Erzurumski sporazumi bila su dva sporazuma iz 1823. i 1847. koji su riješili granične sporove između Osmanskog i Kadžarskog Carstva.[1]
Prvi sporazum
Iako je Zuhapskim mirom iz 1639. uspostavljena granica između između Osmanskog i Kadžarskog Carstva, granica u planinskoj regiji Zuhab ostala je mjesto povremenih sukoba u naredna dva stoljeća. Tenzije između dva carstva su rasle zbog toga što je Osmansko Carstvo skrivalo pobunjene plemena iz perzijskog Azerbejdžana. Iako tajno, Ruska Imperija pokušavala je da izvrši pritisak na Osmansko Carstvo, koje je bilo u ratu sa Grcima, koji su dobijali oružje iz Rusije.[2] Prestolonasljednik Abas Mirza, na poticaj Ruske Imperije, napao je Kurdistan i područja oko perzijskog Azerbejdžana, započevši Osmansko-kadžarski rat.[2]
Nakon bitke kod Erzuruma 1821, koja je rezultirala pobjedom Perzije, oba carstva su u julu 1823. potpisala prvi Erzurumski sporazum, koji je potvrdio granicu iz 1639. Sporazum je sadržavao i razne ekonomske i diplomatske klauzule. Sporazum je bio uključen u zagarantovan pristup perzijskim hodočasnicima da posjete sveta mjesta unutar Osmanskog Carstva.[2] Ovo je ranije bilo obećano Kerdenskim mirom iz 1746, ali su ta prava vremenom degradirala.[1] Sporazum je regulisao poreze koji se odnose na hodočasnike i nomadska plemena koja vode svoju stoku na ispašu u pograničnim krajevima.[3] Ugovor je uveo paušalni porez od 4% na perzijske trgovce u Osmanskom Carstvu, koji se prikupljao na prvoj ulaznoj tački trgovca, vjerovatno u Bagdadu, Erzurumu, ili u Istanbulu. Sporazum je također omogućio slobodnu trgovinu staklenim cijevima od Perzije do Istanbula.[1]
Sporazum je predstavljao suptilnu promjenu u načinu na koji su Osmanlije gledale na Perziju. Osmanlije su priznale Perziju kao zasebnu naciju čiji su podanici mogli pozvati Perziju na ispravku ako su njihova pojedinačna prava bila povrijeđena – privilegija koja se ranije nudila samo evropskim nacijama. Perzija je bila prva i jedina muslimanska država koja je to postigla.[1] Također je dogovoreno da će Perzija, kao i Osmanlije svake tri godine slati izaslanika u drugu zemlju, uspostavljajući trajne diplomatske odnose među sobom.[3]
Drugi sporazum
Niz graničnih incidenata 1830-ih ponovo je doveo Perziju i Osmansko Carstvo na ivicu rata. Britanija i Rusija ponudile su da posreduju, a drugi Erzurumski sporazum je potpisan 31. maja 1847.[4][5]
Ovaj sporazum je podijelio spornu regiju između dvije strane i predvidio je graničnu komisiju, sastavljenu od osmanlijskih, perzijskih, ruskih i britanskih predstavnika, da razgraniči cijelu granicu. Rad granične komisije naišao je na nekoliko političkih prepreka, ali je konačno završio svoj zadatak kada su se dvije zemlje složile sa Carigradskim protokolom od 4. novembra 1913.[6][7] Sporazum predstavlja usvajanje modernog evropskog pogleda na teritorijalni suverenitet Osmanskog Carstva i Perzije.[1][8]
Ugovor je također proširio ekonomske veze i zaštitu perzijskih trgovaca. Perzijski konzuli uspostavljeni su širom carstva, zaduženi za zaštitu Perzijanaca u krivičnim ili trgovačkim pravnim slučajevima.[1]
^ abcA Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle, Vol.III, ed. Spencer C. Tucker, (ABC-CLIO, 2010), 1140.
^ abAteş, Sabri (2013). Ottoman-Iranian Borderlands: Making a Boundary, 1843-1914 (jezik: engleski). Cambridge University Press. str. 55–56. ISBN978-1-107-03365-8.
^Victor Prescott and Gillian D. Triggs, International Frontiers and Boundaries: Law, Politics and Geography (Martinus Nijhoff Publishers, 2008: ISBN90-04-16785-4), str. 6.
