Исламабад

Пакистандың баш ҡалаһы
Исламабад урду اسلام آباد‎ ингл. Islamabad
Флаг
Ил	ПакистанПакистан
ФСТ	Федераль баш ҡала территорияһы
Координаталар	33°40′ с. ш. 73°10′ в. д.^HGЯO
Башлыҡ	Sheikh Ansar Aziz^[d]
Нигеҙләнгән	1960-сы
Майҙаны	851,5 км²
Бейеклеге	507 м
Халҡы	1 082 262 кеше (2012)
Тығыҙлығы	1271 кеше/км²
Сәғәт бүлкәте	UTC+5
Телефон коды	+92 51
Һанлы танытмалар
Рәсми сайт	islamabad.gov.pk
Исламабад

Исламаба́д (урду اسلام آباد‎, ингл. Islamabad) — Пакистан Ислам Республикаһының баш ҡалаһы. Илдең мәҙәни, сәйәси һәм иҡтисади үҙәге.

Географик урыны

Пакистандың баш ҡалаһы Гималай тауҙарының төньяҡ-көнбайыш ситенән алыҫ түгел, Потварск яҫы таулығында урынлашҡан. Исламабадтан төньяҡта Азияның һәм бөтә донъяның иң эре тау төйөнө — Гиндукуш, Памир, Ҡараҡорум тау һырттарының киҫешкән ере урынлашҡан. Гималай тауҙары ҡаланан көнсығышҡараҡ һуҙыла. Исламабадтан көнбайыштараҡ Инд йылғаһы аға. Ҡаланың үҙәге диңгеҙ кимәленән 507 м бейеклектә урынлашҡан^[1].

Климаты

Исламабадтың климаты субтропик, уға сезонлы елдәр — муссондар, шулай уҡ тау эргәһендә урынлашҡан булыуы ныҡ тәьҫир итә. Исламабад уртаса дымлылыҡ зонаһында урынлашҡан, был Пакистан өсөн һирәк күренеш. Илдең күп зоналары ҡоролоҡло климаттан яфа сигә. Йыл эсендә баш ҡала районында 900 мм-ға тиклем яуым-төшөм була. Исламабадта иң йылы ай июнь (ә июль йә август тңгел). Бының сәбәбе булып июль-август айҙарында муссон башланыуы тора, көслө ямғырҙар башлана, уртаса температура түбәнәйә. Июндең уртаса температураһы +31,3 °C. Иң һыуыҡ ай булып ғинуар тора, ғинуарҙа уртаса температура +10,2 °C. Йылы көндәр һәм һыуыҡ төндәр хас, ҡышҡы айҙарҙа ваҡыты менән, һирәк булһа ла, ҡырау төшә. Шулай уҡ һирәкләп, ҡайһы берҙә ҡар яуа. Ҡала тирәһендәге тәбиғи үҫемлектәр донъяһы сүллекле саванналар сифатында (чий, әрем, каперс, астрагалдар). Пакистандың баш ҡалаһын уратып алған хайуандар донъяһын леопардтар, ҡырағай һарыҡтар һәм кәзәләр, фарсы ғәзәлдәре, һыртландар, сүл бүреһе, ҡабандар, ҡырағай ишәктәр һәм күп һандағы кимереүселәр сағылдыра. Ҡоштар донъяһы күп төрлө (бөркөттәр, грифтар, тауистар, тутыйғоштар). Йыландар күп.

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек
Абсолют максимум, °C	{{{Янв_а_макс}}}	34,0	34,5	40,6	46,0	50,4	45,0	42,0	40,0	39,9	33,0	31,0
Уртаса максимум, °C	{{{Янв_ср_макс}}}	19,3	24,0	29,9	35,4	37,8	34,5	33,2	33,1	29,0	24,7	19,0
Уртаса температура, °C	{{{Янв_ср}}}	12,9	17,9	23,5	28,9	31,3	29,7	28,8	27,2	22,4	16,4	11,7
Уртаса минимум, °C	{{{Янв_ср_мин}}}	7,0	11,8	16,5	21,6	24,3	25,2	24,7	21,9	15,3	9,2	5,3
Абсолют минимум, °C	{{{Янв_а_мин}}}	−0,6	−1	6,0	10,0	15,0	15,0	16,2	12,1	5,0	−1	−4,6
Яуым-төшөм нормаһы, мм	{{{Янв_ср_осад}}}	70	91	57	43	49	212	228	74	24	17	31

Халҡы, теле, тотҡан дине

The Centaurus.

Исламабад — күп милләтле ҡала. Рәсми теле — урду теле. Ул милләт-ара аралашыу теле һәм әҙәби ижад нигеҙе булараҡ ҙур әһәмиәткә эйә. Уның менән бер рәттән баш ҡаланың эшмәкәрлек тормошонда һәм мәғарифта инглиз теле таралған. Көндәлек тормошта урду бик киң ҡулланылмай (ҡала халҡының 10 % ғына уны туған тел тип иҫәпләй). Пәнжәб теле киңерәк таралған. Был тел Исламабад халҡының 72 % өсөн туған тел. Икенсе урынды урду һәм пушту бүлешәләр (ҡала халҡының 10-ар %), ҡалған телдәрҙә ҡала халҡының 1 % -тан әҙерәге һөйләшә. Пакистанда ислам дәүләт дине булғанлыҡтан, Исламабад халҡының күпселеге (97 %) — мосолмандар. Шуларҙың 74 % — сөнниҙәр, 20 % шиғыйҙар. 3 % әхмәтселәргә керәләр (Мирза Гулам Әхмәткә эйәреүселәрҙең мосолман йәмғиәте). 1974 йылда Пакистан парламенты әхмәтселәр мосолман түгел тип иғлан итеүсе закон ҡабул итте.^[2] Христиандар һәм индуистар — яҡынса 1,5 %-әр.

Төрлө йылдарҙа ҡала халҡы^[3]:

1961	1972	1981	1998	2012
0	76 641	204 364	529 180	1 082 262

Ҡаланың тарихы

Saudi-Pak Tower.

Инд бассейны — Ерҙә иң боронғо цивилизациялар үҙәге. Исламабад мөһим мәҙәни үҙәктәрҙән төньяҡта урынлашҡан, шулай булыуға ҡарамаҫтан, хәҙерге Пакистан баш ҡалаһының эргә-тирәһенә кешеләр боронғо замандарҙа уҡ күсеп килеп ултырғандар. Бында Урта Азия, Һиндостан ярымутрауы һәм Тибет илдәрен тоташтырыусы мөһим сауҙа юлдары киҫешкән урын. Шул тиклем отошло иҡтисади хәл Исламабад менән тиңдәш ҡала — Равалпинди үҫешенә ыңғай йоғонто яһай. Картала хәҙерге баш ҡала барлыҡҡа килгәнсе был ҡала регионда өҫтөнлөклө позицияла тора. 1959 йылда яңы ҡала төҙөргә ҡарар ителә. Масштаблы проект 1960 йылда, грек архитекторы Константинос Доксиадис етәкселегендә эшләнә. План сит ил һәм пакистан белгестәре тарафынан тормошҡа ашырыла. Исламабад тик 1960-сы йыл аҙағында ғына, ваҡытлыса баш ҡала булып торған Равалпинди ҡалаһынан яңы ҡалаға төп хөкүмәт учреждениеләрен күсергәс кенә, тулыһынса илдең төп ҡалаһына әйләнә. Төҙөлгән моменттан алып баш ҡала статусы алған Исламабад бик тиҙ үҫешә. Юғары тыуым кимәле һәм халыҡ һанының тиҙ артыуы ҡала властарына проблемалар тыуҙыра. Проблемаларҙы хәл итеү өсөн властар әлеге этапта мигранттар ағымын сикләргә тырышалар, әммә уңышҡа өлгәшә алмайҙар. 2008 йылда Исламабадта Дания илселегенә террористик һөжүм булды. 6 кеше һәләк булды.

Мәҙәни әһәмиәте

Исламабадта Хөкүмәт йорто

Исламабад тәү баштан дәүләттең баш ҡалаһы итеп төҙөлдө. Шуға күрә ҡаланы планлаштырыу ҙур әһәмиәткә эйә. Исламабадтың архитектураһында урындағы традициялар менән европа архитектура мәктәбенең уңышлы бәйләнешен билдәләп китергә кәрәк. Ҡаланың төп өлөшө 1960 — 1980 йылдар араһында төҙөлә. Төҙөлөштәрҙән «Шәхрезада» ҡунаҡханаһын, Фейсал мәсетен, парламент бинаһын билдәләп китергә була. Пакистандың баш ҡалаһы — илдең фәнни-белем биреү үҙәге. Ҡалала ҙур Милли Китапхана, Асыҡ университет, Каид-и-Азам университеты, исламды өйрәнеү Институты, бөтә донъяға билдәле Ядро Технологиялар һәм Тикшеренеү Институты, башҡа ҡайһы бер юғары уҡыу йорттары бар. Ҡалала Пакистан монументы һәм ил президенты резиденцияһы Айван-е-Садр урынлашҡан. Шулай уҡ ҡалала түбәндәге иҫтәлекле урындар бар: Лок Вирса музейы, Пакистан тәбиғәтте өйрәнеү музейы, Милли сәнғәт галерияһы, Фатима Джинна паркы, Розалар һәм Йәсминдәр баҡсаһы.

Туғандаш ҡалалар

Исламабад түбәндәге ҡалалар менән туғандаш ҡала булып тора:

• Анкара, Төркиә (1982)
• Амман, Иордания (1989)
• Пекин, Ҡытай (1993)
• Сеул, Көньяҡ Корея (2008)
• Мадрид, Испания (2010)
• Джакарта, Индонезия (2010)

Иҫкәрмәләр

1. Islamabad, Pakistan Page (ингл.). Дата обращения: 30 сентябрь 2012. Архивировано 16 октябрь 2012 года.
2. Конституция (Икенсе төҙәтмә), 1974 йыл.  (билдәһеҙ) Дата обращения: 3 сентябрь 2014.
3. Islāmābād (ингл.). World Gazetteer. Дата обращения: 30 сентябрь 2012. Архивировано 16 октябрь 2012 года. 2012 йыл 18 ғинуар архивланған.

Һылтанмалар

• Islamabad.net — City Web Guide