Egemen bir devletin nasıl ortaya çıktığını göstermek için kullanılan iki geleneksel teori vardır. Beyan teorisi (1933 Montevideo Konvansiyonu'nda kodifiye edilmiştir), aşağıdaki kriterleri karşılaması halinde bir devleti uluslararası hukukta tanımlar:
Beyan teorisine göre bir varlığın devlet olması, diğer devletler tarafından tanınmasından bağımsızdır. Buna karşılık, kurucu teori bir devleti ancak halihazırda uluslararası toplumun üyesi olan diğer devletler tarafından tanınması halinde uluslararası hukukta tanımlar.[1][2]
Yarı devletler, devlet olma iddialarını meşrulaştırmak için genellikle doktrinlerden birine veya her ikisine birden atıfta bulunurlar. Örneğin, beyan kriterlerini karşılayan (iddia ettikleri topraklar üzerinde fiili kısmi veya tam kontrol, bir hükûmet ve kalıcı bir nüfus), ancak devletliği başka hiçbir devlet tarafından tanınmayan varlıklar vardır. Tanınmama genellikle bu oluşumların kendi topraklarının ayrılmaz bir parçası olduğunu iddia eden diğer ülkelerle yaşanan çatışmaların bir sonucudur.[3] Diğer durumlarda, kısmen tanınan iki veya daha fazla devlet aynı toprak parçası üzerinde hak iddia edebilir ve her biri fiilen bu toprak parçasının bir kısmını kontrol edebilir (Çin Cumhuriyeti (Tayvan) ve Çin Halk Cumhuriyeti ile Kuzey Kore ve Güney Kore örneklerinde olduğu gibi). Dünyadaki devletlerin sadece bir azınlığı tarafından tanınan varlıklar, iddialarını meşrulaştırmak için genellikle beyan doktrinine başvururlar.[4]
Herhangi bir toprak üzerinde kontrolü olmayan ya da devlet olma kriterlerini kesin olarak karşılamayan ancak en az bir başka devlet tarafından egemen varlıklar olarak tanınan oluşumlar da vardır. Tarihsel olarak bu durum Kutsal Makam (1870-1929); Estonya, Letonya ve Litvanya (Sovyet ilhakı sırasında)[8] ve 1988'de bağımsızlığını ilan ettiği sırada Filistin'de yaşanmıştır.[9]Malta Egemen Askerî Düzeni şu anda bu konumdadır. Talep edilen topraklar üzerinde kontrolü olmayan tanınmayan hükûmetler için sürgündeki hükûmet sayfasına bakınız.
Birleşmiş Milletlere (BM) üye 193 devlet bulunurken, hem Kutsal Makam hem de Filistin BM'de gözlemci devlet statüsüne sahiptir.[20] Bununla birlikte, bazı ülkeler beyan kriterlerini yerine getirmekte, diğer devletlerin büyük çoğunluğu tarafından tanınmakta ve Birleşmiş Milletler üyesi olmakla birlikte, toprak talepleri veya diğer ihtilaflar nedeniyle bir veya daha fazla devlet tarafından tanınmadıkları için bu listede yer almaktadırlar.
Bazı devletler, kendilerini resmen tanımayan devletlerle gayriresmi (resmen diplomatik olmayan) ilişkileri sürdürürler. Çin Cumhuriyeti (yaygın adıyla Tayvan), düzenli konsolosluk hizmetlerine izin veren Ekonomik ve Kültürel Ofisleri aracılığıyla diğer birçok devletle gayriresmi ilişkileri sürdürdüğü için böyle bir devlettir. Bu, Çin Cumhuriyeti'nin kendisini resmen tanımayan devletlerle bile ekonomik ilişkilere sahip olmasına izin verir. Almanya,[21] İtalya,[22] Amerika Birleşik Devletleri[23] ve Birleşik Krallık[24] dahil olmak üzere toplam 56 devlet, Tayvan'da bir tür gayriresmi misyon yürütür. Kosova,[25]Kuzey Kıbrıs,[26]Abhazya,[27]Transdinyester, Sahra Cumhuriyeti,[28]Somaliland[29] ve Filistin[30] de gayriresmi diplomatik misyonlara ev sahipliği yapmakta ve/veya yurt dışında özel heyetler veya diğer gayriresmi misyonlar bulundurmaktadır.
Birleşmiş Milletler Sistemi içinde taraf olan devletler
En az bir BM üye devleti tarafından tanınmayan BM üye devletleri
1949'da ilan edilen Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC),[33] diğeri Tayvan (Çin Cumhuriyeti) olmak üzere Çin'in iki iddia sahibi hükûmetinden daha yaygın olarak tanınanıdır. Birleşmiş Milletler, ÇHC'yi 1971 yılına kadar Çin'in tek temsilcisi olarak tanımış, bu tarihten sonra ÇHC'yi tanımaya karar vermiştir (bkz. Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 2758 sayılı kararı). ÇHC ve ÇC birbirlerinin devletliğini tanımamaktadırlar ve her biri Tek Çin politikasının kendi versiyonunu uygulamaktadır, yani hiçbir devlet aynı anda her ikisini de tanıyamaz.[a] ÇC'yi tanıyan devletler (12 BM üyesi ve 26 Mart 2023 itibarıyla Kutsal Makam) onu Çin'in tek meşru hükûmeti olarak görmekte ve bu nedenle ÇHC'yi tanımamaktadır.
Tayvan (Çin Cumhuriyeti) kendisini tüm Çin'in tek meşru hükûmeti olarak görmekte ve bu nedenle ÇHC tarafından kontrol edilen tüm topraklar üzerinde münhasır egemenlik iddia etmektedir.[34] Ayrıca bkz: Tek Çin politikası.
1960'tan bu yana bağımsız olan Kıbrıs Cumhuriyeti, ada üzerinde devam eden iç anlaşmazlık nedeniyle bir BM üyesi (Türkiye) ve bir BM üyesi olmayan (Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti) tarafından tanınmamaktadır. Türkiye, Cumhuriyet'in tüm ada üzerindeki egemenliğini kabul etmemekte ve Cumhuriyet'ten "Güney Kıbrıs Rum Yönetimi" olarak bahsetmektedir.[35][36][37][38]
KKTC, Kıbrıs adasının kuzey yarısında hak iddia etmektedir.
1948'de kurulan İsrail, BM'nin 28 üyesi tarafından tanınmamaktadır.[39][40][41][42][43] Filistin halkının tek temsilcisi olarak uluslararası alanda çoğunluk tarafından tanınan Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) İsrail'i 1993 yılında tanımıştır. Ocak 2018 ve Ekim 2018'de Filistin Merkez Konseyi İsrail'in tanınmasının askıya alınması yönünde oy kullandı,[44] ancak bu pozisyon Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas tarafından henüz harekete geçirilmedi.[45][46]
İsrail, Filistin tarafından talep edilen bölgeyi "tartışmalı" topraklar (yani yasal olarak herhangi bir devlete ait olmayan topraklar) olarak görmektedir.[59][b]
Cook Adaları 1965 yılında Yeni Zelanda ile serbest ilişki içinde bir devlet haline gelmiştir. Cook Adaları tamamen kendi kendini yönetiyor ve uluslararası hukukta egemen bir devlet gibi davranıyor olsa da tüm Cook Adaları vatandaşlarının Yeni Zelanda vatandaşı olduğu ve ülkenin devlet başkanının Yeni Zelanda Hükümdarı olduğu düşünüldüğünde, anayasal statüleri tam bağımsız bir devletten farklıdır.[68][69][70] 2015 yılı itibarıyla Cook Adaları 43 devletle diplomatik ilişki kurmuşken,[71] Nisan 2023 itibarıyla bu sayı en az 53 BM üye devletinin yanı sıra Kutsal Makam, Kosova, Niue ve Avrupa Birliği'dir. Amerika Birleşik Devletleri gibi diplomatik ilişki kuran bazı ülkeler Cook Adaları'nı tamamen egemen bir devlet olarak tanırken, Fransa gibi bazıları tanımamıştır.[72][73] Cook Adaları dokuz Birleşmiş Milletler uzmanlık kuruluşunun üyesidir ve Birleşmiş Milletler şu anda Cook Adaları'nı yalnızca kendisine ve Niue'ye özgü bir kategori olan "üye olmayan devlet" olarak sınıflandırmaktadır.[74][75][76][77]
Bazıları tarafından uluslararası egemenliğe sahip olmadığı kabul edilen ve Yeni Zelanda ile serbest ilişki içinde olan devlet.
Fas, Batı Sahra'nın büyük bölümünü istila ve ilhak ederek İspanya'yı 1975 yılında bölgeden çekilmeye zorladı.[95] 1976 yılında Polisario Cephesi, Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti (SDAR) olarak Batı Sahra'nın bağımsızlığını ilan etti.[96] SDAR büyük ölçüde Cezayir'de bulunan ve Batı Sahra'nın tamamında hak iddia eden ancak sadece küçük bir bölümünü kontrol eden sürgündeki bir hükümettir. SDAR, 46 BM üyesi devlet ve Güney Osetya tarafından tanınmaktadır. Diğer 38 BM üyesi devlet SDAR'yi tanımış ancak daha sonra kendi kaderini tayin konusunda yapılacak bir referandumun sonucunu beklemek üzere tanımayı geri çekmiş ya da askıya almıştır.[97][98] Fas da dahil olmak üzere geri kalan BM üyesi devletler SDAR'yi hiçbir zaman tanımamıştır. SDAR, Afrika Birliğinin bir üyesidir. Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 34/37 sayılı kararı Batı Sahra halkının kendi kaderini tayin hakkını tanımış ve Polisario Cephesini de Batı Sahra halkının temsilcisi olarak kabul etmiştir.[99] Batı Sahra, Birleşmiş Milletlerin kendi kendini yönetemeyen bölgeler listesinde yer almaktadır. Fas ve Amerika Birleşik Devletleri[100] dışında hiçbir devlet Fas'ın Batı Sahra'yı ilhakını resmen tanımamakla birlikte bazı devletler Fas'ın özerklik planını desteklemektedir. Arap Birliği, Fas'ın Batı Sahra topraklarının tamamı üzerindeki hak iddiasını desteklemektedir.[101]
Fas, Batı Sahra'nın (SDAR tarafından kontrol edilen bölge de dâhil olmak üzere) kendi egemenlik alanının bir parçası olduğunu iddia etmektedir.
Tayvan (resmi adıyla Çin Cumhuriyeti), BM üyesi devletlerin çoğunluğunun kademeli olarak Çin Halk Cumhuriyeti'ni (ÇHC) tanımaya başladığı yaklaşık 1950'lerin sonu/1960'lara kadar Çin'in tek hükûmeti olarak çoğunluk tarafından tanınmıştır.[103] Birleşmiş Milletler de ÇHC'yi 1971 yılına kadar Çin'in tek temsilcisi olarak tanımış ve bu tarihten sonra bu tanıma kararını ÇHC'ye vermiştir (bkz. Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 2758 sayılı kararı). ÇC ve ÇHC birbirlerinin devlet olma niteliğini tanımamaktadır ve her biri Tek Çin politikasının kendi versiyonunu uygulamaktadır, yani hiçbir devlet aynı anda her ikisini de tanıyamaz.[a] ÇHC şu anda 12 BM üyesi ve Kutsal Makam tarafından tanınmaktadır. Geriye kalan tüm BM üyesi devletler ile Cook Adaları ve Niue, ÇC yerine ÇHC'yi tanımakta ve ÇHC'nin Tayvan üzerindeki toprak iddiasını kabul etmekte ya da Tayvan'ın statüsü konusunda bağlayıcı olmayan bir tutum sergilemektedir. ÇHC'yi tanıyan BM üyesi devletlerin önemli bir kısmı ve Somaliland Cumhuriyeti, yine de ÇHC ile resmi olarak diplomatik olmayan ilişkiler yürütmekte ve ÇC'yi "Taipei" veya "Tayvan" olarak tanımlamaktadır. ÇC, 1990'ların başından bu yana "Tayvan" da dahil olmak üzere çeşitli isimler altında ayrı bir Birleşmiş Milletler üyeliği arayışına girmiştir.[106]
Transdinyester (resmi olarak Transdinyester Moldova Cumhuriyeti) 1990 yılında bağımsızlığını ilan etti. BM üyesi olmayan iki ülke tarafından tanınmaktadır: Abhazya ve Güney Osetya.[107]
Somaliland 1991 yılında bağımsızlığını ilan etmiştir. Somaliland, 26 Haziran 1960'tan (İngiliz Somaliland Protektorası'nın Birleşik Krallık'tan tam bağımsızlığını kazandığı tarih) 1 Temmuz 1960'a (Somaliland Devleti'nin Somali Cumhuriyeti'ni kurmak üzere Somali ile birleştiği tarih) kadar varlığını sürdüren kısa ömürlü egemen bir devlet olan Somaliland Devleti'nin halefi olduğunu iddia etmektedir.[108] Hiçbir devlet tarafından resmi olarak tanınmamakla birlikte, bazı BM üyesi devletler ve Çin Cumhuriyeti (Tayvan) ile gayriresmi ilişkiler sürdürmektedir.[109][110][111] Tayvan ve Somaliland'ın, Tayvan'ın kendisini tanımayan diğer ülkelerle ilişkilerini yürütmesine benzer şekilde, birbirlerinin ülkelerinde karşılıklı temsilcilikleri bulunmaktadır.[112][113] 1 Ocak 2024'te Etiyopya ve Somaliland, potansiyel bir tanıma karşılığında Etiyopya'ya Berbera Limanı üzerinden Kızıldeniz'e erişim sağlayan bir mutabakat zaptı imzaladı.[114][115]
Somali, Somaliland'in kendi egemenlik alanının bir parçası olduğunu iddia etmektedir.
^abHem Çin Cumhuriyeti hem de Çin Halk Cumhuriyeti resmi olarak Çin'in tamamını temsil ettiklerini iddia etmekte ve Çin'in hem ÇHC tarafından kontrol edilen bölgeyi hem de ÇC tarafından kontrol edilen bölgeyi kapsayan tek bir egemen varlık olduğunu belirtmektedir. ÇHC ve ÇC birbirlerinin devlet olma iddialarını resmen tanımamakta ve diğer devletler arasında Çin'in tek meşru temsilcisi olarak diplomatik tanınma için rekabet etmektedirler. Tarihsel olarak, hem ÇHC hem de ÇC, diplomatik ilişkilerde bulunan veya diğerini tanıdığını iddia eden herhangi bir devletle diplomatik ilişkilerini kesmiştir, ancak ÇC 1990'larda demokrasiye geçtiğinden beri bazı durumlarda ikili tanımayı kabul etmiştir. Ancak 2021 itibarıyla hiçbir devlet hem ÇC'yi hem de ÇHC'yi resmi olarak tanımamaktadır.[104][105]
^Grzybowski, Janis (2017). "To Be or Not to Be: The Ontological Predicament of State Creation in International Law". European Journal of International Law. Oxford University Press (OUP). 28 (2): 409-432. doi:10.1093/ejil/chx031. ISSN0938-5428.
^Lemkin, Raphaël (2008) [1944]. Axis Rule in Occupied Europe: Laws of Occupation, Analysis of Government, Proposals for Redress. The Lawbook Exchange, Ltd. s. 11. ISBN978-1-58477-901-8. Erişim tarihi: 30 Haziran 2019. The creation of puppet states or of puppet governments does not give them any special status under international law in the occupied territory. Therefore the puppet governments and puppet states have no greater rights in the occupied territory than the occupant himself. Their actions should be considered as actions of the occupant and hence subject to the limitations of the Hague Regulations.
^Middlebush, Frederick A. (1934). "The Effect of the Non-Recognition of Manchukuo". American Political Science Review. Cambridge University Press (CUP). 28 (4): 677-683. doi:10.2307/1947199. ISSN0003-0554.
^Seguin, Denis (29 Temmuz 2011). "What makes a country?". The Globe and Mail. 24 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2024.
^"Representative Offices Abroad". Turkish Republic of Northern Cyprus, Public Information Office. 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010.
^US Library of Congress (7 Ekim 2000). "World War II and Korea". Country Studies. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2008.
^Staff writers (20 Şubat 2008). "Palestinians 'may declare state'". BBC News. British Broadcasting Corporation. 25 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2011.:"Saeb Erekat, disagreed arguing that the Palestine Liberation Organisation had already declared independence in 1988. "Now we need real independence, not a declaration. We need real independence by ending the occupation. We are not Kosovo. We are under Israeli occupation and for independence we need to acquire independence".
^Shelley, Toby (1988). "Spotlight on Morocco". West Africa. Londra: West Africa Publishing Company Ltd (3712–3723: 5–31 December): 2282. "... the SADR was one of the first countries to recognise the state of Palestine."
^United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. "Arab States: Palestine". United Nations. 4 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2011.
^Israel's Disengagement Plan: Renewing the Peace Process 3 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: "Israel will guard the perimeter of the Gaza Strip, continue to control Gaza air space, and continue to patrol the sea off the Gaza coast. ... Israel will continue to maintain its essential military presence to prevent arms smuggling along the border between the Gaza Strip and Egypt (Philadelphi Route), until the security situation and cooperation with Egypt permit an alternative security arrangement."
^"About Cook Islands". New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade. 11 Şubat 2021. 25 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2023.
^"Kosovo"(PDF). 16 Şubat 2008 tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2010.
^Affairs, New Zealand Ministry of Foreign (7 Kasım 2022). "Niue". New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade. 21 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2023.
^abClogg, Rachel (2001). "Abkhazia: Ten Years On"(PDF). Conciliation Resources. 16 Şubat 2016 tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2008.
^"About Western Sahara". Australia Western Sahara Association. November 2006. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2010.
^Global Investment and Business Center, Inc. Staff Taiwan Foreign Policy and National Security Yearbook 2011 Second Edition International Business Publications, USA 0-7397-3660-4
^"Somaliland profile". BBC News. 11 Temmuz 2011. 16 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2023.
^Hagi, Mohamed (1 Mayıs 2024). "A Future Outlook: Prospects for Somaliland-Taiwan Relations". Global Taiwan Institute. 26 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2024. It is an official relationship in numerous respects, but not diplomatic. Put another way, the bilateral partnership is deemed official due to the signatures of two foreign ministers. On the other hand, it differs from Taiwan’s relationships with its more formal diplomatic allies.
^Asia West and Africa Department. "Republic of Somaliland". Ministry of Foreign Affairs of the Republic of China. 10 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023.