Mosambik [mozamˈbiːk, mozamˈbɪk] (PortugiisischMoçambique [musɐmˈbik]) isch ä Schdaat in Südoschtafrika. Mosambik isch sit em 12. November 1995 Mitgliid vom Commonwealth of Nations. Dr Nationalfiirdig isch der 25. Juni, dr Dag vo der Unabhängigkeit (1975).
An dr 2800 km lange Kischte git s e brait Kischtediefland. S deckt dr grescht Dail vum Side, wird vu d Sambesimindig no Norde zues aber schmeler. Hinter dr Kischte styt s Land stapflefermig bis zum zirka 1000 m hoche Dafelland vum Hochfäld aa. Dr hescht Bärg isch dr Monte Binga in dr Provinz Manica (an dr Gränze zue Simbabwe) mit 2436 m.
Di Huffe Fliss vum Land chemen us em Hochland un fließen in Oschten in d Stroß vu Mosambik. Dr grescht Fluss isch dr Sambesi (2.574 km), wu im Weschte vu Mosambik dur dr Cahora Bassa-Damm ufgstaut wird. Anderi großi Fliss sin dr Rovuma, dr Gränzfluss zur Tansania, dr Save un dr Limpopo. Dr Malawisee bildet e Dail vu dr Gränze mit Malawi; sy Abfluss isch dr Shire, wu in Sambesi mindet.
Mit ere Landesflechi vu 801.590 km² lyt Mosambik uf Rang 34 in dr Wält. 18 % vu dr Landesflechi sin Wald- un Buschland, 4 % Ackerland, 55 % Matten un Waide.
D Uusdehnig vum Land isch in Nord-Sid-Richtig 2000 km, in dr Wescht-Oscht-Richtig 50 bis 600 km. D Kischte am Indischen Ozean ischt 2.470 km lang.
Mosambik het 4.571 km Landesgränze, dodervu zue Malawi 1.569 km, zue Sidafrika 491 km, zue Swasiland 105 km, zue Tansania 756 km, zue Sambia 419 km un zue Simbabwe 1.231 km.
Flora
D Vegetation, wu vorheerscht, isch d Druckesavanne mit druckenem Grasland un e baar Druckewälder. D Baím in dr Savanne gheie zum Dail ihre Laub in dr Druckezyt ab un wären im Lauf vu dr Rägezyt wider grien. Tipischi Baim vu dr Druckesavanne sin Schirmakazien un Affebrotbaim. S Gras isch in dr Druckezyt bruun un verdeert, wird aber in dr Rägezyt bis zue 2 Meter hoch.
Klima
Im Land heerscht e Savanneklima vor mit ere fychten un ere druckene Johreszyt. In dr Rägezyt, wu vu Novämber bis April goht, gheie rund 80 % vu dr Johresniderschleg. Die schwanke je no Region zwische 700 un 1500 mm im Johr.Derwylscht d Tämperaturen in dr Rägezyt schwiel-haiß (tropisch) sin, het s in dr Druckezyt dytli chieleri Näächt. S ganz Johr lige d Dagestämperature zwische 25 un 30 °C, im Inland au bis 35 °C. D Näächt sin mit rund 15 bis 25 °C bsundersch an dr Kischte zum Dail seli schwiel.
In e Dail Johr, zum Byschpel 2007/2008 isch s zue uugwehnli hoche Niderschleg chuu, wu Dodesopfer gforderet un d Ärne bedroht hän.[1] Insgsamt git s im Land e hochi Klimavariabilitet un vylmol extremi Wätter, vor allem Deerine, Iberschwämmige, tropischi Zyklon. Deerine sin di hyfigschte Kataschtrofen un drätten alli zwai bis drei Johr uf. Mer goht dervu uus, ass dur di Global Ufwermig d Zyklon weniger, defir aber hefriger wäre. Wel e Großdail vu dr Bevelkerig vum Rägefäldböu läbt, sin si bsundersch aafellig gegeniber Veränderige vu dr Niderschlagsmuschter.[2]
Bevelkerig
Demografy
Di durschnittli Läbeserwartig bi dr Geburt wird mit 48,4 bis 51,78[3][4][5] Johr aagee. 43 % vu dr Bevelkerig sin unter 15 Johr alt un nume 3 % iber 65. Di zämmegfasst Fruchtbarkaitsziffere lyt bi 5,4 Chinder pro Frau. Des lyt unter anderem au dodra, ass nume 12 % vu dr ghyrotene Fraue modärni Verhietigsmethode z Verfiegig hän (Stand 2008).[6] S Land het aini vu dr hechschte AIDS-Rote vu dr Wält (12 %), was s Bevelkerigswachstum brämst.
Volksgruppe
Dr Großdail vu dr Gsamtbevelkerig ghert Bantuvelker aa. S grescht Volk bilde mit rund 40 % Aadail d Makua. Derzue git s Tsonga (21 %), d Yao (12 %), wu au z Malawi läbe, un d Makonde im Nordoschte (11 %). Di oschtafrikanische Swahili läben im Kischtebiet un mache rund 7 % vu dr Bevelkerig uus. D Chewa (4 %) hän ihre Hauptsidligsbiet z Malawi, d Shona (3 %) z Simbabwe.
Derzue het s z Mosambik e Huffe Lyt mit eme Migrationshintergrund, Chinese, Inder, Europäer (vor allem Portugiese) un Sidafrikaner.
Sproche
SIL International fiert insgsamt 43 Sproche uf, wu z Mosambik gschwätzt wäre[7]:
derzue Portugiesisch (1.580.000 Muetersprochler, rund d Helfti vu dr Mosamikaner schwätzt Portugiesisch as Zwaitsproch) un d mosambikanisch Gebärdesproch
Religion
Noch ere Hebig vu 2007 sin insgsamt 28,4 % vu dr Yywohner remisch-katholisch (in dr Hauptsach im Siden un Sidweschte) un 17,9 % moslemisch (in dr Hauptsach Sunnite, vor allem im Norden un an dr Kischte). 15,5 % sin zionistischi Chrischte, 12 % Proteschtante, dodervu 10,9 % Pfingschtler un 1,3 % Anglikaner. Dr Räscht vu dr Bevelkering (6,7 %) ghert andere Religionen aa, zmaischt Naturreligione. Kaire Religion ghere 18,7 % aa un 0,7 % sin nit ufgnuu wore.[5]
Gschicht
Friegschicht
Yysezyt
Di urspringlige Bewohner vu Mosambik sin d Jeeger un Sammler vu dr San („Buschlyt“) gsii, wu ab em 1. Johrhundert no Chrischtus in e baar Wälle vu Bantuvelker verdrängt wore sin. Die Bantu sin Buure gsii un mit ihne het in dr region d Yysezyt aagfange.
Z Mosambik het mer an verschidene Ort im ganze Land verdailt Fund us dr Yysezyt gmacht un wisseschaftlig untersuecht. Die Fund stammen us dr Zyt zwische 200 un 1000. Di sidligscht Fundstell lyt z Matola bi dr hitige Gränze zue Sidafrika, in dr Nechi vu dr yysezytlige Handelsstadt Chibuene in dr Provinz Inhambane. Nampula-Tradition wird e yysezytligi Keramik-Kultur in dr glychnamige Provinz Nampula im Norde vum Land gnännt. D Nkope-Kultur isch im Landesinnere gläge, in dr Nechi vum Malawisee. Au do, hunderti Kilometer vu dr Kischten ewäg, wyse Fund vu Glasperlen un anderem uf Handelsbeziehige mit dr Kischte, also Ort wie zum Byschpel Chibuene. Im 1. Johrtdöusert hän au Handeslbeziehige aagfange zue dr oschtafrikanische Swahelikultur. Di friescht Nännig vu Handelsbeziehige zwisch em Rote Meer un em eschtlige Afrika findet sich aber im sognännte Periplus Maris Erythraei, eme Wärch us em 1. Johrhundert no Chrischtus, wu ainzelni Handelsruute un au Häfe zwisch em Rote Meer un dr oschtafrikanische Kischte bschrybt.
D Kischte vu Mosambik as sidligschte Uuslaifer vu dr Swahilikultur
Swahili-Stedt z OschtafrikaSofala, 1572Charte vu Oschtafrika, 1596
Swahili nännt mer e islamischi, stedtisch bregti arabisch-afrikanischi Mischkultur, wu d Handelsaktivitet vun ere di gsamt Kischte vu Oschtafrika johrhundertilang bregt ghaa het. Oschtafrika isch iber si in e Handelsnetz yybezoge gsii, wu Waren un Idee driber zwische Indie, em Persische Golf un dr Großrych im Innere vu Oschtafrika, wie zum Byschpel em goldryche Munhumutaparych uusduscht wore sin. Sälbscht chinesisch Porzellan het mer bi Uusgrabigen in Swahili-Kischtestedt gfunde. E Huffe Kischtestedt vu Mosambik sin Swahili-Grindige, zum Byschpel Quelimane un Sofala. D Kischte vu Mosambik isch dr sidligscht Uuslaifer vu däm Handeslnetz gsii. Sofala im zäntrale Mosambik isch dr sidligscht afrikanisch Hafe gsii, wu regelmäßig vu arabische Chauflyt vu Oman aagfahre woren isch, Chibuene isch dergege dr sidligscht Kischtenort, wu iberhaupt im Swahili-Handelsnetz din gsii isch.
Zytwys isch dr Norde vu Mosambik unter d Herrschaft vu dr mächtige Stadt Kilwa im hitige Tansania groten un isch dodermit au bolitisch in e Swahili-Sultanat yybunde gsii.
S Landesinnere vor dr Aachumft vu dr Portugiese
S Landesinnere isch dergege zum große Dail unter em Yyfluss vu dr Kultur vu Groß-Simbabwe gstande, also em Rych vu Munhumatapa. S Zäntrum vu däm Rych isch im hitige Simbabwe gläge, syni eschtlige Provinze hän aber di zäntrale Dail vum hitige Mosambik umfasst un sin wohl bis fascht an d Kischte vum Indischen Ozean gange. Dr Goldrychtum vu däm Land isch dr Hauptgrund fir d Handelsaktivitete vu arabische un persischer Händler am Sidspitz vu Afrika un fir Stadtgrindige vu dr Swahili z Mosambik gsii.
Mosambik zwisch em 15. Johrhundert un em Unabhängigkaitskampf
Portugiesischi un niderländischi Machtuusdehnig bis 1800
Wu dr portugiesisch Seefahrer Vasco da Gama anne 1498 an d Kischte vum hitige Mosambik chuu isch, isch er do zum erschte Mol uf sym Wäg rund um Afrika uf en islamisch bregti, stedtischi Kultur mit Gldwirtschaft droffe, un uf arabischi un yyhaimischi Kunkerränz. Är isch derzue uf Seelyt droffe, wu Erfahrig mit Handelsraise zue sym Zyyl Indie ghaa hän. D Portugiese hän di bolitische un wirtschaftlige Region scho zum Dail gchänt, wel dr Pêro da Covilhã em portugiesische Chenig Johann II. no, voreb d Flotte vum Vasco da Gama uusglofem isch, e Bricht vu syne indische un afrikanische Raisen un syne Beobachtige zum Gwirzhandel im indische Calicut het chenne zuechuu loo. D Kischte vu Mosambik isch bolitisch in e Hufe Chenigrych un Sultanat ufdailt gsii. Uf ere chaline Insle im Norde isch dr da Gama uf dr dertig Schaich Moussa Ben Mbiki droffe, wu bi dr Portugiese dr Insle dr Name gee het (Ilha de Moçambique) un wu au dr Name vum hitige Land Mosambik vun em abglaitet woren isch.
Anne 1500 isch dr Vasco da Gama retuurchuu uf Oschtafrika un het mit militerische Mittel di arabisch Kunkerränz bis in s hitig Kenia verdribe. D Portugiese sin mit Schiff mit Kanone in d Häfe vu dr Handelsstedt vu Sofala bis Mombasa chuu un hän vu dr Machthaber verlangt, ass si Untertne vu dr portugiesische Chrone wäre. Isch d Forderig nit erfillt wore, isch d Stadt blinderet wore. D Portugiese hän ihre Handelschrieg grächtfertigt as Chryzzug gege di Uuglaibige un sin seli gruusig vorgange.[8] In dr erschte Helfti vum 16. Johrhundert hän si befeschtigti Stitzpinkt an dr Kischte vu Mosambik ufgrichtet. Uf dr Insle vu Mosambik het dr Afonso de Albuquerque zum Byschpel 1508 unter großem Ufwand e Feschtig (Fort San Sebastian) böue loo, wu d Stai dervu ainzeln nummeriert vu Portugal uf Oschtafrika transportiert wore sin. Dr Albuquerque isch anne 1506 vum Chenig Emanuel I. zum zweete Guverneer vu allne portugiesische Bsitzige z Asie gmacht wore. Vu dert uus, gnauer vum indische Goa uus, sin di portugiesische Bsitzige z Mosambik un em räschtlige Oschtafrika verwaltet wore. D Rychtimer vu Indie sin s Hauptzyyl vu dr portugiesische Eroberer gsii, d Bsitzige z Mosambik sin in dr Hauptsach Zwischestationen uf Indie gsii.
Derzue isch do aber au s Gold vu Monomotapa s Zyyl vu verschidene portugiesische Unternämige gsii. Si hän dert uf unermässligi Goldquälle ghofft, verglychbar dr Rychtimer, wu d Spanier um des Zyt us ihren amerikanische Bsitzige graubt hän. Si hän wäge däm au aagfange sich im Landesinnere feschtzsetze, necher am sagehafte Goldrych, zum Byschpel 1537 mit dr Eroberig vu dr Stadt Tete am Sambesi. E großflechigi Herrschaft hän di portugiesische Händler un Seldner bis ins 19. Johrhundert aber nit uusgiebt. In dr zwoote Helfti vum 16. Johrhundert hän si zwoo großi Expeditione mit bis zue 1.000 Freiwillige (Seldner) duregfiert, go d Goldquälle vu Munhumatapa un d Silbermine vu Chicoa z erobere. Si sin aber boodi am fir Eiropäer merderische Klima, bewaffnetem Widerstand un dailwys dr innerportugiesische Kunkerränz zwische Expeditionsfierer un em „Kapitän“ vu Mosambik gschaiteret.[9] Si hän au mieße yysääne, ass Munhumutapa kai zwait El Dorado gsii isch, D Goldmine sin do scho syt Johrhundert uusbytet wore un d Produktion het si ohni ne große tächnischen Ufwand chuum staigere loo. Am Aafang vum 17. Johrhundert hän s Aagriff vu usse un inneri Konflikt s Munhumutaparych ins Wanke broht, sällewääg het s si in e sterkeri Abhängigkait vu dr Portugiese gee, e duurhafti Herrschaft hän sälli aber nit uusgiebt. Am Änd vum 16. Johrhundert hän d Portugiesen ihri afrikanische Bsitzige allmee vernochlessigt. Ab 1650 hän d Herrscher vum Sultanat vu Oman di portugiesisch Vorherrschaft nerdli vu Mosambik broche, wuno dr Eroberig vu Mombasa dur d Omani 1689 as letschte Dail vu ihrem oschtafrikanische Herrschaftsbiet ibrigbliben isch. As eiropäischi Kunkerränte sin bis 1800 d Niderländer ufdrätte, wu 1721 in dr Delagoa Bay bim hitige Maputo ne Feschtig ufgrichtet hän, s Fort Lydsaamheid, wu aber scho anne 1730 wider ufgee woren isch.
Inneri Organisation vu dr portugiesische Bsitzige
Di vu dr Portugiesen bherrschten Ort wie Sofala, Sena oder Quelimane sin ab 1505 alli eme „Kapitän“ unterstellt wore, wu sy Herrschaft vor Ort rächt sälbschtständig het chennen uusieben un mit däm Amt, wu uf e gwiisi Zyt vergee woren isch, seli rych woren isch. Vylmol isch s zue Stryt zwische ainzelne „Kapitän“ oder zwische dr Chronen un eme Kapitän chuu. Ass die Kapitänat unter dr Vizechenig im indische Goa gstellt woren isch, het derzue gfiert ass großi Rychtimer vu Mosambik uf Goa statt in di portugiesisch Hauptstadt Lissabon gflosse sin.[10] En andere Dail isch in Däsche vu lokale portugiesische Händler, Abenteurer un Chriegsherre gange. Erscht anne 1752 isch d Verwaltig vu Mosambik unter eme aigene Generalkapitän fir Mosambik unabhängig vu Goa wore.
Di inner Organisation vu dr portugiesische Bsitzige z Mosambik isch vum Sischtem, vu dr prazos da coron (Rächt vu dr Chrone) bregt gsii. Die „prazos“ sin an Art Läche gsii, also ne Stuck Land, wu di portugiesisch Chronen an portugiesischi Sidler oder au an verdienti Yyhaimischi vergee het. Wänn Yyhaimischi des Läche hän welle vererbe, hän si aber e Portugiesi / e Portugies mieße hyrote.[11] Im prazo-System hän si feudali europäischi Strukturen un afrikanischi Herrschaftsforme gmischlet. D prazeiros hän vu dr Arbet vu ihre Buuren un Sklave gläbt oder vum Erdrag vu ihre Mine, d Rächtstitel sin iber di wyblig Linie vererbt wore. Hän si ihre prazo-Rächt emol iberchuu, si si fascht ganz unabhängig gsii vu dr portugiesische Chronen un au vu yyhaimische Herrscher. D prazeiros hän bal e multiethnischi Oberschicht us Portugiese, Afrikaner, Inder, Chinesen un Afro-Indo-Portugiese bildet. Do hän si d Kulturen un Sozialsischtem vu Afrika, Asien un Europa vermischlet.[12] D prazeiros hän au Styyre ghobe fir dr jewylig Dischtrikt un Abgabe fir si sälber. E Dail Quälle definiere „prazo“ au as „Chlaistaaten im portugiesische Mosambik“. Ab 1850 hän d Portugiesen e baar Militärexpeditionen unternuu go afro-portugiesischi prazeiros, wu si as Herrscher vu ihre Biet gsääne hän, militärisch z unterwärfe. S Sischtem het s gee bis in d 1930er Johr.
Sklavehandel
Syt em frieje Mittelalter het dr arabisch Sklavehandel d Oschtkischte vu Afrika dominiert. D Sklave, wu vu dr zmaischt yyhaimische Sklavefänger an d Kischte brochte wore sin, sin iber s Meer in Norde in Orient oder uf Indie verchauft wore. Speter sin allmee Europäer in d Stroß vu Mosambik drängt un hän dr arabische Händler Kunkerränz gmacht. Bis in s 19. Johrhundert het dr Sklavehandel in dr Region Gwinn brocht. Näbe dr traditionälle orientalische Chaifer hän d Zuckerrohrplantaschen uf dr franzesische Bsitzigen im Indischen Ozean wie Réunion zuen ere versterkte Noofrog gfiert, ab 1800 het si dr Mänschehandel vor allem uf s portugiesisch Brasilien uusgrichtet, aber au uf Kuba un di Verainigte Staate. Anne 1869 isch dr Sklavehandel in dr portugiesische Biet offiziäll verbote wore, dr Schmuggel isch aber no bis in d 1890er Johr wytergange. Gnaui Zahlen iber s Uusmaß vum Mänschehandel git s nit. Schetzige gehen vu aire Million Mänsche, wu im 19. Johrhundert us Mosambik as Sklave verschlaipft wore sin. S het großi inneri Konflikt gee, wel e Dail Stämm Opfer vu dr Sklavejagde gsii sin, derwylscht anderi an däne Jagde mitgmacht hän.
„Nguni-Uurueje“ am Aafang vum 19. Johrhundert un territoriali Konsolidierig
Di militärisch Expansion vum Zulu-Rych unter em Shaka Zulu het am Aafang vum 19. Johrhundert zue dr Mfecane gfiert, ere Velkerwanderig, wu s ganz sidli Afrika erfasst het. Di verdribene Bantuvelker, wu unter em Sammeluusdruck Nguni zämmegfasst wäre, sin ab 1820 z Mosambik yygfallen un hän unter em Nxaba fascht s ganz Biet zwische dr Fliss Limpopo un Sambesi, also s Härzstuck vu dr portugiesischen Kolony. Wu 1836 des Rych wider ussenander gheit isch, isch unter em Soshangane am Limpopo s Chenigrych Gaza entstande, wu s bis in d 1890er Johr gee het. Bis Ändi vum 19. Johrhundert het Portugal chuum en effektivi Kontroll iber sy „Kolony“ uusgiebt. D „Nguni-Uurueje“ un d Militärexpeditione gege Lächeherre im 19. Johrhundert hän des nomol offesichtli gmacht. Erscht in dr 1870er Johr het dr portugiesisch Staat mit ere diräkte koloniale Herrschaft iber Mosambik aagfange, verbunde mit em Versuech, d Kolonien Angola un Mosambik quär iber Sidafrika kolonial z verbinde. Dr Versuech isch aber am britische Widerstand gschyteret. In dr 1880er un 1890er Johr het Portugal verschideni Abchuu mit dr Briten un dr Bure gschlosse, wu im Große un Ganze di hitige Gränze vu Mosambik abgsicheret hän.
D Kompanien ab 1890
Trotz ass Portugal wider d Herrschaft iber d Ngunibiet iberchuu het, isch klar gsii, ass e effektivi wirtschaftligi Uusbytig vu dr Kolony chuum megli gsii isch, wäge däm isch ab 1891 fascht e Drittel vum Land an zwoo britisch dominierti Firme vergee wore. D Companhia de Moçambique het d Provinze Manica un Sofala ibernuu, d Niassa Company d Provinze Niassa un Cabo Delgado. In däne Biet het d Kolonialverwaltig dr Kompanie fir 50 Johr gwiisi Suveränitetsrächt iberloo. Zum Byschpel het d Companhia de Moçambique aigeni Briefmarken uusegee un het Yysebahnstreckine böue loo. Derzue het s im Biet Sena d Sena Sugar Estate gee, e britischi Zuckerrohrplantasch. Grundlag vu dr wirtschaftligen Aktivitete vu däne Kompanien isch d Zwangsarbet gsii.[13] Di portugiesisch Kolony Mosambik isch dodermit am Änd vum 19. Johrhundert zum große Dail vu britischem un sidafrikanischem Kapital bherrscht gsii, s britisch Pfund isch verbraiteter gsii wie dr portugiesisch Escudo un in dr greschte Stedt, z Laurenco Marques un z Beira, sin britischi Zytige uusechuu.[14] Karakteristisch fir s Chreftverhältnis zwische dr alte Kolonialmacht Portugal un dr neie Mächt Großbritannien un Dytschland isch dr sognännt Angola-Verdrag gsii, wu Dytschland un Großbritannie fir dr Fall vun ere Zahligsuufähigkait vu Portugal, wu mer scho druf gwartet het, Angola un Mosambik schon emol per Verdrag syferli unterenander ufdailt hän.
Wirtschaftligi Entwicklig vu dr Kolony
Aasicht vu dr Stadt Beira 1905
Mosambik isch au im 20. Johrhundert e Rohstoffliferant im Inträssi vum „Mueterland“ blibe. Het s urspringli Gold, Elfebai un Sklave gliferet, sin s jetz Böuwulle us em Norde un Zucker un Sisal us dr Mitti gsii. Dr Side het vor allem Arbetschreft fir d Bärgwärch z Sidafrika un im britische Chupfergirtel im hitige Sambia gliferet. Mosambikanischi Arbaiter sin in die Biet un au in s portugiesisch São Tomé regelrächt verchauft wore. E baar hundertdöusert Wanderarbaiter z Sidafrika un z Rhodesie hän dert nume 40 % vu ihrem Lohn uuszahlt kriegt, dr Räscht isch dert iber d Kolonialverwaltig uf Mosambik gange. D Sidafrikaner hän ab 1940 in Gold zahlt, d Kolonialverwaltig het derno in Escudo uuszahlt un doderby großi Gwinn fir si sälber bhalte. Au in Kolony sin Zwangsarbet un Strofarbet Grundlag vu dr Ekonomy gsii.[15] D Häfe vu Laurenco Marques un 1898 au Beira sin Ändpinkt vu Yysebahnstreckine us dr britische Minebiet wore. S Land isch sunscht e abgschottete Absatzmärt fir portugiesischi Textil- un Agrarprodukt (Wyy) gsii, wu z Europa nit kunkerränzfähig gsii sin. D Wirtschaft vum Land isch dodermit komplett uf d Bedirfnis vu dr britische Nochberkolonien oder dr portugiesische Wirtschaft uusgrichtet gsii. Yywanderer vu Portugal sin in s Land chuu un hän di mittlere Poschten in Wirtschaft un Verwaltig bsetzt, e gringere Dail isch in d Landwirtschaft ange. Schansen uf e akzeptabli Schuelbildig hän Yyhaimischi nume iber di katholische Missionsschuele ghaa. Di wenige Afrikaner, wu ne besseri Position im Sischtem iberchuu hän, hän dderfir d Kultur un d Sproch vu dr Kolonialherre mießne aanee. Aber d Zahl vu däne Assimilado isch arg gring gsii.
Bolitischi Entwicklig vu dr Kolony bis 1960
Mit dr Unterwärfig vum letschte uf mosambikanischem Bode verblibene unabhängige Nguni-Chenigrych Gaza 1895 un em Gränzabchuu mit dr Briten un dr Bure het Portugal formal d Kontroll iber s Biet vum hitige Mosambik ghaa: ufdailt in s Gaza-Biet, wu unter Militerherrschaft gstanden isch, un große Regionen unter Kontroll vu britische Kompagnie. Dr Sturz vu dr Monarchy z Portugal 1910 un d Uusriefig vu dr Republik hän s bolitisch Klima gänderet un hän e greßeri Autonomy fir d Kolinie brocht. Bishär het e kritische Gaischt z Portugiesisch-Oschtafrika unter Afrikaner un Afro-Portugiese in literarischer Form, in Zytschriften un Zytige gfunde, jetz sin bolitischi Gruppen entstande, dodrunter 1910 d Liga Africana un 1921 dr Partido Nacional Africano.[16] Mit em Yydritt vu Portugal in dr Erscht Wältchrieg uf dr Syte vu dr Alliierte (dr „Entente“) 1916 het s verscherfti Zwangsrekrutierige fir Arbets- un Militerdienscht gee. Ab 1917 isch Mosambik zue aim vu dr Schlachtfälder vum Erschte Wältchrieg wore. Di dytsche Kolonialdruppen unter em General Paul von Lettow-Vorbeck zogen hän si us em domolige, benechbarte Dytsch-Oschtafrika in dr Norde vu Mosambik zruggzoge un hän dert zimligi Verwieschtige aagrichtet. As Uusglych doderfir het Portugal dur s Versailler Abchuu s Kionga-Dreieck as Dail vu syre Kolony Portugiesisch Oschtafrika zuegsproche kriegt.
Anne 1926 isch au d Republik gstirzt woren un dr diktatorisch Estado Novo het aidytigi Prioriteten in dr Kolonialbolitik gsetzt. D Kolonie hän as Rohstoffliferanten un as Absatzmärt d Wirtschaft vum „Mueterland“ sotten unterstitze. Bolitischi Gruppe, wu Straik oder Demonschtrationen organisiert hän, sin brutal unterdruckt wore. S isch aber ainewwäg zue sonige bolitischen Aktione chuu, bin ere Demonschtration z Mueda sin zum Byschpel 1960 500 Demonschtrante vu Soldate verschosse wore. In dr 1950er Johr hän di portugiesische Kolonie s Rächt uf Verdrättig im Barlemänt vu Lissabon iberchuu un in dr 1960er un 1970er Johr isch s unter internationalem Druck zue gwiise Liberalisierige chuu. Anne 1970 hän zum erschte Mol alli Mosambikaner, wu Portugiesisch in Wort un Schrift bherrscht gha hän, zue dr Wahl derfe goh. Vu dr 1 Million Mänsche, wu die Voruussetzige erfillt ghaa hän, hän si aber nume 111.000 in d Wehlerlischten yyschryybe loo. An ei Entkolonialisierig, wie si glychzytig fascht iberall im ibrigen Afrika stattgfunde het, hän d Diktatore z Portugal aber nit dänkt.
Grindig vu dr FRELIMO un Befreiigskampf
Portugiesischi Soldaten im KolonialchriegPortugiesisch Propagandaplakat: Frelimo liet – un ihr lyyde
In däre Situation, wu s kai Hoffnig gee het, ass dr portugiesisch Staat syni Kolonie freiwillig in d Unabhängigkait entlosst, isch anne 1962 di marxistisch-leninistisch Befreiigsfront Frente da Libertacao de Mocambique, abgchirzt FRELIMO, grindet wore. Ihre erscht Bresidänt isch dr Eduardo Mondlane wore, dr ehmolig Grinder vun ere Studäntenorganisation mit Name NESAM, wu as aini vu dr Vorlaiferorganisatione vu dr FRELIMO aagsääne wird.
Anne 1964 het d FRELIMO mit em bewaffnete Kampf aagfangen un het bal e baar militerischi Erfolg ghaa, wu zue massive Gegeschleg vu dr portugiesischen Armee gfiert hän. Vu Aafang aa het s in dr FRELIMO intärni Konflikt gee, w uno dr erschte militerische Erfolg vu dr Kolonialarmee eskaliert sin un 1968 derzue gfiert hän, ass fierdendi Mitglider vu dr Organisation dur aigeni Lyt umbrocht wore sin. Anne 1969 isch dr Mondlane dur e Briefbombenaaschlag vu dr portugiesische Ghaimbolizei PIDE umbrocht wore, Ainewäg het d FRELIMO sognännti „Befreiti Zone“ chennen ufrichte. Bsundersch umkämpft isch d Cabora-Bassa-Dalsperri gsii, wu schließli vu bis zue 20.000 Mann uf dr Syte vu dr Portugiese gege FRELIMO-Stoßdrupp verdaidigt woren isch. Di kolonial Chriegsfierig isch als brutaler woren un di europäisch Effetligkait un au Dail vu dr katholische Chilche hän si vu dr Kolonialmacht dischtanziert. Zum Simbol vu däre Brutalitet isch s Massaker vu dr Kolonialdruppen an dr Bewohner vum Dorf Wiriyamu wore. In dr 1970er Johr sin 65.000 bis 70.000 Döusert Mann uf dr portugiesische Syte im Chriegsyysatz gege ne Guerilla vu villicht 8.000 bis 10.000 Mann gstande.[17]
Erscht dr Sturz vum portugiesische Diktator Caetano (di sognännt Nägelirevolution) het d Entschaidig brocht. Di nei demokratisch Regierig het bschlosse, ass sämtligi portugiesische Kolonie eso bal wie megli sotte unabhängig wäre. S Abchuu vu Lusaka am 7. Septämber 1974 het em Kolonialchrieg z Mosambik dur e sofortige Waffestillstand en Änd gmacht. Am 25. Juni 1975 isch d Unabhängigkait vu dr Volksrepublik Mosambik uusgruefe wore.
Mosambik syt dr Unabhängigkait
Dr Samora Mache lisch dr erscht Staatsbresidänt wore, aber nit dur allgmaini Wahle. Anne 1986 isch dr FRELIMO-Bresidänt bi me bis hite nit ufgchlerte Flugzygabsturz in dr Lebombobärg um s Lääbe chuu. In dr FRELIMO hän si di marxistische Chreft duregsetzt. Wel si dr Staat unter Kontroll ghaa hän, sin au alli wichtige Peschte dur ihri Manne bsetzt gsii. Si hän d Induschtry verstaatligt un landwirtschaftligi Produktionsgnosseschafte grindet. D Abwanderig vu europäische Fachchreft het d Wirtschaft vum Land aber dytli gschwecht. Mitti 1970er Johr isch e neii Widerstandsbewegig entstande, wu dur Sidafrika un Rhodesien unterstitzt woren isch – d RENAMO. Im Gegesatz zum Byschpel zue dr angolanische UNITA het di erscht no dr Unabhängigkait entstande RENAMO nie gege di portugiesisch Kolonialmacht kämpft un wäge däm wenig moralische Rugghalt in dr mosambikanische Opposition ghaa.
S Land isch anne 1976 ainewäg in e 16-jehrige Burgerchrieg zwische dr FRELIMO un dr RENAMO gheit, wu zum vellige wirtschaftlige Zämmebruch gfeirt het. Mosambik het zum Byschpel vu erhielt Unterstützung iberchuu z. B. nu 1980 vu Simbabwe, wu 10.000 Soldate fir d Sicherig vum Beira-Korridor gschickt het. Im Land het s anne 1983 derzue 750 Militerberoter un Uusbilder vu Kuba gee, 600 us dr Sowjetunion un 100 us dr DDR. Au Entwickligshälfer vu dr DDR sin im Land gsii. Bim Aaschlag vu Unango 1984 sin e baar vun ene um s Lääbe chuu. D Friiedesverhandlige fir Mosambik hän vum Juli 1990 bis Oktober 1992 unter dr Laitig vu dr katholische Gmainschaft Sant’Egidio z Rom stattgfunde[18][19]. Us dr Volksrepublik Mosambik isch im Dezämber 1990 d Republik Mosambik wore.
Noch em Änd vum Burgerchrieg mit iber 900.000 Doten un 1,7 Millione gflichtete Mänsche het s Land mit Hilf vu UN-Friidesdruppe chenne stabilisiert un di erscht Oppositionsbartei grindet wäre.
Syter anne 1995 isch Mosambik näbe Ruanda s ainzig Mitglid vum Commonwealth of Nations, wu nie britischi Kolony gsii isch. D Uuswanderig vu dr Wyssen in großem Uusmaß, di wirtschaftlig Abhängigkait vu Sidafrika, e langi Deeri un dr Burgerchrieg hän di wirtschaftlig Entwicklig vum Land ghinderet. Syt dr Abchehr vum Marxismus-Leninismus un dr Aibarteieherrschaft vu dr FRELIMO het si d Renamo as bolitischi Bartei etabliert un stellt syt 1994 di barlemäntarisch Opposition im Land. Di erschte demokratische Wahle sin unter dr Ufsicht vu dr UN-Friidesmission ONUMOZ im Oktober 1994 abghalte wore. Us ihre isch di alt Regierig as Siiger fiirigangen un d RENAMO het no Druck vu Nochberstaate s Ergebnis akzeptiert.
Verwaltigsgliderig
Provinze vu Mosambik
Mosambik isch syter anne 1975 in elf Provinze (Províncias) ufdailt, wu sich in 141 Dischtrikt (Distritos), 415 Verwaltigsposchte (Postos administrativos) un insgsamt 1024 Gmaine (Localidades) glidere.
Rainer Grajek: Religion in Mosambik, In: Handbuch der Religionen der Welt, Markus Porsche-Ludwig und Jürgen Bellers (Herausgeber), Bautz Verlag 2012
Rainer Grajek: Mosambik. In: Handbuch Sozialpolitiken der Welt. Markus Porsche-Ludwig, Wolfgang Gieler, Jürgen Bellers (Herausgeber), LIT Verlag 2013, S. 413 — 419
David Hedges (Hrsg.): Història de Moçambique, Volume 2 Maputo, Moçambique 1993. 2a Edição 1999. Departamento de História – Faculdade de Letras/Livraria Universitária UEM. No de Registo: 017171/INLD/99.
Cameron Hume: Ending Mozambiques war. The Role of Mediation and Good Offices. United States Institute of Peace Press, 1994. ISBN 1-878379-38-0.
Joseph Ki-Zerbo: Die Geschichte Schwarzafrikas, Fischer Taschenbuch, Frankfurt am Main 1993, ISBN 3-596-26417-0.
Roberto Morozzo della Rocca: Mosambik. Frieden schaffen in Afrika. Echter, Würzburg 2003, ISBN 978-3429025823.
João Mosca: Economia de Moçambique, século XX. Instituto Piaget, Lissabon 2005
Malyn Newitt: A History of Mozambique. Indiana University Press, Bloomington 1995, ISBN 0253340071.
Landolf Scherzer: Das Camp von Matundo. 132 Tage Afrika, Berlin 1986.
Walter Schicho: Handbuch Afrika. In drei Bänden. Band 1: Zentralafrika, Südliches Afrika und die Staaten im Indischen Ozean, Brandes & Appel, Frankfurt am Main 1999, ISBN 3-86099-120-5.
Rolf Steinbach: Mosambik: Schwarz und arm und ziemlich weit weg. 2. Auflage. Schmetterling-Verlag, Stuttgart 2010, ISBN 978-3-89657-013-0.
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Mosambik“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Geschichte_Mosambiks“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.
Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!
.jpg)
