Wybory uzupełniające do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji

Wybory uzupełniające do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji (1989–1991) odbyły się trzy razy: 8 października 1989, 4 i 18 lutego 1990 oraz 27 maja i 10 czerwca 1990. We wszystkich przypadkach przyczyną była śmierć deputowanych wybranych w wyborach parlamentarnych w 1989.

Lista wyborów uzupełniających do Senatu I kadencji

Okręg	Data	Były senator	Wybrany senator	Przyczyna
piotrkowski	08.10.1989	Grzegorz Białkowski	Piotr Andrzejewski	śmierć
opolski	04.02.1990	Edmund Osmańczyk	Dorota Simonides	śmierć
	18.02.1990
lubelski	27.05.1990	Adam Stanowski	Jerzy Kłoczowski	śmierć
	10.06.1990

Przyczyny zarządzania wyborów uzupełniających

Podstawą prawną zarządzenia wyborów uzupełniających do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej^[a] I kadencji była Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Ordynacja wyborcza do Senatu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej^[1].

Zgodnie z art. 16 tej ustawy w razie utraty mandatu przez senatora Senat podejmował uchwałę w sprawie przeprowadzenia wyborów uzupełniających w okręgu, z którego został on wybrany, zaś na podstawie art. 95 ordynacji wyborczej do Sejmu^[2] Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nie później niż w 10. dniu od powzięcia uchwały przez izbę wyższą zarządzał ich przeprowadzenie w terminie do 3 miesięcy od dnia stwierdzenia wygaśnięcia mandatu. Wyborów uzupełniających nie przeprowadzano w okresie 6 miesięcy przed dniem upływu kadencji Sejmu. Głosowanie przeprowadzano wyłącznie na terytorium kraju.

Wygaśnięcie mandatu senatora stwierdzał Senat w następujących wypadkach:

• stwierdzenia nieważności wyboru senatora;
• odmowy złożenia ślubowania;
• utraty prawa wybieralności;
• śmierci;
• zrzeczenia się mandatu.

Zasady wyboru

Aby zdobyć mandat senatorski, zwycięski kandydat musiał uzyskać bezwzględną większość głosów ważnych. W innym przypadku 14 dni później odbywało się głosowanie ponowne z udziałem dwóch kandydatów z największą liczbą głosów w I turze. Po głosowaniu ponownym miejsce w Senacie otrzymywał kandydat z większą liczbą głosów ważnych (większość względna). W obu turach za ważny uznawano również głos, który oddano przez skreślenie nazwisk wszystkich kandydatów (czyli braku poparcia dla któregokolwiek z nich), zatem wliczał się on do łącznej liczby głosów.

Wybory uzupełniające 8 października 1989 (województwo piotrkowskie)

Wybory uzupełniające do Senatu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w województwie piotrkowskim, które odbyły się 8 października 1989, zostały zarządzone przez Prezydenta PRL Wojciecha Jaruzelskiego 2 sierpnia 1989^[3] z powodu śmierci Grzegorza Białkowskiego. Przeprowadziła je Okręgowa Komisja Wyborcza w Piotrkowie Trybunalskim.

Mandat senatorski uzyskał Piotr Andrzejewski.

Kalendarz wyborczy

Województwo piotrkowskie na tle Polski

• do 13 września 1989 – zgłaszanie kandydatów na senatora do okręgowych komisji wyborczych w celu zarejestrowania,
• 8 października 1989, godz. 6:00–22:00 – głosowanie^[3].

Kandydaci

Swoje kandydatury zarejestrowali:

1. Piotr Andrzejewski,
2. Kazimierz Falak,
3. Zygmunt Jankowski,
4. Mirosław Kaliszczak,
5. Stanisław Kersz.

Wyniki

Kandydat	Głosów	%
Piotr Andrzejewski	43 080	65,07
Kazimierz Falak	10 711	16,18
Zygmunt Jankowski	7572	11,44
Stanisław Kersz	2023	3,06
Mirosław Kaliszczak	1819	2,75
skreśleni wszyscy kandydaci[b]	996	1,50
Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza

Wybory uzupełniające 4 i 18 lutego 1990 (województwo opolskie)

Wybory uzupełniające do Senatu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w województwie opolskim, które odbyły się 4 i 18 lutego 1990, zostały zarządzone przez Prezydenta PRL Wojciecha Jaruzelskiego 29 listopada 1989^[4] z powodu śmierci Edmunda Osmańczyka. Przeprowadziła je Okręgowa Komisja Wyborcza w Opolu.

Mandat senatorski uzyskała Dorota Simonides.

Kalendarz wyborczy

Województwo opolskie na tle Polski

• do 12 stycznia 1990 – zgłaszanie kandydatów na senatora do okręgowych komisji wyborczych w celu zarejestrowania,
• 4 lutego 1990, godz. 6:00–22:00 – głosowanie
• 18 lutego 1990, godz. 6:00–22:00 – ponowne głosowanie^[4].

Kandydaci

Swoje kandydatury zarejestrowali:

1. Jerzy Bobrowski,
2. Henryk Kroll,
3. Józef Pietrzykowski,
4. Dorota Simonides.

Wyniki

Kandydat	I tura		II tura
	Głosów	%	Głosów	%
Henryk Kroll	84 601	39,39	124 498	32,35
Dorota Simonides	76 592	35,66	258 135	67,07
Józef Pietrzykowski	33 951	15,81	—
Jerzy Bobrowski	17 265	8,04
skreśleni wszyscy kandydaci[b]	2387	1,11	2213	0,58
Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza – I tura i II tura

Wybory uzupełniające 27 maja i 10 czerwca 1990 (województwo lubelskie)

Wybory uzupełniające do Senatu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w województwie lubelskim, które odbyły się 27 maja i 10 czerwca 1990, zostały zarządzone przez Prezydenta RP Wojciecha Jaruzelskiego 3 kwietnia 1990^[5] z powodu śmierci Adama Stanowskiego. Przeprowadziła je Okręgowa Komisja Wyborcza w Lublinie; I tura głosowania odbyła się równocześnie z wyborami do rad gmin.

Mandat senatorski uzyskał Jerzy Kłoczowski.

Kalendarz wyborczy

Województwo lubelskie na tle Polski

• do 30 kwietnia 1990 – zgłaszanie kandydatów na senatora do okręgowych komisji wyborczych w celu zarejestrowania,
• 27 maja 1990, godz. 6:00–22:00 – głosowanie
• 10 czerwca 1990, godz. 6:00–22:00 – ponowne głosowanie^[5].

Kandydaci

Swoje kandydatury zarejestrowali:

1. Marian Fuszara,
2. Janusz Jurek,
3. Jerzy Kłoczowski,
4. Roman Wierzbicki.

Wyniki

Kandydat	I tura		II tura
	Głosów	%	Głosów	%
Jerzy Kłoczowski	91 848	40,51	47 320	50,93
Roman Wierzbicki	79 540	35,08	44 705	48,11
Janusz Jurek	28 447	12,54	—
Marian Fuszara	19 487	8,59
skreśleni wszyscy kandydaci[b]	7407	3,27	891	0,96
Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza – I tura i II tura

Uwagi

1. Do 30 grudnia 1989 izba nosiła nazwę Senat Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
2. Ordynacja wyborcza do Senatu z 1989 dopuszczała możliwość oddania głosu ważnego także przez skreślenie nazwisk wszystkich kandydatów (czyli braku poparcia dla któregokolwiek z nich).

Przypisy

1. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Ordynacja wyborcza do Senatu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. z 1989 r. nr 19, poz. 103).
2. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej X kadencji, na lata 1989-1993 (Dz.U. z 1989 r. nr 19, poz. 102).
3. Zarządzenie Prezydenta Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 2 sierpnia 1989 r. w sprawie wyborów uzupełniających do Senatu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. z 1989 r. nr 48, poz. 263).
4. Zarządzenie Prezydenta Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 2 sierpnia 1989 r. w sprawie wyborów uzupełniających do Senatu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. z 1989 r. nr 63, poz. 380).
5. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 kwietnia 1990 r. w sprawie wyborów uzupełniających do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1990 r. nr 22, poz. 128).