PROFILBARU.COM

Macaristan
Macarca: *Magyarország*
Macaristan Macarca: Magyarország
	Bayrak Arma
	Millî marş; "Himnusz" (Macarca); "Millî Marş";
	Macaristan konumu (koyu yeşil) - Avrupa'da (koyu gri); - Avrupa Birliği'nde (yeşil)
Başkent; ve en büyük şehir	Budapeşte
Resmî dil(ler)	Macarca
Etnik gruplar (mikro nüfus sayımı 2016)	%98,3 Macar; %3,2 Çingene; %1,8 Alman; %1 beyan edilmedi;
Demonim	Macar
Hükûmet	Üniter parlamenter; cumhuriyet
• Cumhurbaşkanı
• Cumhurbaşkanı	Tamás Sulyok
• Başbakan	Viktor Orbán
Yasama organı	Ulusal Meclis
Kuruluş
• Macaristan Prensliği
• Macaristan Prensliği	895
• Macaristan Krallığı	25 Aralık 1000
• Mohaç Muharebesi	29 Ağustos 1526
• Budin'in kurtuluşu	2 Eylül 1686
• 1848 Devrimi	15 Mart 1848
• Avusturya-Macaristan İmparatorluğu	20 Mart 1867
• Trianon Antlaşması	4 Haziran 1920
• Üçüncü Cumhuriyet	23 Ekim 1989
• Avrupa Birliği üyeliği	1 Mayıs 2004
Yüzölçümü
• Toplam	93.030 km2 (108.)
• Su (%)	0,74
Nüfus
• 2020 tahminî	9.769.526
• Yoğunluk	105,3/km2 (78.)
GSYİH (SAGP)	2021 tahminî
• Toplam	342,708 milyar $ (54.)
• Kişi başına	35.088 $ (40..)
GSYİH (nominal)	2021 tahminî
• Toplam	176,543 milyar $ (53.)
• Kişi başına	18.075 $ (43.)
Gini (2019)	28.0; düşük · 16.
İGE (2022)	0.846; çok yüksek · 46.
Para birimi	Forint (HUF)
Zaman dilimi	UTC+01.00 (OAS)
• Yaz (YSU)	UTC+02.00 (OAYS)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	+36
ISO 3166 kodu	HU
İnternet alan adı	.hu ve .eu
	Resmî site; kormany.hu

Macaristan (Macarca: Magyarország, Macarca telaffuz: [ˈmɒɟɒrorsaːɡ]), Orta Avrupa'da Karpatlarda kurulu olan ve denize kıyısı olmayan bir ülkedir.^[1]^[6] Komşuları; batıda Avusturya ve Slovenya, kuzeyde Slovakya, doğuda Romanya ve Ukrayna, güneyde Sırbistan ve Hırvatistan'dır.^[6] Başkenti Budapeşte olan Macaristan, OECD, NATO, AB, Vişegrad Grubu ve Schengen üyesidir.^[6] Ülkedeki resmî dil, Fin-Ugor dillerinden olan ve Avrupa Birliği'nin 24 resmî dilinden biri olan Macarcadır. Bu bağlamda Macarca, Avrupa Birliği'nde Fince, Estonca ve Maltaca ile beraber Hint-Avrupa dillerinden olmayan dört dilden biridir.

Hüküm süren Kelt (MÖ 450 sonrası) ve Roma (MÖ 9 - 5. yüzyıl) dönemlerinden sonra Macaristan'ın kuruluşu 10. yüzyılda Doğu Roma tarafından 1000 yılında tahta oturtulan I. István'ın büyük büyükbabası Árpád önderliğinde Macarların Asya'dan bölgeye gelişiyle Macaristan tarihi başlamaktadır. Macar Krallığı çeşitli kesintilerle de olsa 946 yıl varlığını sürdürdü. Bu süreçte de Batının kültürel merkezlerinden biri oldu. Zamanının süper güçlerinden olan Macaristan, ittifak devletleriyle girdiği I. Dünya Savaşı'nı kaybedince ülke topraklarının üçte ikisinden fazlasını 3.3 milyon etnik Macar halkıyla beraber kaybetti.^[7] Buna neden olan ve 1920 yılında imzalanan Trianon Antlaşması, Macar tarihinin en kötü olaylarından biri olarak kabul edildiği gibi, ağır şartlarıyla bilinmektedir.^[8]^[9]^[10] II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası ile birlik olan Macaristan, bunun ardından Sovyet Rusyası tarafından ele geçirildi ve 1947 ile 1989 yılları arasında komünist yönetimi benimsedi. Bu dönemde Macaristan, 1956 Macar Devrimi gibi olaylarla uluslararası bir tanınırlık elde etti. 1989 yılındaki devrimle Doğu Bloku'nun çökmesiyle sınırlarını Avusturya'ya açtı. Bu yıldan sonra da parlamenter cumhuriyet sıfatını elde etti. Bugün ülke geniş gelire sahip bir ekonomi barındırmaktadır.^[11] Ayrıca bölgesel bazı kaynakları da tekelinde bulundurmaktadır.^[12]^[13]

Önceki on yılda Macaristan dünyanın onuncu dinamik ekonomisi olarak gösterildiği gibi^[14] dünyanın on beş turistik merkezinden biridir.^[15]^[16] Aynı şekilde başkent Budapeşte, dünyanın en güzel kentlerinden biri olarak gösterilmektedir.^[17]^[18] Ülkedeki Hévíz Gölü, dünyanın en büyük ikinci kaplıcasıdır. Yine Balaton Gölü, Orta Avrupa'daki en büyük göldür. Son olarak Hortobágy, Avrupa'nın en geniş otlağıdır.

Tarihçe

Coğrafya

Macaristan Yaylası (Felföld)

Macaristan'ın kuzey kesimleri dağlık bir bölgedir. Doğu komşusu Romanya'nın kuzey sınırından içeri giren bu dağ zinciri batıya doğru uzanarak Avusturya Alpleri ile birleşir. Ama bu dağlar akarsulara sık sık geçit veren sayısız birtakım tepelere parçalanmıştır. Dağların en yüksek noktası Kekeş Tepesi'dir (1.014 m). Yer yer vadilerle yarılan dağların yamaçları sık ormanlarla kaplıdır. Tepelerden vadilere inildikçe "lös" adı verilen kil ve kum karışımı sarı renkli balçıkla kaplı araziler görülür. Bunlar çok verimli topraklardır. Bağlar, meyve bahçeleriyle dolu olan vadilerde sırtlarını yamaçlara dayamış kasabalara rastlanır. Tuna Nehri'nin batısında Bakony Ormanları bulunur.

Macar Denizi diye anılan Balaton Gölü'ne kadar uzayan bu dağlık bölge çoğunlukla kireçtaşından oluşmuş bir yayladır. En yüksek tepesi Kőröshegy Dağı'dır (713 m). Buralarda da tepeler ormanlarla kaplı olup vadiler tarıma ayrılmıştır. Vadilerde de yer yer lös toprağına rastlanır. Balaton Gölü'nden güneye doğru, Sırbistan sınırı yakınlarında Mecsek Dağları (En yüksek noktası 682 m) bulunur. "Felföld" diye anılan Macaristan Yaylası burada sona erer.

Macaristan Ovası (Alföld)

Batı Macaristan Ovası'nda ilk planda tepelerin çokluğu göze çarpar. Buralarda akarsular bulanık ve çamurludur. Bunlardan daha çok ormandan kesilen ağaç kütüklerini taşımak için faydalanılır. Tuna'ya dökülen Raba, Repce ve Marcal nehirleri arasında kalan topraklarda buğday ekimi yapılır. Tuna'yı geçip doğuya ilerlendikçe Büyük Alföld denilen karakteristik Macar Ovası ile karşılaşılır. Macar halkının yarısını barındıran baştan başa düz, engin bir çayırdır. Büyük Alföld'de büyük ısı farkları göze çarpar. Kuzeyde dağlarla çevrili olduğu için yazın şiddetli sıcaklar olur. Kışın ise dondurucu rüzgârlar ovayı kaplar. Karpatlar'dan inen Tisza Nehri ovayı enlemesine keserek güneyde Sırbistan'a girer (Voyvodina Özerk Bölgesi) ve orada Tuna'ya karışır. Büyük miktarda çamuru da birlikte sürükleyen bu ırmak, ilkbahar taşkınları sırasında oldukça geniş bir çevreyi sular altında bırakır. Yazın kızgın güneşle kuruyan bu çamurlar Tuna ile Tisza arasındaki bölgenin karakteristik manzarasıdır. Kuzeydoğuda Romanya sınırına yakın Debrecen dolaylarında buna benzer kumlu, balçıklı yerlere rastlanır.

Tarıma çok elverişli löslü topraklar çoğunluğu meydana getirirler. Macaristan'ın tarım yönünden zenginliğinin belli başlı kaynağı bu bereketli ovalardır.

İklim

Sıcaklık, ocak ayında -1 ila 2 derece arasındadır. Yaz aylarında ise sıcaklık en fazla 29 dereceye kadar yükselir. Denize kıyısı olmadığı için ülkede karasal iklim hâkimdir.

Siyaset

Macaristan üniter bir cumhuriyettir. Parlamento tarafından her beş yılda bir seçilen devlet başkanının rolü semboliktir; ancak görevleri arasında başbakanı atamak vardır. Başbakan ise hükûmet üyelerini seçer ve görevden alır. Her bakan adayı, devlet başkanı tarafından bir formalite olarak onaylanmalıdır.

Yasama organı (Országgyűlés) 2014'ten bu yana 199 üyelidir.^[19] 1999-2014 yılları arasındaki 386 üyeli işleyiş, 2011'de başlayan bir dizi yasal değişiklik ve 2012'de yürürlüğe giren yeni anayasa ile değişmiştir.^[20]

Aynı şekilde seçim sistemi de yenilenmiş ve ilk kez 2014 seçimlerinde yürürlüğe giren seçim sistemiyle, 2010'dan beri iktidarda olan Fidesz partisinin hakimiyeti artmıştır. Son yasal değişiklikler Macaristan'da demokrasinin otoriterleştiği tartışmalarını da beraberinde getirmiştir.^[21]^[22]

Bir siyasi parti parlamentoya girebilmek için oyların en az %5'ini almalıdır. Macaristan'da milletvekili seçimleri 4 yılda bir yapılır. 15 üyeli Anayasa Mahkemesi, yasaların anayasaya uygunluğunu denetler. 2012 sonrası yeni sistemde Anayasa Mahkemesi'nin rolü de azaltılmıştır.

İdari bölümler

Macaristan idari olarak 19 ile (megye) ve 1 başkent (főváros) Budapeşte'ye bölünmektedir.

NUTS 1		NUTS 2		NUTS 3
Bölüm	Kodu	Büyük Alan	Kodu	Bölge	Kodu
Orta Macaristan	HU1	Orta Macaristan	HU10	Budapeşte	HU101
Orta Macaristan	HU1	Orta Macaristan	HU10	Pest	HU102
Transdanubia	HU2	Orta Transdanubia	HU21	Fejér	HU211
				Komárom-Esztergom	HU212
				Veszprém	HU213
		Batı Transdanubia	HU22	Győr-Moson-Sopron	HU221
				Vas	HU222
				Zala	HU223
		Güney Transdanubia	HU23	Baranya	HU231
				Somogy	HU232
				Tolna	HU233
Kuzey Macaristan ve Alföld	HU3	Kuzey Macaristan	HU31	Borsod-Abaúj-Zemplén	HU311
				Heves	HU312
				Nógrád	HU313
		Kuzey Alföld	HU32	Hajdú-Bihar	HU321
				Jász-Nagykun-Szolnok	HU322
				Szabolcs-Szatmár-Bereg	HU323
		Güney Alföld	HU33	Bács-Kiskun	HU331
				Békés	HU332
				Csongrád	HU333

Bölgenin Adı	Bölge Merkezi	Alan (km²)	Nüfus	Yoğunluk (/km²)
Macaristanın bölgeleri
Kuzey Macaristan	Miskolc	13.428	1.289.000	96
Kuzey Alföld	Debrecen	17.749	1.554.000	88
Güney Alföld	Szeged	18.339	1.367.000	75
Orta Macaristan	Budapeşte	6919	2.825.000	408
Orta Transdanubia	Székesfehérvár	11.237	1.114.000	99
Batı Transdanubia	Győr	11.209	1.004.000	90
Güney Transdanubia	Pécs	14.169	989.000	70

İdari Bölge	Bölge Merkezi	Alan (km²)	Nüfus	Yoğunluk	Kasaba/ Köy
Şablon:Hungary counties imagemep 450
Bács-Kiskun	Kecskemét	8,445	541,584	64	119
Baranya	Pécs	4,430	402,260	91	301
Békés	Békéscsaba	5,631	392,845	70	75
Borsod-Abaúj-Zemplén	Miskolc	7,247	739,143	102	355
Csongrád	Szeged	4,263	425,785	100	60
Fejér	Székesfehérvár	4,359	428,579	98	108
Győr-Moson-Sopron	Győr	4,208	440,138	105	182
Hajdú-Bihar	Debrecen	6,211	550,265	89	82
Heves	Eger	3,637	323,769	89	119
Jász-Nagykun-Szolnok	Szolnok	5,582	413,174	74	75
Komárom-Esztergom	Tatabánya	2,265	315,886	139	76
Nógrád	Salgótarján	2,546	218,218	86	129
Pest	Budapeşte	6,393	1,124,395	176	186
Somogy	Kaposvár	6,036	334,065	55	244
Szabolcs-Szatmár-Bereg	Nyíregyháza	5,936	583,564	98	228
Tolna	Szekszárd	3,703	247,287	67	108
Vas	Szombathely	3,336	266,342	80	216
Veszprém	Veszprém	4,493	368,519	82	217
Zala	Zalaegerszeg	3,784	269,705	78	257

Miskolc - "Diósgyőri" kale
Tihany
Transdanubia
Hollókő
Esztergom
Esterháza

Ekonomi

İhracat odaklı bir ekonomiye sahip olan Macaristan, uluslararası ekonomik konjonktürün yarattığı risklere açıktır. Dış ticaretinin büyük bir bölümünü AB ülkeleriyle yapan ülke, Avro'ya geçiş için gerekli hazırlıkları da sürdürmektedir. Temel ürün gruplarına göre dış ticaretinin dağılımında, makineler, elektronik eşyalar ve nakliye araçları ülkenin ithalat ve ihracatında ana sektörler olarak öne çıkmaktadır. İthalatın yaklaşık %50'sini, ihracatın ise %60'ını bu üç sektör gerçekleştirmektedir.

Bilim ve teknoloji

Macaristan çok sayıda seçkin bilim insanı yetiştirmiş olup matematik eğitimi ile ünlüdür.

Rubik Küpü, Ernő Rubik tarafından icat edilmiştir.

Ulaşım

Macaristan oldukça gelişmiş bir karayolu, demiryolu, hava ve su taşıma sistemi vardır. Ülkenin başkenti Budapeşte, toplu taşıma ağında önemli bir düğüm olarak hizmet vermektedir.

Demografi

Etnik gruplar

Macaristan'daki etnik unsurlar

Macar			%94
Roman			%2
Alman			%1.2
Slovak			%0.4
diğer			%2.3

Macarların atalarının büyük çoğunluğu Ural-Altay/Fin-Ugor kavimleri'nden olan Hun-Ugor kavimleridir. Daha sonra Hint Avrupa grubundan olmayan bu Ugor kavimlerine Hunlardan bazı boylar karışmıştır. Karışan bu üç kavim, Hazarlar'ın egemenliğini kabul etmiştir (460).

Eğitim

Macaristan'da eğitim 5-18 yaşları arasında zorunludur.^[23]

1276 yılında Veszprém üniversite Péter Csák birlikleri tarafından tahrip edildi ve yeniden inşa edilmedi. Pécs'te bir üniversite 1367 kurulmuştur. Sigismund 1395 yılında Óbuda'da bir üniversite kurmuştur. Universitas Istropolitana, Matyas Corvinus tarafından 1465 yılında Pozsony'de kurulmuştur. Nagyszombat Üniversitesi 1635 yılında kuruldu ve 1777 yılında Buda'ya taşındı ve bugün Eötvös Loránd Üniversitesi olarak hizmet vermektedir. Dünyanın ilk teknik üniversitesi 1735 yılında Selmecbánya'da kuruldu. Onun ardılı Macaristan'daki Miskolc Üniversitesi'dir. Budapeşte Teknoloji ve Ekonomi Üniversitesi (BME) üniversite düzeyi ve yapısı ile dünyadaki en eski teknoloji kurumu olarak kabul edilir. Yasal selefi ise İmparator II. Joseph tarafından 1782 yılında kurulan Institutum Geometrico-Hydrotechnicum'dur.

Ayrıca bakınız

Macaristan'da LGBT hakları

Dipnotlar

^ Macaristan'da insanlar birden fazla etnik kimlik beyan edebilirler, bu nedenle toplam %100'ü aşmaktadır.

Kaynakça

^ ^a ^b "The Fundamental Law of Hungary" (PDF). Hungarian State. 29 Haziran 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2017.
^ Vukovich, Gabriella (2018). Mikrocenzus 2016 – 12. Nemzetiségi adatok [2016 microcensus – 12. Ethnic data] (PDF). Hungarian Central Statistical Office (Macarca). Budapeşte. ISBN 978-963-235-542-9. 8 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Ocak 2019.
^ Encyclopedia Americana: Heart to India. 1. Scholastic Library Pub. 2006. s. 581. ISBN 978-0-7172-0139-6. 17 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2022.
^ University of British Columbia. Committee for Medieval Studies, Studies in medieval and renaissance history 20 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Committee for Medieval Studies, University of British Columbia, 1980, p. 159
^ "Human Development Report 2023/2024" (PDF) (İngilizce). Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı. 13 Mart 2024. 13 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).
^ ^a ^b ^c Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
^ "The plain facts - History". MTI. 4 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2008.
^ "East on the Danube: Hungary's Tragic Century". The New York Times. 9 Ağustos 2003. 1 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2008.
^ "Kosovo's Actions Hearten a Hungarian Enclave". The New York Times. 7 Nisan 2008. 15 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2008.
^ "Hungary". Encarta. 29 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2008.
^ World Bank Country Classification 24 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 2007
^ "PowerPoint bemutató" (PDF). 14 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Kasım 2008.
^ "Index - Világméretű influenzajárvány jöhet". Index.hu. 6 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2008.
^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2010.
^ "Index - Miért menjünk Magyarországra? Miért menjünk Szlovákiába?". Index.hu. 23 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2008.
^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2010.
^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Eylül 2010.
^ "Budapest, including the Banks of the Danube, the Buda Castle Quarter and Andrássy Avenue - World Heritage Site - Pictures, info and travel reports". Worldheritagesite.org. 8 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2008.
^ "Macaristan'ın Siyasi Görünümü". mfa.gov.tr. 26 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2023.
^ Bayar, H. İ. (2012). "Macaristan Parlamentosu'nda Yasama ve Denetim". Yasama Dergisi, 21. ss. 85-118.
^ "'Macaristan demokrasi ile otoriter devlet arasında seçim yapacak'". tr.euronews.com. 4 Nisan 2018. 26 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2023.
^ "Avrupa Parlamentosu: Macaristan'daki rejim demokrasi değil 'seçimli otokrasi'". bbc.com. 15 Eylül 2022. 26 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2023.
^ Eurydice. "Compulsory Education in Europe 2013/2014" (PDF). Avrupa komisyonu. 23 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2014.

Dış bağlantılar

Vikipedi'nin kardeş projelerinden Macaristan hakkında daha fazla bilgi edinin
	Vikisözlük'te tanımlar
	Commons'ta dosyalar
	Vikihaber'de haberler
	Vikikitap'ta kitaplar
	Vikiversite'de eğitim kaynakları