Po zatargu biskupa polowego Stanisława Galla z marszałkiem Józefem Piłsudskim i zgodzie Watykanu na dymisję Galla, Józef Gawlina został kandydatem na tę funkcję. Piłsudski w dniu 7 lutego 1933 przeprowadził z Gawliną rozmowę, w której wyraził zgodę na objęcie funkcji biskupa polowego. Jednocześnie przedstawił, jako minister spraw wojskowych swoje wymagania. Przełożonym biskupa był osobiście Piłsudski, sprawy techniczne i organizacyjne miał załatwiać płk Adam Korwin-Sokołowski szef Gabinetu Ministra. Spory między nim a Sokołowskim miał godzić Piłsudski. Określił też Gawlinie zadania działalności duszpasterstwa wojskowego, gdyż jak twierdził w tej dziedzinie po jego poprzedniku był: duży bezwład i nieporządek niemający sobie równego w innej części wojska[3]. Po rezygnacji biskupa Stanisława Galla, 14 lutego 1933 został mianowany biskupem polowym Wojska Polskiego ze starszeństwem od 1 stycznia 1932. Święcenia biskupie przyjął 19 marca 1933 w Królewskiej Hucie (dziś Chorzów). Udzielił mu ich kardynał August Hlond, arcybiskup metropolita gnieźnieński i poznański, któremu asystowali biskup Wincenty Tymieniecki, biskup diecezjalny łódzki, i Stanisław Adamski, biskup diecezjalny katowicki w kościele parafialnym św. Barbary w Chorzowie, w której sprawował dotychczas funkcję proboszcza. Wierni parafii św. Barbary ufundowali tablicę w związku z odejściem biskupa, która zawisła w zakrystii kościoła. Kardynał August Hlond (także syn Ziemi Śląskiej) był jego przewodnikiem i opiekunem, a także protektorem. W 1933 roku otrzymał także honorowe obywatelstwo Królewskiej Huty[4].
9 kwietnia 1933 odbył ingres do katedry polowej w Warszawie. Po objęciu stanowiska biskupa polowego gen. Gawlina zachował struktury Kurii. Pozostały dwa wydziały: organizacyjno-administracyjny i oświatowo-wychowawczy oraz referat greckokatolicki. Kurii podlegały: Dziekanat Generalny, dziekani Okręgów Korpusów, starsi kapelani, kapelanii oraz proboszcze. W tym czasie w Kurii było 128 księży. Gawlina wprowadzał w Kurii reformy. Jeździł po najodleglejszych jednostkach i poligonach. Nazywano go „biskupem-wędrowcem”. W kontaktach z żołnierzami i kadrą przyjął postawę otwartą. Starał się pomóc ludziom. Kapłanom stawiał wysokie wymagania, co nie czyniło go wśród duchowieństwa Kurii Polowej zbyt popularnym. Swym postępowaniem niejednokrotnie narażał się przełożonym wojskowym i władzom państwowym. Przykładem odwagi cywilnej był udział w pogrzebie Wojciecha Korfantego w dniu 20 sierpnia 1939 w Katowicach. Był na pogrzebie jedynym biskupem przybyłym z Warszawy. W sprawie Wojciecha Korfantego interweniował wcześniej niejednokrotnie u władz, w tym u Józefa Piłsudskiego. W Wojsku Polskim zorganizował liczne ośrodki duszpasterstwa polowego. Zaczęły dobrze funkcjonować kościoły garnizonowe i szkolne. Poświęcał dużo czasu na pracę z młodzieżą zrzeszoną w Hufcach Służby Młodzieży, utworzonych dekretem Prezydenta RP 22 czerwca 1936 r.
Wojna zastała Gawlinę w Warszawie. Dokonał kilku mianowań dziekanów. Ewakuacja Kurii Polowej nastąpiła 4 września. W nocy z 6 na 7 września 1939 Gawlina opuścił Warszawę na polecenie naczelnych władz WP – marszałkaEdwarda Śmigłego–Rydza. Biskup wycofywał się na wschód. Dotarł do Łucka, gdzie w czasie bombardowania został ranny. Dotarł do granicy polsko-rumuńskiej, którą przekroczył w dniu 18 września. Przybył do Bukaresztu, potem przez Węgry 5 października dotarł do Rzymu. Po audiencji u papieża Piusa XIISekretariat Stanu Stolicy Apostolskiej przedłużył mu jurysdykcje biskupa polowego, co pośrednio oznaczało uznanie ciągłości państwa polskiego i jego armii. Wyjechał do Francji. 18 października 1939 po przybyciu do Paryża formalnie podjął obowiązki biskupa polowego Wojsk Polskich (Polskich Sił Zbrojnych na uchodźstwie). Włączył się do organizacji Wojska Polskiego we Francji. Organizował dla żołnierzy niedzielne nabożeństwa przez radio. Zarządzeniem z 12 listopada 1939 Ministra Spraw Wojskowych rządu RP na uchodźstwie, gen. Władysława Sikorskiego, został zastępcą przewodniczącego zarządu Polskiego Czerwonego Krzyża w czasie wojny[6]. Wydał Modlitewnik Żołnierza Polskiego. 21 grudnia 1939 dekretem prezydenta Raczkiewicza został mianowany członkiem I Rady Narodowej RP, następnie zastępcą członka Komisji Wojskowej, członkiem Komisji Prawno-Konstytucyjnej i przewodniczącym Komisji Spraw Zagranicznych.
Działał w Radzie Narodowej. Udzielał pomocy polskim uchodźcom we Francji. Od stycznia 1940 był członkiem Rady Naczelnej Światowego Związku Polaków z Zagranicy. Od 18 września 1940 przebywał w Wielkiej Brytanii, po klęsce Francji. Od kwietnia do października 1942 przebywał w ZSRR, gdzie gen. Władysław Anders formował Polską Armię. Opuścił ZSRR ostatnim transportem odchodzącym do Iranu. Po powrocie z Bliskiego Wschodu kontynuował swoją prace w oddziałach Wojska Polskiego w Wielkiej Brytanii. Powołał dwa seminaria duchowne: w Szkocji i w Syrii. 16 sierpnia 1943 gen. Gawlina celebrował mszę żałobną na pogrzebie Władysława Sikorskiego w Newark.
Decyzją Piusa XII z dnia 29 listopada 1952 został wyniesiony do godności arcybiskupa tytularnego Madito. Papież Jan XXIII powołał abpa Gawlinę na członka Komisji Przygotowawczej dla Spraw Biskupów i Zarządu Diecezjami – Soboru Watykańskiego II. Od 1962 brał udział w I, II i III sesji soboru[8] jako sekretarz Komisji dla spraw Biskupów i Diecezji.
Powrót na Monte Cassino
Arcybiskup Józef Feliks Gawlina zmarł na zawał serca w noc 21/22 września 1964 w Rzymie. Pierwszy pogrzeb gen. biskupa Józefa Gawliny odbył się w Rzymie. Pochowany na cmentarzu Campo Verano. Trumnę pochowano w grobowcu sióstr felicjanek. Drugi pogrzeb odbył się 8 kwietnia 1965, kiedy to zgodnie z jego wolą zwłoki przeniesiono na Polski Cmentarz Wojenny na Monte Cassino.
↑ abStanisławS.ŁozaStanisławS. (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa: Wyd. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe: na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 196.
↑Anna Bindacz: Gmina Rudnik – kraina pałaców i zieleni. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW Grzegorz Wawoczny, 2005, s. 47. ISBN 83-89802-09-0.
↑A. Korwin-Sokołowski, Fragmenty wspomnień 1910–1945, wyd. Editions Spotkania, Paryż 1985.
.jpg)
_-_1946-05-16_-_J%C3%B3zef_Gawlina_in_Casarano.jpg)
_-_1946-05-16_-_J%C3%B3zef_Gawlina_in_Casarano.jpg)
