ρόλου. Ο Ολίβιε έχασε όμως το βραβείο από τον Γιουλ Μπρίνερ που βραβεύτηκε για την ταινία Ο Βασιλιάς κι Εγώ (The King & I, 1956)[14].
