Angola (dt. Uussproch [aŋˈgoːla], port. [ɐŋˈgɔlɐ]; uf Kimbundu, Umbundu un Kikongo Ngola) isch e Staat im sideweschtliche Afrika. Nationalfyrdig isch dr 11. Novämber, dr Dag vu dr Unabhängigkait (1975). Angola gränzt an Namibia, Sambia, d Republik Kongo, di Demokratisch Republik Kongo un dr Atlantisch Ozean. D Exklave Cabinda lyt im Norde zwische dr Demokratische Republik Kongo un dr Republik Kongo am Atlantik.
Dr Name Angola isch abgaltet vum Titel Ngola vu dr Chenig vu Ndongo, eme Vasallestaat vum friejere Chenigrych Kongo, wu eschtli vu Luanda glägen isch. D Region um Luanda het dää Name im 16. Johrhundert vu dr erschte portugiesische Seefahrer iberchuu, wu an dr dertieg Kischte glandet sin un e Padrão, e Chryz us Stai ufgstellt, ghaa hän as Zaiche derfir, ass es Land jetz em protugiesische Chenig ghere soll. Dr Name isch Ändi 17. Johrhundert uf d Region um Benguela uusgwytet wore, im 19. Johrhundert derno uf sa ganz Biet, wu Portugal het welle kolonisiere.
Geografy
D Republik Angola lyt zwische 4° 22’ un 18° 02’ sidliger Braiti un 11° 41’ un 24° 05’ eschtliger Lengi. S Land glideret si grob in e schmali Niderig an dr Atlantikkischte lang, wu in Richtig Oschte, zum Landesinnere zues, zum Hochland vu Bié aastygt. Des Hochland macht dr greschte Dail vu Angloa uus, isch m Side flach un in dr Landesmitte bärgig. Dr hegscht Bärg isch dr Môco mit 2619 m iber em Meeresspiegel. wu au in däm Hochland lyt.
An dr Kischte un im Norde vum Land isch s tropisch, des haißt, s git s ganz Johr hochi Dagestämperature zwische 25 un 30 °C, znacht isch s nume lycht chieler. Vu Novämber bis April isch Rägezyt. S Klima wird stark dur dr chiel Benguelastrom (17–26 °C) beyyflusst, wäge däm isch s vylmol näblig. Di durschnittli Niderschlagsmängi lyt bi 500 mm, im Side chum bi 100 mm im Johr.
S Hochland im Zäntrum un Side vum Land isch gmäßigt-tropisch, e git vor allem im Winter dytligi Tämperaturunterschid zwische Dag un Nacht. Zem Byschpel lige z Huambo d Tämperaturen im Juli zwische 25 °C am Dag un bi 7–8 °C znacht, derzue chunnt e starki Drickini. D Rägezyt isch wie an dr Kischte vu Oktober bis April. Im Durschnitt het s rund 1000 mm Rägen im Johr.
Im Sidoschte vum Land isch haiß un drucke mit chiele Nächt im Winter un Hitz un verainzelte Niderlscheg im Summer. D Johresniderschleg schwanken um 250 mm.
Flora un Fauna
D Vegetation goht dur s Klima vu tropischem Rägewald im Norden un z Cabinda iber Baumsavannen im Zäntrum bis zuen ere druckene Grassavanne, wu dursetzt isch mit Euphorbie (Wolfsmilchgwächse), Akazien un Affebrotbaim. Vu Namibia uus goht e Wieschtestraifen an dr Sidweschtkischte lang. D Fauna vu Angola isch arg vylfältig, zum Byschpel het s Elifante, Flusspfärd, Geparde, Gnu, Krokodil, Strauße, Nasherner un Zebra. D Uuswytig vu dr Landwirtschaft, aber au d Verwieschtige dur d Burgerchrieg un dr Handel mit Elfebai gfehrde s Iberläbe vun e Huffe Arte.
No dr Volkszellig „Recenseamento Geral da População e Habitação“ anne 2014 isch d Bevelkerig vu Angola bi 24,4 Millione gläge.
Volksgruppe
Charte vu dr Volksgruppe z Angola, 1970
Di meeschten Angolaner sin Bantu un ghere drei Ethnien aa. Iber e Drittel sin Ovimbundu, wu uf em Zäntralhochland, em Kischtestraife un mittlerwyli au in allne greßere Stedt wohne. Rund e Viertel sin Ambundu, wu vor allem in eme braite Landstrich vu Luanda bis Malanje wohne, un 10 bis 15 % sin Bakongo, wu im Weschte vu Kongo-Brazzaville un dr Demokratische Republik Kongo un im Nordweschte vu Ango läbe.[3]
Chlaineri Volksgruppe sin d Ganguela, e Konglomerat us chlainere Gruppe z Oschtangola, d Nyaneka-Nkhumbi im Sidweschte, d Ovambo (Ambo) un d Herero z Sidangola un d Tshokwe (mit dr Lunda) im Nordoschte vu Angola. E baar chlaini Gruppen im usserschte Sidweschte wäre Xindonga gnännt. Derzu git s au no Gruppe vu dr Khoisan (San), wu verstrait z Sidangola läben un nit zue dr Banto ghere.
Rund 2 % vu dr Bevelkerig sin mestiços, also Mischling vu Afrikaner un Europäer. D Portugiese sin mit 320.000 bis 350.000 Mänschen am Änd vu dr Kolonialzyt di grescht europäischstämmig Volksgruppen im Land gsii.[4] Di maischte vun ene sin no dr Unabhängigkait vu Angola uf Portugal, Brasilien oder Sidwafrika gflichtet. Mittlerwyli isch ihri Zahl aber wider uf iber 100.000 aagwachse. Derzue chunnt e ähnlig großi Zahl vu andere Europäer, Nord- un Latynamerikaner.[5]
In dr Zwischezyt git s z Angola au ne großi Gruppe vu Chinese vu rund 300.000 Mänsche, wu uf Afrika uusgwanderet sin.[6]
Bis 1974/75 het s im Land au rund 130 dytschi Familie al Buuren oder Unternämmer gee, vor allem in dr Regionen um Huambo un Benguela. No dr Unabhängigkait hän aber faascht alli s Land verloo, hite git s no rund 1000 Angola-Dytschi.
d Kx'a-Sproche Kung-Ekoka (3.400) un Nordwescht !Kung (5.630)
d Khoe-Kwadi-Sproche Khwe (790) un Kwadi (uusgstorbe zwische 1965 un 1981)
Portugiesisch isch Amtssproch im Land un wird hite vu eppe 30 % vu dr Angolaner au as Muetersproch gschwätzt, vor allem in dr Hauptstadt Luanda. Vu dr ibrige Angolaner schwätze vyl au Portugiesisch, in dr Stedt d Meehait. S angolanisch Portugiesisch het e Huffe Werter us dr afrikanische Sproche ibernuu.
Gschicht
Vorkoloniali Gschicht
Di urspringli Bevelkerig im Biet vum hitigen Angola sin Vorfahre vu dr Khoisan gsii - Gruppe vu Jeger un Sammler, wu mer hite no z Sidangola un im Norde vu Namibia un Botswana findet.[8] Zwisch em 7. Johrhundert un em 9. Johrhundert hän si Bantu-Volksgruppe in däm Biet nidergloo un hän d Uryywohner absorbiert oder verdrängt. Si sin vor allem Ackerbuure gsii un hän derzue gjagt oder Fisch gfange.
Im 14. Johrhundert isch im Nordweschte vum hitigen Angola, im Sidligsbiet vu dr Bakongo, s Chenigrych Kongo mit dr Hauptstadt Mbanza Kongo grindet wore. Im 15. Johrhundert isch sideschtli dervu unter dr Ambundu s Chenigrych Ndongo entstande. Dr Nordoschte, wu Tu-Chokwe un Balunda lääbe, het zum Chenigrych Lunda ghert, wu s Zäntrum dervu im Side vu dr hitige Demokratische Republik Kongo lyt. Uf em Zäntralhochland vu Angola hän si im 18./19. Johrhundert unter dr Ovimbundu e baar chlaineri bolitischi Ainhaite bildet. Im usserschte Side isch s Volk vu dr Ovambo entastande, wu uf bode Syte vum Kunenefluss gsidlet het, vor allem im hitige Namibia. Au bi ihne hän si bolitischi Strukture bildet.[9]
Erschti Kontakt zue dr Portugiese
Anne 1483 isch dr portugiesisch Seefahrer Diogo Cão as erschte Europäer in dr Region glandet. D Portugiese hän ganz offiziäll, „vu Staat zue Staat“, Beziehige zum Chenigrych Kongo ufgnuu.. Portugiesischi, aber au italienischi un spanischi Gaischtligi hän si duurhaft im Name vum portugiesische Chenig am Hof vu däm Rych ufghalte, em domolige un hitige M'Banza Kongo. Si hän si Miei gee, europäischs Wisse, europäischi Kultur un s kadolisch Chrischtedum z vermittle. Uf dr andre Syte hän d Portugiese Handelsstatione ufgmacht, zerscht an dr Mindig vum Kongo, vor allem z Soyo un däm sym Seehafe Mpinda. Dert sin si aber unter dr Herrschaft vum Chengrych gstande, wäge däm hän si si bal an dr Atlantikkischte wyter sidli nidergloo, usserhalb vum Machtberaich vum Kongorych.
1576 isch di hitig Hauptstadt Luanda as bfeschtigti Sidlig grindet wore, in ere Bucht in dr Nechi vu dr Mindig vum Kwanzafluss. Die Bucht, wu as Seehafe guet gaignet isch, isch uf em Biet vu dr Axiluanda gläge, ere Untergruppe vu dr Ambundu, wu nume wenig Beziehige zum Kongorych un dr flussufezues glägene Ambundu-Rych Matamba un Ndongo unterhalte het. Mit Luanda sin d Portugiese uf uf Sklavehandel uus gsii un nit uf erobere un herrsche. Mer het Sklave us em wyt ewäge Hinterland iber afrikanischi Mittelsmanne gchauft un het si uf Brasilien un in d Karibik wyterverchauft, zue me gringe Dail au uf Portugal.[10] Fir d Sälbschtversorgig hän di baar Hundert Yywohner vu dr Stadt in dr Gegnig buurt, Vii ghalte un gfischt, in dr Stadt sälber hän si ghandwärcht. Si hän Beziehige bflägt zum Kongorych un zue Matamba un Ndongo. In dr wirtschaftlige Konflikt, wu s als gee het, isch d Chenigi Nzinga vu Ndongo un Matamba zuen ere Simbolfigur fir d Dursetzig vu afrikanische Inträsse wore.
Im 17. Johrhundert isch no ähnligem Muschter wyter sidli d Handelssidlig Benguela grindet, uf eme Kischtestraife, wu an s Biet vu dr Ovimbundu gränzt het. Au Benguela het Sklavehandel dribe, mit Hilf vu dr Ovimbundu, wu Karawane zwische Benguela un em hitige Oschtangola organisiert un vu dert Sklave, Elfebai, Wachs, Hunig un anderi War mitbrocht hän.
Kolonialisierig
Erscht im 19. Johrhundert hän d Portugiese versuecht si vu Luanda un Benguela uus wyter landyynezues feschtzsetze. Die Versuech sin aafangs halbhärzig gsii, hän ender zuen ere punktuällen Uusdehnig vum Machtberaich gfiert unsin au zytwys unterbroche wore. In dr zwote Johrhunderthelfti sin die Versuech wider ufgnuu wore, wu dr europäisch „Wettlauf um Afrika“ yygsetzt het un au Portugal alles draagsetzt het, si z Afrika megligscht großi Biet as Kolinie z sichere. Dur e Raie vu Fäldzig hän si verschideni Velker bzw. Chenigrych uf em Territorium vum hitige Angola chenne unterwärfe, derzue hän si ne luck Netz vu Handels-, Militer- un Verwaltigsposchten un Missione yygrichtet. Bis aafangs 20. Johrhundert het des aber nit s ganz gegewärtig Territorium abdeckt.[11]
Scho anne 1885 sin d Aasprich vu Portugal uf s Nochberbiet Belgisch-Kongo am Yyspruch vu Dytschland gschyteret, anne 1890 het Lissabon au em britische Druck mieße noogee un uf d Verbindig vu Angola un Mosambiks zue me zuenige sidafrikanische Kolonialrych mieße verzichte. Statt däm het dr Yyfluus vum britische Kapital in dr portugieseische Kolonie all mee zuegnuu.
Angola-Verdrag
Verhandlige iber e britisch-dytsch Bindnis hän aber scho 1898 zum sognännte „Angola-Verdrag“ gfiert: Wänn imfall Portugal Gäld brycht het, hän Dytschland un Großbritannie e gmainsami Aalei veryybart, wu di portugiesische Kolonien as Pfand derfir vorgsääne gsii sin. Wänn Portugal zahligsuufähig wore wär, wu mer druf gwartet ghaa het, hätt Zäntralangola (Innerangola) an Großbritannie solle goo, Nord-, Sid- un Weschtangola dergege an Dytschland, derzue au Nord-Mosambik un Portugiesisch-Timor an Dytschland, Sid-Mosambik an Großbritannie. Dytschland het doderfir druf verzichtet, d Buure in däre ihrem Kampf gege Großbritannie z unterstitze.
S Abchuu isch am 30. Augschte 1898 gschlosse wore, aber nie umgesetzt un scho 1899 dur d Verlengerig vu dr britische „Schutzgaranty“ (Windsorverdrag) fir Portugal un all syni Bsitzige unterlofe wore.
Wäg em Konflikt mit Dytschland het si di portugiesisch Kolonialmacht Miei gee d Gränze zue Dytsch-Sidweschtafrika z sichere. Em portugiesische Vordringe no Side hän erscht d Humbe un d Cuamato (Kwamato), wu zum Volk vu dr Ovambo zelle, Widerstand entgege gsetzt. D Cuamato hän zwar iber d Portugiese gsigt in dr Schlacht an dr Pembe-Furt (1904),sin aber ainewäg in dr Johr dernoo dur e baar portugiesischi Strofexipidtione unterworfe wore.
Drotz ass d britisch-dytsch Bindnis nie zstand chuu isch, het si Großbritannie zwische 1912 un 1914 nomol Miei gee, dr ändgiltig Bruch mit em Dytsche Chaiserrych ufzuchiebe. Bi me Bsuech vum britische Chenig z Berlin 1913 isch dr Angola-Verdrag vu 1898 us dr Archiv gholt un sogar no zuegunschte vu Dytschland modifiziert wore. Dytschland hätt jetz ganz Angloa sotten iberchuu, derzue hätt Großbritannie im Uusdusch fir Belgisch-Kongo un Angola dr Briten zwee Drittel vu syre Koloniy Dytsch-Sidweschtafrika (hite Namibia) aabote. Großbritannie het d Unterzaichnig vum Verdrag aber uusezegeret, un im Juli 1914 het s Attentat vu Sarajevo un dr Uusbruch vum Erschte Wältchrieg sy Umsetzig uumegli gmacht.
Drotz ass Portugal erscht 1916 in dr Erscht Wältchrieg yydrätten isch, isch s scho 1914 zue Kampfhandlige zwischen Angola un Dytsch-Sidweschtafrika chuu. Noch em Dod vu me dytsche Beamte isch s zum Kampf um s portugiesisch Fort Naulila chuu, wu vu dytsche Soldate gschlisse woren isch.
Autonomy un Unabhängigkaitskampf
Dr rächtli Status vu Angola het si 1951 gänderet dur d Umwandlig in e portugiesischi Iberseeprovinz. D Afrikaner hän jetz e Megligkait, unter bstimmte Umständ as „Assimilado“ anerkännt z wäre, was e greßeri (ab 1962 vollständigi) Glychstellig mit dr portugiesische Staatsburger broicht het. „Mischling“ hän dä Status in fascht allne Fäll iberchuu, wäge däm si di „Wysse“ scho 1950 gegeniber dr „Assimilado“ in dr Minderhait gsii. Die Bolitik, wu dr Assimilierig un Integration hätt solle diene, het schnäll au anti-koloniali Chrefdt gferderet. In dr 1950er Johr hän si an verschidene Ort, au usserhalb vu Angola, im Untergrund Gruppe bildet, wu noch em Byschpel vu andere afrikanischer Länder d Freihait vu Angola vu dr Kolonialherrschaft zum Zyl ghaa hän. Noch eme spontanen Ufstand 1959 isch s ab 1960/61 zue me Unabhängigkaitschrieg chuu, wu bis 1974 gangen isch. Är isch vu drei nationalistische Bewegige drait wore - FNLA, MPLA un UNITA -, wu si fir d Unabhängigkait vu Angola as Ganzes yygsetzt hän, un vu dr FLEC, fir d Unabhängigkait vu dr Provinz Cabinda kämpft het[12]. Di lokalen Ufständ sin aber vum portugiesische Militer scho um 1964 nidergschlaa wore. D Guerillaaktione vu däne Bewegige hän nume wenig Erfolg ghaa un sin bis 1973 praktisch zum Stillstand chuu. As Folg vu dr „Nägelirevolution“, wu am 25. April 1974 em Salazar-Regime z Portugal en Änd gmacht het un d Entkolonialisierig vu dr Iberseebiet yyglaitete het, het z Angola ne Machtkampf zwische dr drei nationalistische Bewegige aagfange. Drotz intänsive Vermittligsversuech vu dr neie portugiesische Regierig isch s nit zuen ere Ainigung chuu. Am 11. Novämber 1975 het s MPLA z Luanda d Unabhängigkait vum Land uusgruefe, glychzytig z Huambo dur FNLA un UNITA. S sin zwoo Regierige bildet wore. Dr Entkolonialisierigskonflikt[13] isch eso bruchlos in e Burgerchrieg ibergange.
Cabinda, wu vu dr Organisation fir Afrikanisch Ainhait 1974 unter em Name Portugiesisch Kongo as unabhängig anerkännt woren isch, sich vu dr drei nationalistische Bewegige as Dail vu Angola aagluegt wore. D FLEC isch no 1975 vu dr MPLA-Regierig in dr Untergrund drängt wore. S git si aber bis hite un si kämpft allno fir d Unabhängikait vu Cabinda.
d Volksrepublik un Burgerchrieg
Di erscht Regierig isch us Mitglider vum Movimento Popular de Libertação de Angola (MPLA) bildet wore, wu am 11. Novämber 1975 z Luanda d Volksrepublik Angola no oschteuropäischem Muschter uusgruefe het un si sälber zue dr ainzige legale Bartei gmacht het. Dr erscht Staatsschef isch dr MPLA-Fierer Agostinho Neto wore. Parallel doderzue hän d Frente Nacional da Libertação de Angola (FNLA) un d União Nacional para a Independência Total de Angola (UNITA) zäme z Huambo e Republik Angola uusgruefe un hän e Gegeregierig bildet.
Diräkt derno isch e Burgerchrieg zwische MPLA, UNITA un FNLA uusbroche, wu au uusländischi Mächt yygriffe hän, in dr Hauptsach Sidafrika un Kuba.
E gmainsame Versuech vu UNITA un FNLA, mit dr Unterstitzig vu Sidafrika Luanda yyznee, isch mit kubanischer Hilf in dr Schlacht bi Kifangondo Ändi 1975 abgwehrt wore. D FNLA het si no däre Niderlag nie mee erholt, het si uf Zaire zruggzoge un faktisch in dr Bedytigslosigkait versunke.
S MPLA isch vu Kuba, dr Sowjetunion un andere sozialistische Staaten unterstitzt wore. Uf em Hegschtpunkt vum Konflikt sin rund 50.000 kubanischi Soldaten im Land gsii. D UNITA isch vu dr USA mit Finanzmittel un Waffe unterstitzt wore un vum Apartheidregime z Sidafrika mit Luft- un Bodedruppe, Waffe un Uusbildigsprogramm.
D FNLA, wu vu Zaire unterstitzt un fascht nume vu Bakongo drait woren isch, het si aafangs mit dr UNITA verbindet, isch aber no schwäre Verluscht us dr Kämpf uusgstige. Sidafrika het dodruf allmee d UNITA unterstitzt. Anne 1983 sin rund 5000 sidafrikanischi Soldate bis zue 250 km dief in dr Side vu Angola yydringe, go Stitzpinkt vu dr Rebellebewegig SWAPO vu Sidweschtafrika z schlysse. Sidafrika het im Lauf vu dr Johr dytligi Niderlage gege kubanischi Verbänd kriegt. Wäge däm het si Sidafrika schließli us Angola zruggzoge un het Verhandlige ufgnuu.
Ibergang un Friidesverdrag
Anne 1991 hän si di boode Burgerchriegsbarteie MPLA un UNITA druf gainigt, ass e Meebardeiesischtem soll yygfiert wäre. S MPLA het d Doktrin vum Marxismus-Leninismus ufgee. Wu 1992 bi dr erschte dur d UN iberwachte demokratische Wahle s MPLA zur greschte Fraktion im Barlemänt woren isch un dr José Eduardo dos Santos vum MPLA bim erschte Wahlgang vu dr Bresidänschtschaftswahle di meeschte Stimmen iberchuu het, het d UNITA mit em Argumänt, bi dr Wahle sei bschisse wore, dr Friide ufgchindet.
Am 20. Nocvämber 1994 isch s Lusaka-Protokoll unterzaichnet wore, e Friidesverdrag zwische dr Regierig un dr UNITA. Anne 1997 isch e nationali Ainhaitsregierig bildet wore, aber Ändi 1998 sin wider bluetigi Kämpf uusbroche, Hunderdöuserti Mänsche sin verdibe wore. E Dail vu dr UNITA het si abgspalte, wel si nit bi dr Kämpf hän welle mitmache.
D UNITA isch international all mee isoliert gsii un di angolanische Regierigsdruppe hän ihri letscht Versorgigswäg, dr Diamanteschmuggel, abgschnitte. Am 22. Februar 2002 isch dr Fierer vu dr UNITA, dr Jonas Savimbi, uf dr Flucht vor Regierigsdruppe verschosse wore, derno het d UNITA dr Kampf mit Waffen ändgiltig ufgee.
Hitigi Situation
Syt em Änd vum Burgerchrieg git s z Angola formal e Meebarteiedemokraty, faktisch aber e autoritär Regime, wu dr Bresidänt José Eduardo dos Santos di real Macht het. Anne 2010 isch e neii Verfassig bschlosse wore, wu s autoritär Bresidialsischtem gfeschtigt un d Gwaltedailig ufglupft het. Wirtschaftli het s Land hit en ängig Bindig zue dr USA, uf dr andre Syte aber au zue China.
Verwaltig
Angola isch in 18 Provinze (portugiesisch: províncias) glideret, wu wyter in 157 Municípios un 618 Kommune unterdailt sin.
Jakkie Cilliers, Christian Dietrich (Hrsg.): Angola’s war economy. Pretoria 2000.
Michael Cromerford: The Peaceful Face of Angola: Biography of a Peace Process (1991 to 2002). Luanda 2005
Bettina Decke: A terra é nossa – Koloniale Gesellschaft und Befreiungsbewegung in Angola. Bonn 1981
Manuel Ennes Ferreira: A indústria em tempo de guerra: Angola 1975–1991. Lissabon 1999
Global Witness: A Crude Awakening: The Role of the Oil and Banking Industries in Angola’s Civil War and the Plunder of State Assets. London 1999
Global Witness: A rough trade: The Role of Companies and Governments in the Angolan Conflict. London 1998
Global Witness: Conflict Diamonds: Possibilities for the Identification, Certification and Control of Diamonds. London 2000
Global Witness: Os Homens dos Presidentes. London 2002
Jonuel Gonçalves: A economia ao longo da história de Angola. Luanda 2011
Fernando Andresen Guimarães: The Origins of the Angolan Civil War: Foreign Intervention and Domestic Political Conflict. Houndsmills, New York 1998
Franz-Wilhelm Heimer: Der Entkolonisierungskonflikt in Angola. München 1980
Franz-Wilhelm Heimer: Social Change in Angola. München 1973
Tony Hodges: Angola from Afro-Stalinism to Petro-Diamond Capitalism. Bloomington, Indianapolis 2001
Tony Hodges: The Anatomy of an Oil State. Bloomington, Indianapolis 2004
Human Rights Watch: The Oil Diagnostic in Angola: An Update Complete Report. New York 2001
International Monetary Fund: Mission Concluding Statements: Angola-2002 Article IV Consultation, Preliminary Conclusions of the IMF mission. Washington, D.C. 2002
Manfred Kuder, Wilhelm Möhlig (Hrsg.): Angola. München 1994
Brank Lazitch: Angola 1974–1988: Eine Niederlage des Kommunismus. Meyers Verlagsgesellschaft, Stuttgart 1989
Yves Loiseau, Pierre-Guillaume Roux: Jonas Savimbi. Köln 1989
Jean-Michel Mabeko-Tali: Barbares et citoyens: L’identité nationale à l’épreuve des transitions africaines: Congo-Brazzaville, Angola. L’Harmattan, Paris 2005
Assis Malaquias: Rebels and Robbers: Violence in Post-Colonial Angola. Nordiska Afrikainstitutet, Uppsala 2007
Médecins sans frontières: Angola uma população sacrificada. Brüssel 2002
Christine Messiant:L’Angola post-colonial: Guerre et paix sans démocratisation. Karthala, Paris 2008
Christine Messiant: L’Angola post-colonial: Sociologie politique d’une oléocratie. Karthala Paris 2009
Michel Offermann: Angola zwischen den Fronten. Centaurus, Pfaffenweiler 1988
Alfredo Pinto Escoval: Angola. In: Wolfgang Gieler (Hrsg.): Handbuch der Außenwirtschaftspolitiken. Bonn 2004
Alfredo Pinto Escoval: Staatszerfall im südlichen Afrika: Das Beispiel Angola. Berlin 2004
Hermann Pössinger: Landwirtschaftliche Entwicklung in Angola und Moçambique. Weltforum Verlag, München 1968
Manuel Alves da Rocha: Economia e Sociedade em Angola. 2. Ausgabe. Nzila, Luanda 2009
Keith Somerville: Angola: Politics, Economics and Society. London 1986
Inge Tvedten: La scène angolaise. Limites et potentiel des ONG. In: Lusotopie 2002/1. Paris 2002, S. 171–188.
UNDP: A Descentralização de Angola. Luanda 2002
UNHCHR (1999): Report on the question of the use of mercenaries as a means of violating human rights and impending the exercise of the right of peoples to self-determination, submitted by Mr. Enrique Ballesteros (Peru), Special Rapporteur pursuant to Commission resolution 1998/6. Genf.
Nuno Vidal & Justino Pinto de Andrade (Hrsg.)(2008): O processo de transição para o multipartidarismo em Angola, 3. Ausd, Luanda
Nuno Vidal & Justino Pinto de Andrade (Hrsg.)(2008): Sociedade civil e política em Angola: Enquadramento regional e internacional, Luanda
Alex Vines (1994): Planmäßige Verwüstung Angolas. In: Der Überblick. Jg. 30 Heft 4/94. Leinfelden-Echterdingen, S. 99–101.
Elmar Windeler (2008), Angolas blutiger Weg in die Moderne: Portugiesischer Ultrakolonialismus und angolanischer Dekolonisationsprozess. trafo Verlag, Berlin.
Ricardo Soares de Oliveira, Magnificant and Beggar Land: Angola since the Civil War, Hurst, 2015
↑Gerald Bender, Stanley Yoder: Whites in Angola on the Eve of Independence: The politics of numbers. Africa Today, 21 (4) 1974, S. 23–37
↑Franz-Wilhelm Heimer, Cristina Udelsmann Rodrigues, Carlos Manuel Lopes: Angola Country Report in: Bertelsmann Stiftung (Hrsg.): Bertelsmann Transformation Index 2010. Verlag Bertelsmann Stiftung, Gütersloh 2010 (Text auf DVD; online (Memento vom 19. Novämber 2011 im Internet Archive))
↑Dilma Estêves, Relações de cooperação China – África: O caso de Angola, Lissabon 2008; Chinas Griff nach Afrika. Abgruefen am 9. August 2010 (deutsch).
↑Die sin in dr Kolonialliteratur vylmol „Buschmänner“ gnännt wore.
↑E regionali Ibersicht bietet Elikia M'Bokolo: Afrique Noire. Histoire et Civilisations jusqu'au XVIIIème siècle. Band I, Hatier, Paris 1993; überarbeitete und leicht erweiterte portugiesische Ausgabe: África Negra: História e Civilizações até ao XVIIIº século, Vulgata, Lissabon 2003.
↑Joseph Miller, Way of Death: Merchant capitalism and the Angolan slave trade, 1730-1830, London & Oxford: James Currey
↑René Pélissier, Les guerres grises: Résistance et revoltes en Angola (1845 - 1941), Montamets/Orgeval: Sälbschtverlag, 1977.
↑Siehe John Marcum, The Angolan Revolution, 2 Bde., Cambridge/Mass. & London: MIT Press, 1969 bzw. 1978
↑Franz-Wilhelm Heimer: Der Entkolonisierungskonflikt in Angola, München: Weltforum Verlag, 1980
.svg){kind=small}
