Το Μανχάταν είναι μια αμερικανική δραματική-ρομαντική κωμωδία του 1979 σε σκηνοθεσία Γούντι Άλεν και παραγωγή Τσαρλς Χ. Τζόφε από σενάριο που γράφτηκε από τους Άλεν και Μάρσαλ Μπρίκμαν. Ο Άλεν συμπρωταγωνιστεί ως δύο φορές διαζευγμένος 42χρονος συγγραφέας κωμωδίας που τα έχει με μια 17χρονη (Μάριελ Χέμινγουεϊ) αλλά ερωτεύεται την ερωμένη (Ντάιαν Κίτον) του καλύτερου φίλου του (Μάικλ Μέρφι). Πρωταγωνιστούν επίσης η Μέριλ Στριπ και η Αν Μπερν.
Το Μανχάταν ήταν η πρώτη ταινία του Άλεν που γυρίστηκε σε ασπρόμαυρο φιλμ και σε ευρεία οθόνη 2,35:1. Περιλαμβάνει μουσική του Τζορτζ Γκέρσουιν, συμπεριλαμβανομένου του Rhapsody in Blue, που αποτέλεσε την έμπνευση για την ταινία. Ο Άλεν περιέγραψε την ταινία ως συνδυασμό των ταινιών Ο νευρικός εραστής και Εσωτερικές σχέσεις.
Η ταινία ξεκινά με ένα μοντάζ εικόνων του Μανχάταν και άλλων περιοχών της Νέας Υόρκης, συνοδευόμενες από το Rhapsody in Blue του Τζορτζ Γκέρσουιν, με τον Άιζακ Ντέιβις να αφηγείται το προσχέδιο μιας εισαγωγής ενός βιβλίου με θέμα κάποιον που αγαπά την πόλη. Ο Άιζακ είναι ένας δύο φορές διαζευγμένος, 42χρονος τηλεοπτικός συγγραφέας κωμωδιών που εγκαταλείπει τη βαρετή δουλειά του. Τα έχει με την Τρέισι, μια 17χρονη που φοιτά στο Dalton School. Ο καλύτερός του φίλος, ο καθηγητής κολεγίου Γιέλ Πόλακ, παντρεμένος με την Έμιλι, έχει σχέση με τη Μαίρη Γουίλκι. Εμφανίζεται επίσης ο πρώην σύζυγος και πρώην δάσκαλος της Μαίρη, ο Τζερεμάια, και η πρώην σύζυγος του Άιζακ, η Τζιλ, που γράφει ένα βιογραφικό βιβλίο για τον γάμο τους. Η Τζιλ, η οποία πριν από τον γάμο τους είπε στον Άιζακ ότι είναι αμφιφυλόφιλη, έκτοτε ζει με τη λεσβία σύντροφό της, την Κόνι.
Όταν ο Άιζακ γνωρίζει τη Μαίρη, ο πολιτιστικός σνομπισμός της τον προσβάλλει. Ο Άιζακ την ξανασυναντά σε μια εκδήλωση συγκέντρωσης κεφαλαίων στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης και τη συνοδεύει στο σπίτι της. Συνομιλούν μέχρι την ανατολή του ηλίου σε μια σεκάνς που καταλήγει σε μια λήψη της γέφυρας Κουίνσμπορο. Παρά την αυξανόμενη έλξη για τη Μαίρη, ο Άιζακ συνεχίζει τη σχέση του με την Τρέισι, αλλά τονίζει ότι η σχέση τους δεν μπορεί να είναι σοβαρή και την ενθαρρύνει να πάει στο Λονδίνο για να σπουδάσει υποκριτική.
Αφού ο Γέιλ χωρίζει με τη Μαίρη, προτείνει στον Άιζακ να της ζητήσει να βγουν. Ο Άιζακ το κάνει, έχοντας πάντα την αίσθηση ότι η Τρέισι ήταν πολύ μικρή για εκείνον. Ο Άιζακ χωρίζει με την Τρέισι, η οποία απελπίζεται, και σύντομα η Μαίρη μετακομίζει ουσιαστικά στο διαμέρισμά του. Η Έμιλι είναι περίεργη να δει τη νέα κοπέλα του Άιζακ. Τα δύο ζευγάρια απολαμβάνουν μια μέρα έξω περπατώντας στον δρόμο ο Άιζακ εντοπίζει το νέο βιβλίο της Τζιλ. Η Έμιλι συνεχίζει να διαβάζει αποσπάσματα του βιβλίου φωναχτά, μεταξύ των οποίων και ένα απόσμασμα σχετικά με ένα τρίο που έκανε ο Άιζακ με την Τζιλ και μια άλλη γυναίκα και μια απόπειρα του Άιζακ να πατήσει την Κόνι με το αυτοκίνητο, προς μεγάλη διασκέδαση της Μαίρης και του Γέιλ.Ταπεινωμένος δημόσια, ο Άιζακ ζητά τον λόγο από την Τζιλ, η οποία απαντά αδιάφορα και αναφέρει μια συμφωνία που έχει κλείσει για τα κινηματογραφικά δικαιώματα του βιβλίου. Επιστρέφοντας σπίτι, ο Άιζακ μαθαίνει από τη Μαίρη ότι επιστρέφει στον Γέιλ και θέλει να χωρίσουν. Ο Ισαάκ, έξαλλος, ζητά τον λόγο από τον Γέιλ στο κολέγιο όπου διδάσκει και ο Γέιλ υποστηρίζει ότι αυτός βρήκε πρώτα τη Μαίρη. Ο Άιζακ συζητά τις εξωσυζυγικές σχέσεις του Γέιλ με την Έμιλι και μαθαίνει ότι ο Γέιλ της έχει πει ότι ο Άιζακ τού σύστησε τη Μαίρη.
Ο Άιζακ ξαπλώνει στον καναπέ του, γράφοντας σε κασετόφωνο τα πράγματα που κάνουν τη «ζωή να αξίζει να τη ζεις». Όταν πιάνει τον εαυτό του να λέει "το πρόσωπο της Τρέισι", αφήνει το μικρόφωνο. Μην μπορώντας να την βρει στο τηλέφωνο, ξεκινάει να πάει στην Τρέισι με τα πόδια. Φτάνει στην πολυκατοικία των δικών της την ώρα που εκείνη φεύγει για Λονδίνο. Της ζητά να μην πάει, αλλά εκείνη απαντά ότι τα σχέδια έχουν ήδη γίνει και τον καθησυχάζει ότι «δεν διαφθείρονται όλοι» λέγοντας «πρέπει να έχεις λίγη πίστη στους ανθρώπους». Εκείνος της χαρίζει ένα χαμόγελο με ένα τελευταίο βλέμμα στην κάμερα και, στη συνέχεια, παρακολουθεί τις τελευταίες λήψεις του ορίζοντα, ενώ ακούγεται ξανά το Rhapsody in Blue. Μια οργανική διασκευή του "Embraceable You" παίζει πάνω στους τίτλους τέλους.
Σύμφωνα με τον Γούντι Άλεν, η ιδέα για το Μανχάταν προήλθε από την αγάπη του για τη μουσική του Τζορτζ Γκέρσουιν. Καθώς άκουγε ένα από τα άλμπουμ του συνθέτη, σκέφτηκε «θα ήταν ωραίο να κάνω ... μια ταινία ασπρόμαυρη ... μια ρομαντική ταινία». Ο Άλεν είπε ότι το Μανχάταν ασχολείται με το πρόβλημα των ανθρώπων που προσπαθούν να ζήσουν μια αξιοπρεπή ζωή σε σύγχρονη κουλτούρα που έχει εμμονή με τα σκουπίδια χωρίς να ξεπουληθούν.
Η Μπάμπι Κριστίνα Ένγκελχαρντ ισχυρίστηκε ότι η ταινία βασίστηκε εν μέρει στη σχέση της με τον Άλεν, η οποία ξεκίνησε αμέσως μετά τη γνωριμία τους σε ένα εστιατόριο στη Νέα Υόρκη το 1976.[13] Αλλά η ηθοποιός Στέισι Νέλκιν πιστεύει ότι ο χαρακτήρας της Τρέισι βασίζεται στην ίδια.[14] Η Ένγκελχαρντ είπε αργότερα ότι η Τρέισι είναι ένας συνδυασμός της Νέλκιν, της ίδιας και «οποιουδήποτε αριθμού» άλλων κοριτσιών με τα οποία κοιμόταν ο Άλεν εκείνη τη στιγμή.[15]
Γυρίσματα
Ο Άλεν μίλησε με τον κινηματογραφιστή Γκόρντον Γουίλις για το γύρισμα μιας ταινίας σε ασπρόμαυρο Panavision φιλμ 2,35:1, επειδή θα έδινε "μια υπέροχη ματιά στη Νέα Υόρκη, που είναι ένας από τους χαρακτήρες στην ταινία".[16] Ο Άλεν αποφάσισε να γυρίσει την ταινία του ασπρόμαυρη, γιατί έτσι θυμόταν την πόλη από μικρός. «Ίσως είναι μια ανάμνηση από παλιές φωτογραφίες, ταινίες, βιβλία και όλα αυτά. Αλλά έτσι θυμάμαι τη Νέα Υόρκη».[17] Η ταινία γυρίστηκε στην πόλη με εξαίρεση ορισμένες από τις σκηνές στο πλανητάριο, οι οποίες γυρίστηκαν σε πλατό.[16]
Η περίφημη λήψη της γέφυρας έγινε στις πέντε το πρωί.[18] Η παραγωγή έφερε δικό της παγκάκι καθώς δεν υπήρχαν παγκάκια στο σημείο.[19] Όταν έβγαινε ο ήλιος, τα φώτα της γέφυρας έσβηναν. Ο Γουίλις κανόνισε με τον δήμο να αφήσει τα φώτα αναμμένα μέχρι να τους ειδοποιήσει. Στη συνέχεια, θα μπορούσαν να σβήσουν. Καθώς άρχισαν να γυρίζουν τη σκηνή, μια σειρά από τα φώτα της γέφυρας έσβησαν και ο Άλεν αναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει αυτή τη λήψη.[18]
Αφού τελείωσε την ταινία, ο Άλεν έμεινε πολύ δυσαρεστημένος με αυτό και ζήτησε από την United Artists να μην την κυκλοφορήσει. Προσφέρθηκε να κάνει μια ταινία χωρίς αμοιβή για αντάλλαγμα.[16]
Μουσική
Όλα τα κομμάτια του σάουντρακ ήταν συνθέσεις του Τζορτζ Γκέρσουιν. Εκτελέστηκαν από τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης σε διεύθυνση Ζούμπιν Μέτα και τη Φιλαρμονική του Μπάφαλο υπό τον Μάικλ Τίλσον Τόμας.[20]
Το Μανχάταν έκανε πρεμιέρα στο θέατρο Ziegfeld της Νέας Υόρκης στις 18 Απριλίου 1979.[21] Προβλήθηκε σε 27 αίθουσες στη Νέα Υόρκη, το Λος Άντζελες και το Τορόντο στις 25 Απριλίου,[21] στη συνέχεια επεκτάθηκε σε 256 επιπλέον αίθουσες σε εθνικό επίπεδο στις 4 Μαΐου, καθώς και σε άλλες 117 οθόνες μια εβδομάδα αργότερα. Η ταινία προβλήθηκε εκτός συναγωνισμού στο Φεστιβάλ των Καννών τον Μάιο του 1979.[22]
Υποδοχή
Εισπράξεις
Η ταινία είχε εισπράξεις 485.734 δολαρίων (16.749 ανά αίθουσα) το πρώτο Σαββατοκύριακο προβολών της [23] και αφού επεκτάθηκε σε εθνικό επίπεδο, είχε βγάλει 3,5 εκατομμύρια δολάρια μετά από 13 ημέρες. Κέρδισε 39,9 εκατομμύρια δολάρια σε ολόκληρη τη διάρκεια προβολών της στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά[23] και έγινε η 17η ταινία με τις υψηλότερες εισπράξεις της χρονιάς . Το Μανχάταν ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη επιτυχία του Άλεν σε εισιτήρια, μετά την ταινία Ο νευρικός εραστής του 1977.[24]
Κριτικές
Η ταινία έλαβε σε μεγάλο βαθμό θετικές κριτικές και κατέχει βαθμολογία 94% "Certified Fresh" στον ιστότοπο Rotten Tomatoes με βάση 68 κριτικούς, με μέση βαθμολογία 8,5/10: «Ένα από τα πρώτα κλασικά έργα του Γούντι Άλεν, το Μανχάταν συνδυάζει το μοντέρνο, γλυκόπικρο χιούμορ και τον διαχρονικό ρομαντισμό με την αλάνθαστη χάρη».[25] Στην κριτική του, το περιοδικό Newsweek έγραψε: «Η ανάπτυξη του Άλεν σε κάθε τμήμα είναι υπέροχη. Παίρνει εξαιρετικές ερμηνείες από τους ηθοποιούς του».[26]
Τον Οκτώβριο του 2013, οι αναγνώστες της εφημερίδας The Guardian την ψήφισαν ως την καλύτερη ταινία σε σκηνοθεσία Γούντι Άλεν.[27]
Στη δημοσκόπηση του περιοδικού Empire το 2008 για τις 500 καλύτερες ταινίες που έγιναν ποτέ, το Μανχάταν κατατάχθηκε στην 76η θέση.[32] Η εφημερίδα The New York Times το τοποθέτησε την ταινία στη λίστα με τις 1.000 καλύτερες ταινίες.[33] Η ταινία ήταν νούμερο 63 στις «100 πιο αστείες ταινίες» του Bravo. Το 2001, η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου των Ηνωμένων Πολιτειών το έκρινε «πολιτιστικά, ιστορικά ή αισθητικά σημαντικό» και το επέλεξε για διατήρηση στο Εθνικό Μητρώο Κινηματογράφου. Βρίσκεται επίσης στο Νο. 4 στη λίστα με τις 25 καλύτερες ρομαντικές κωμωδίες του Rotten Tomatoes.[34]
Ο Άλεν ήθελε επέμενε να διατηρηθεί η αναλογία διαστάσεων όταν η ταινία κυκλοφόρησε σε βίντεο (ασυνήθιστο αίτημα σε μια εποχή που οι ταινίες ευρείας οθόνης κανονικά σαρώνονταν για κυκλοφορία στην τηλεόραση και το βίντεο).
Το Μανχάταν κυκλοφόρησε για πρώτη φορά σε blu-ray στις 24 Ιανουαρίου 2012, μαζί με την ταινία του Άλεν Ο νευρικός εραστής (1977).
Κληρονομιά
Το σενάριο του Μανχάταν ερμηνεύθηκε μπροστά σε ζωντανό κοινό στο Μουσείο Τέχνης της Κομητείας του Λος Άντζελες στις 15 Νοεμβρίου 2012, ως μέρος της σειράς Live Read. Οι ηθοποιοί διάβασαν το σενάριο, περιορίστηκαν σε έξι ομιλούντα μέρη και πίσω τους προβάλλονταν φωτογραφίες από την ταινία.[35] Το καστ περιλάμβανε τους Στίβεν Μέρταντ, Ολίβια Μαν, Σέιλιν Γούντλεϊ, Μάικλ Μέρφι, Μέι Ουίτμαν, Έρικα Κρίστενσεν και Τζέισον Μαντζούκας. Δεν έγιναν πρόβες, ενώ οι παραστάσεις ανακοινώθηκαν μόνο λίγε μέρες πριν, και τα ονόματα ορισμένων μελών του καστ δεν είχαν γίνει γνωστά. Οι παραστάσεις δεν βιντεοσκοπήθηκαν.[36]
Το Μανχάταν ενέπνευσε το τραγούδι "Remember Manhattan" που γράφτηκε για το πρώτο άλμπουμ του Ρίτσαρντ Μαρξ.
Η απεικόνιση ενός μεσήλικα στο Μανχάταν που έχει σχέση με έφηβη, η οποία δεν επικρίθηκε κατά την εποχή της κυκλοφορίας της ταινίας, προσέλκυσε περισσότερες επικρίσεις στα τέλη της δεκαετίας του 2010, μετά από τους ισχυρισμούς της κόρης του, Ντίλαν Φάροου, περί σεξουαλικής παρενόχλησης.[37][38][39]
