د افغانستان اسلامي دولت Da Afghanistan Islami Dawlat (Paschtu) دولت اسلامی افغانستان Dawlat-e Eslami-e Afghanestan (Persisch) Islamischi Republik Afghanistan
Afghanischtan (Afğānistān; افغانستان) isch es Land im Mittlere Oschte. Im Weschte gränzs an Iran, im Süde und Oschte a Pakischtan, und im Norde a Turkmenischtan, Usbekistan, Tadschikistan, und China. Afghanischtan isch eis vo de ärmschte Länder i de Wält.
Name
De Name Afghanischtan stammt vomene Name für d Paschtune: Afghane. D Afghane sind d Begründer vom moderne Afghanischtan. Stān isch Persisch für Land.
Gschicht
Afghanischtan wird hüüfig als e Chrüüzig vo Zentralasia aaglueged. S Land isch vo verschidene Länder bsetzt gsi, wie zum Biischpil em Persische Riich, em Mongoleriich vom Dschinghis Khan, oder em Riich vom Alexander em Groosse.
Als Staat im moderne Sinn isch Afghanischtan 1746 underem Durrani Riich is Läbe gruefe worde. S Vereinigte Chönigriich vo Grossbritannie hat aber Afghanischtan bis 1919 kontrolliert.
Zwüsched 1933 und 1973 hät Afghanischtan zum letschte Maal e stabili Regierig ghaa: underem Chönig Mohammed Zahir Shah. 1978 isch Afghanischtan kommunistisch worde. Im gliiche Jaar no händ d Amerikaner aagfange e Widerstandsbewegig z unterstütze. D Mujahideen hettet sölle d Sowjetunion inen Chrieg zieh. Wil d Regierig z Afghanischtan scho zimli schwach gsi isch, hät d Sowjetunion 1979 Truppe uf Afghanischtan gschickt. 1989 hat d Sowjetunion d Truppe wider abzoge.
De Chrieg z Afghanischtan isch demit aber nonig ume gsi. Bis 1994 händ sich d Taliban chöne zimli duresetze und händ fascht s ganze Land kontrolliert.
2001 het e Koalition under de Füerig vo de USA Afghanischtan erobered. 2002 isch dr Hamid Karzai zum Presidänt gwält worde.
Politik
Afghanischtan wird vom Hamid Karzai gfüert, eme Presidänt, wo vo de Amerikaner uusgwält und vom Volk bestätigt worde isch. D Amerikaner und anderi NATO-Länder händ Truppe z Afghanischtan presänt. D Laag isch immer nonig stabil.
Z Afghanischtan häts vili Bärge. Im Norde und Südwescht häts Ebene. Nowshak isch mit 7485m die höchschti Erhebig im Land. I vilne Gebiet fäälts a Trinkwasser. Afghanischtan hät heissi Summer und chalti Winter. Ärbebe sind nöd sälte.
Die gröschte Stett sind Kabul, Herat, Jalalabad, Mazar-e Sharif und Kandahar.
Wirtschaft
Afghanischtan isch sehr arm und läbt vor allem vo Viizucht. Chriegerischi Usernandersetzige und a Türri (1998–2001) händ de Wirtschaft zuegsetzt. Opium isch eis vo de wichtigschte Produkt.
Mäntsche
Z Afghanischtan gits vili verschideni ethnischi Gruppe. Die folgende Zaale sind Schetzige vo de USA: Tadschike 33 %, Paschtune 36 %, Hazara 10 %, Uzbeke 12 %, Turkmene 3–4 %, Baloche 2 %, anderi 4 %.
Die meischte Afghane sind Muslim. Hinduismus und Sikhismus sind wiiteri Religione. Über Jahrhunderti häts z Afghanischtan e jüdischi Minderheit ghee, mit einige Hunderttuusig Gläubige. I de letzschte paar Jaar sind ali verschwunde, wil si vor de Taliban gflüchdet sind.
Kultur
I de vile Chrieg z Afghanischtan sind vili Dänkmäler zerstört worde.
D Afghane sind bekannt für iri Riitereie.
Vor de Taliban hät s z Kabul e läbigi Musigszene ghee, wo alti und neui afghanischi Musig gschpilt worde isch.
Au nooch em Sturz vu dr Taliban isch dr Islam Staatsreligion bliibe. Uf dr Ibertritt vume Muslim zue ere andere Religion stot d'Dodesstrof, das finde die mäiste Lüt, au die gmässigte, fer richtig. Fraue hän – wie scho under dr Taliban – e gsellschaftlichs Läbe, wo vo dem vo de Männer trennt isch – des heisst, dass es keini öffetliche Plätz git, wo Fraue sich träffe chännte, praktisch iberhaupt keini, un dass si guet dra tüen, sich, wenn si ussem Hus gönn, sich unter ere Burka z verberge, säll isch e Art Ganzkörperschleier. Öffetliche Sport isch Fraue dementsprechend verbote. D Analphabetequote isch nooch iber 30 Johr Bürgerchrieg extrem hoch. Fraue sin vu ere Allgmeinbildig wittist usgschlosse, siht mer vum erlaubte Studium vum Koran ab.
