E kornôg kevandir Afrika emañ Mali.
Seizh bro zo tro-dro da Stad Vali :
• En norzh : Aljeria ha Moaritania.
• Er reter : Niger.
• Er su : Aod an Olifant ha Burkina Faso.
• Er c'hornôg : Senegal ha Ginea.
N'eus digor ebet war ar mor.
Torosennadur ha meteier
An Dorn Fatima en Hombori
Kemmus eo torosennadur Mali eus an norzh d’ar su.
• Er mervent ez eus menezioù bihan izel, eus 400 m betek 800 m (menezioù Manding).
• Er reter emañ an uhelder brasañ, betek 1 155 m er menez Hombori, lec'h uhelañ Mali.
• Er gevred emañ menez Bandiagara m'emañ ar boblad Dogon.
• En norzh-reter, en dezerzh, ez eus menezioù dezho un uhelder a 900 m (Adrar des Ifoghas).
Abalamour d’an div stêr bennañ (Niger ha Senegal) ez eus plaenennoù bras-tre.
Tri doare hin zo e Mali.
• En norzh, er Sahara, e vez un hin dezerzhel, gant glaveier izel-tre ha tamm struj ebet.
• Trovanel ha sec'h eo an hin e kreiz ar vro. Bez' ez eus glaveier etre 100 ha 700 mm dre vloavezh ; eno e kaver ar stepenn.
• Trovanel gleb eo an hin e su ar vro. Bez' ez eus glaveier etre 1000 ha 2000 mm dre vloavezh ; eno e kaver ar savanenn.
Daou goulz-amzer zo er metoù trovanel, unan sec’h hag unan glavek, a bad etre 2 ha 4 miz.
Ar boblañs
An dasparzh
Poblañs Mali n’eo ket gwall stank : 13.518.000 annezad evit 1.240.192 Km².
Stankter poblañs Mali zo 11 annezad dre km².
Digempouez eo dasparzh ar bloblañs peogwir emañ ar Sahara en norzh, a c'holo 60% eus ar vro pa ne vod nemet nemet 10% eus ar boblañs, ar pezh a dalv ur stankter izeloc'h eget 5 annezad dre km².
E kreiz ar vro, m'emañ delta an Niger, eo ar stankter brasañ peogwir en em gav eno ar besketaerien, ar vagerien loened hag al labourerien-douar.
An demografiezh
E 2005 e oa 13.518.000 a dud o vevañ e Mali. Kreskiñ a ra ar boblañs eus 3% pep bloaz.
Ur 120 bugel bennak diwar 1000 a varv bep bloaz (kalz re e-keñver Bro-C’hall, ma varv ur 4 bennak diwar 1000).
War gresk e ya ar boblañs peogwir o deus ar merc’hed kalz a vugale (6,73 dre vaouez).
Ne vevont ket pell, etre 46 ha 49 bloaz.
Ar boblañs hag ar c'hudennoù
Ar baourentez
Ur vro baour eo Mali.
Ar sec’hor en deus tizhet ar vro e-pad an 30 bloavezh tremenet, o tegas an naonegezh hag ar gwallvagadur.
An dour
Un diouer a zour a vez e Malia. Er c’hêrioù bras zoken n'eus ket kalz a diez gant an dour, mont a ra an dud da gerc’hat an dour er puñs. War ar maezioù a-wechoù e kerzhont kilometradoù evit mont da gerc’hat dour.
Ar boblañs n’eo ket kelaouet a-walc’h e-keñver an dour (lakaat an dour da virviñ evit kaout nebeutoc’h a vikrobed, da skouer).
An deskadurezh
An deskadurezh n’eo ket evit an holl an dud, n'eus ket a-walc’h a skolioù, ret eo kerzhet pell evit mont du-se, ha pa vezont war ar maez e c'hall ar c’hlasadoù bezañ eus 50 betek 100 bugel.
Pa vever war ar maez e kroger da labourat ez-yaouank, evit sikour ar familh.
Ar yec’hed
N’ez eus ket a-walc’h a vezeien.
Niver ar vezeien evit 10.000 den : 0,6 e Mali, ha 30 e Bro-C’hall.
Neuze eo diaes pareañ ar c’hleñvedoù. Met bez' ez eus kalz a gleñvedoù du-se : ar paludoù da skouer, a daper gant ar moustiked, hag a lazh kalz a dud bep bloaz.
An ekonomiezh
Un den o seniñ ar balafon.
Petra a vez produet dreist-holl ?
Diwar al labour-douar eo e vev an darn vrasañ eus an dud. Ar baotred a labour gant ostilhoù ha gant an dorn, da broduiñ edennoù blinis, mell, sorgho, riz. Ober a reont legumaj fresk e-kichen an Niger. Ar Valianed a brodu kotoñs, ezporzhiadur kentañ ar vro.
An eil tra a laka ar vro da vevañ eo ar magañ-loened, heuliet gant ar pesketa.
Ar magañ-loened hag ar pesketa a zo chomet hengounel er vro. Mali a zo produer mang bras. Met produet e vez muioc’h-mui a arachid.
Met ar c’hotoñs a chom ar pezh a vez produet da gentañ-holl.
Pinvidigezh/Paourentez
Izeloc'h eget US$ 900 eo keidenn ar c’horvoder bloaveziek dre annezad, p'emañ etre $3000 ha $8000 en Aljeria ha war-dro $22 000 e Bro-C’hall.
Unan eus Stadoù paourañ ar bed eo Mali
Boazioù hengounel
Miret o deus ar Valianed o boazioù hengounel.
Ar «griot» (a zo un den) a gont atav istorioù ar vro, an dud hag ar familh, ur barzh hag un soner eo. Adkavet e vez grioted en euredoù, ar festoù hengounel hag er badeziantoù.
Ali Fakia Touré a zo soner ha griot, evel Boubacar Traoré.
Ar c’hanaouennoù hengounel a vez sonet war ar c’hora, ar balafon, ar djembe...
Amadou Hampaté Bâ zo ur skrivagner meur eus Mali, skrivet en deus En Afrique, un vieillard qui meurt, c’est une bibliothèque qui brûle.
E Mali e vev war-dro 20 etnienn, pep hini anezho gant he boazioù hengounel. Ar pobladoù brasañ eo ar Bambaraed, ar Malinkeed, ar Soninkeed, ar Peuled, an Dogoned, ar Bozoed, ar Boboed, an Touareg.
