Londonska konvencija o moreuzima

Londonska konvenciju o moreuzu

Bosfor (crveni), Dardaneli (žuti) i Mramorno more između njih, zajednički su poznati kao Turski moreuz. Prikazane su moderne granice.
Potpisan	13. juli 1841. (1841-07-13)
Lokacija	London, Ujedinjeno Kraljevstvo
Potpisnici	Osmansko Carstvo Austro-Ugarska Ruska Imperija Britansko Carstvo Francuska Pruska

U Londonskoj konvenciji o moreuzima, zaključenoj 13. jula 1841. između tadašnjih velikih sila Evrope – Rusije, Ujedinjenog Kraljevstva, Francuske, Austrije i Pruske – ponovo je uspostavljena "drevna vlast" Osmanskog Carstva zatvaranjem turskih moreuza (Bosfora i Dardanelija), koji povezuju Crno more sa Mediteranom, za sve ratne brodove, osim onih sultanovih saveznika tokom rata. Tako je koristio britanskoj pomorskoj moći na račun Rusije jer je potonja imala direktan pristup za svoju mornaricu Mediteranu.^[1]

Ugovor je jedan u nizu koji se bavi pristupom Bosforu, Mramornom moru i Dardanelima. Razvio se kao reakcija na tajni članak u Ugovoru Hünkâr İskelesi, nastalom 1833, u kojem je Osmansko Carstvo jamčilo isključivo korištenje moreuza osmanskim i ruskim carskim ratnim brodovima u slučaju opšteg rata, ne dozvoljavajući "stranim ratnim brodovima da uđu u to pod bilo kojim izgovorom".^[2] Savremeni ugovor koji kontroliše odnose jest Montrejska konvencija o režimu moreuza iz 1936, koja je još uvijek na snazi.

Pozadina

Konvencija je bila sporazum između velikih sila za jačanje Osmanskog Carstva.^[3] Razvio se iz ranijeg Sporazuma o Dardanelima, potpisanog između Britanije i Osmanlija 1809.

Počevši od 1831, Egipat se, pod vodstvom egipatskog Muhameda Alija, pobunio protiv Osmanskog Carstva, što je rezultiralo egipatsko-osmanskim ratom (1831–1833). Ruski car Nikola I odlučio je da podrži Osmanlije. Godine 1833. Rusija je poslala pomorsku snagu i trupe da podrže osmanlijsku odbranu Carigrada. Britanija je isto tako podržavala Osmansko Carstvo.^[3]

Rusija kao glavni saveznik Osmanlija potpisalo je Ugovor iz Hünkâr İskelesi, koji je odražavao ovaj savez. Ugovor je garantovao da će Osmanlije zatvoriti moreuz za strane ratne brodove ako i kada Rusija bude ugrožena, i to zatraži.^[3]

Pregovori

Neprijateljstvo između Turaka i Egipćana nastavilo se 1839, što je rezultiralo Egipatsko-osmanlijskim ratom (1839–1841). Egipćani su ponovo ugrozili osmanlijske položaje. Lord Palmerston od Britanije pozvao je na pregovore sa Rusijom, Austrijom i Pruskom u Londonu 1840.^[3] To je rezultiralo Londonskom konvencijom (1840).

Uloženi su napori da se Francuska, koja je težila da stane na stranu Mehmeta, ubijedi da prihvati multilateralni sporazum. Ovo je evoluiralo u Konvenciju o moreuzu iz 1841, koja je uključivala garancije slične onima iz Sporazuma o Dardanelima iz 1809, koji je također produžio Londonskom konvencijom iz 1840.

Motivacija cara Nikole I da pristane na zatvaranje moreuza bila je njegova nelagodnost zbog Ugovora iz Hünkâr İskelesi, za koji se bojao da bi druge velike sile mogle okrenuti protiv Rusije stvaranjem previše bliskog saveza između njega i sultana, Abdulmedžida I. On je također ovlastio britansku mornaricu da uguši napad na Osmansko Carstvo od njenog bivšeg vazala, Muhameda Alija. Međutim, anglo-ruske tenzije oko regiona su ostale, što je na kraju dovelo do Krimskog rata.

Ishodi

S britanske tačke gledišta, ova konvencija je pomogla da se očuva evropski balans snaga sprečavanjem nove moćne ruske mornarice da dominira Mediteranom. S ruske tačke gledišta, ugovor je ohrabrivao agresivnu politiku Britanije u regionu, što bi dovelo do Krimskog rata. Različita tumačenja, kao i historija britansko-ruskih odnosa 1840-ih, sugerišu da Konvencija o moreuzu "izgleda da uspostavlja novu eru harmonije" između obje sile, držeći rusku mornaricu podalje od Mediterana, a britansku izvan Crnog mora.^[4]

Dok su ovi aranžmani primorali cara Nikolu I da odustane od svojih planova za svođenje Osmanskog Carstva na potpunu zavisnost od Rusije i otimanje kontrole nad hrišćanskim zemljama Balkana od Porte, Osmansko Carstvo nije bilo potpuno nezavisno nakon konvencije, jer se oslanjalo o Britaniju i Francusku radi zaštite.

Reference

1. Christos L. Rozakis (1987). The Turkish Straits. Martinus Nijhoff Publishers. str. 24–25.
2. Preuzeto iz orginalnog teksta Konvencije
3. Straits Convention. Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa. The Gale Group, Inc. 2004 – preko HighBeam Research.
4. J. Clarke, British Diplomacy and Foreign Policy 1782-1865: the National Interest (London, 1989), str. 207.