|
Papiamento
O papiamento[4] (/ˌpɑːpiəˈmɛntoʊ/)[5] é unha lingua crioula de base portuguesa e castelá falada no Caribe Neerlandés. É a lingua máis falada nas illas caribeñas de Aruba, Curaçao e Bonaire, tendo status oficial en Aruba e Curaçao. O papiamento tamén é unha lingua recoñecida nos organismos públicos neerlandeses de Bonaire, Santo Eustaquio e Saba.[2]
Historia
O papiamento orixinouse do pidgin portugués coñecido como Guene, falado polos escravos africanos traídos polos holandeses para o traballo na cana de azucre. Despois da toma de Cabo Verde por Portugal e a devolución de Nova Holanda á xurisdición portuguesa, algúns xudeus sefarditas portugueses de Cabo Verde e case todos os do nordeste brasileiro foron para as antillas holandesas, levando consigo o portugués. A lingua xudeu-portuguesa mesturarase co Guene dos escravos africanos, dando orixe á primeira forma do papiamento, no século XVIII. Coa administración do imperio colonial holandés nas illas, a influencia holandesa lega moitas palabras do seu idioma ao papiamento. No final do século XIX a influencia do español ocorre co contacto cos países veciños, especialmente Venezuela.
O nome procede da palabra papiá, que significa 'conversar', derivada orixinalmente da palabra portuguesa papear. Orixínase igualmente deste verbo coloquial o nome do crioulo de base lusófona de Malaca, o papiá kristáng. O verbo papiá aínda existe no crioulo caboverdiano, e significa falar.
Xa existen, emisoras de radio, canles de televisión e xornais en papiamento e dicionarios bilingües.
Táboa comparativa
| Galego
|
Portugués
|
Papiamento
|
Crioulo de Guinea-Bissau
|
Crioulo de Cabo Verde* **
|
| Benvido |
Bem-vindo |
Bon Bini |
Bô bim drito |
Bem-vindo***
|
| Bos días |
Bom Dia |
Bon dia |
bon dia |
Bon dia
|
| Grazas |
Obrigado |
Danki |
Obrigado |
Obrigadu
|
| Como vai? |
Como vai? |
Con ta bai? |
Kuma ku bu na bai? |
Módi ki bu sa ta bai?
|
| Moi ben |
Muito bom |
Hopi bon |
I bon dimás |
Mutu bon
|
| Estou ben |
Eu estou bem |
Mi ta bon |
Ami n´stá bon |
N sta dretu
|
| Eu, Eu Son |
Eu, Eu Sou |
Mi |
Ami |
N, Mi e
|
| Pase un bo día |
Tenha um bom dia |
Pasa un bon dia |
Pasa un bon dia |
Pasa un bon dia
|
| Véxote despois, ata logo |
Vejo você depois, Até logo |
Te aworo |
N´ta odjau dipus |
N ta odjâ-u dipôs, Te lógu
|
| Comida |
Comida |
Cuminda |
Bianda |
Cumida
|
| Pan |
Pão |
Pan |
Pon |
Pon
|
| Refresco, Zume |
Suco, Refresco, Sumo |
Refresco |
Sumo |
Sumu
|
| Gústame Aruba |
Eu amo Aruba |
Mi stima Aruba |
N´gosta di Aruba |
N gosta di Aruba
|
*Variante de Santiago
**Escrita adoptada neste exemplo: ALUPEC
***Palabra en portugués usada en crioulo;
Notas
Véxase tamén
Outros artigos
Bibliografía
- Quint, Nicolas (2000). Le cap-verdien: origines et devenir d'une langue métisse (en francés). París: L'Harmattan.
- Jacobs, Bart (2008). "Papiamentu: A Diachronic Analysis of Its Core Morphology". Pharisis: 59–82 – vía Academia.edu.
- Jacobs, Bart (2009). "The Upper Guinea origins of Papiamentu: Linguistic and historical evidence". Diachronica 26 (3): 319–379. doi:10.1075/dia.26.3.02jac. hdl:10961/207.
- Jacobs, Bart (2009). "The Origins of Old Portuguese Features in Papiamento". FPI/UNA, Curaçao.
- Jacobs, Bart (2012). Origins of a Creole: The History of Papiamentu and Its African Ties. Berlin: De Gruyter.
- Martinus, Efraim Frank (1996). The Kiss of a Slave: Papiamento's West-African Connections (Tese). University of Amsterdam.
- Fouse, Gary C. (2002). The Story of Papiamentu: A Study in Slavery and Language. New York: University Press of America.
- Holm, John H. (1989). Pidgins and Creoles. 1: Theory and Structure. Cambridge: Cambridge University Press.
- Joubert, Sidney; Perl, Matthias (2007). "The Portuguese Language on Curaçao and Its Role in the Formation of Papiamentu". Journal of Caribbean Literatures 5 (1): 43–60. JSTOR 40986317.
- McWhorter, John H. (2000). The Missing Spanish Creoles: Recovering the Birth of Plantation Contact Languages. Berkeley: University of California Press.
- van Buurt, Gerard; Joubert, Sidney M. (1997). Stemmen uit het Verleden: Indiaanse Woorden in het Papiamento (en neerlandés). Willemstad.
- Eckkrammer, Eva (2007). "Papiamentu, Cultural Resistance, and Socio-Cultural Challenges: The ABC Islands in a Nutshell". Journal of Caribbean Literatures 5 (1): 73–93. JSTOR 40986319.
- Dicionarios
- Mansur, Jossy (1991). "Dictionary English-Papiamento Papiamento-English". Edicionnan Clasico Diario, Oranjestad.
- Ratzlaff, Betty (2008). "Papiamento-Ingles, Dikshonario Bilingual". TWR Jong Bonaire.
- Joubert, Sidney (2007). "Handwoordenboek Papiaments-Nederlands". Joubert Press, Willemstad.
- Van Putte, Florimon; Van Putte-De Wind, Igma (2005). "Groot Woordenboek Papiaments Nederlands". Walburg Press, Zutphen
- Kramer, Johannes (2015). "Etymologische Studien zum Papiamento". Buske Verlag, Hamburg.
- N.N., Los Editores (1876). GUIA para los españoles hablar papiamento y viceversa: Para que los de ...
- Marugg, Tip (1992). "Dikshonario Erotiko Papiamentu". Scherpenheuvel, Curaçao.
- Banko di Palabra – basic dictionary, based on the Unesco sponsored Papiamento spell checker
- Majstro English-Papiamento dictionary
- Glosbe English-Papiamento dictionary
- Gramáticas
- Goilo, Enrique R. (2000). "Papiamentu Textbook". De Wit Stores, Oranjestad.
- Blankenburg, Eleanor (1986). "Basic Papiamentu Grammar for English Speakers". Blankenburg Edition, Bonaire.
- Frans-Muller, Xiomara (2017). "Papia Papiamentu ku mi". Expert book, Bonaire.
|
|
