Анна Фёдоровна Гацулина 1910 елның 2 октябрендә (иске стиль буенча 22 сентябрьда) Царицын шәһәрендә туа[1].
1930 елда әнисе таләбе буенча Ставрополь педагогия училищесын «башлангыч сыйныфлар укытучысы» белгечлеге буенча тәмамлый һәм күпмедер вакыт укытучы булып эшли[2]. Яшь чактан үзешчән бию түгәрәкләрендә шөгыльләнә, ләкин шуңа да карамастан, һөнәри балет белемен алмаган[3]. 1931 елда ире-биюче белән Казанга күчеп килә[1][4]. 1931—1933 елларда лён комбинатындагы Эшче яшьләр театрының бию төркеме артисткасы була[5]. 1933—1937 елларда Татар академия театрының ярдәмче составында, колхоз-совхоз театрында бии, аның белән Татарстанның барлык районнарын йөреп чыга[4]. Театрда Гацулинаны Г. Таһиров кабул итеп ала, аның башлангычында ул биюгә өйрәнә һәм махсус аның өчен татар кызы биюен куя. 1937—1939 елларда Татар филармониясе штатына керә[2]. Бер үк вакытта Татар дәүләт опера театрындагы балет студиясенең укыту-җитештерү төркемендә укый, аны 1939 елда тәмамлый.
Шулай ук Казанга чакырылган Ленинград балетмейстерлары А. Ярославцев һәм П. Гусевт белән эшләгән[6]. Бервакыт Гусев репетиция вакытында Гацулина янына килә, алар арасында шундый сөйләшү була[7]:
— Как вас зовут? — Нюся. — И сколько же вам лет? — Двадцать девять. — Где ж вы раньше-то были? — Я на учительницу училась…
1939 елда Татар дәүләт опера театрына (соңрак — Муса Җәлил исемендәге Татар опера һәм балет театрына) кабул ителә, анда 1962 елга кадәр хезмәт итә. Пуантага Гацулина 9 яшендә баса, шулай ул беренче булып профессиональ дәрәҗәдә татар балеринасы була[8]. 1944 елның 4 июлендә Г. Таһировның Александр Ключарёв музыкасына «Яшьләр ялда» милли балеты куелышында беренче зур соль партиясендә сәхнәгә чыга[5]. 1945 һәм 1946 елларда Фәрит Яруллинның «Шүрәле» операсында Сөембикә ролен беренче башкаручы була[6]. 1945 елда Татар опера һәм балет театры балериналары арасында беренче булып Татарстан АССРның атказанган артисты исеменә лаек була. Татарстанның әйдәп баручы балериналарының берсе, Казан балетының беренче прима-балеринасы була[9].
Ике дистә ел дәвамында үзенең иҗади карьерасын классик һәм милли репертуарның барлык әйдәп баручы партияләрен башкара, опера спектакльләрендә һәм концерт чыгышларында катнашуны исәпкә алмыйча.
1957 елда Мәскәүдә сугыш аркасында кичектерелгән татар сәнгате декадасында катнаша[10]. 1959 елда 49 яшендә биюдән туктый, саубуллашканда театрда балет һәм концерт номерлары сәхнәләре белән бенефис үткәрә.
Мне всегда хотелось внести в мои любимые роли больше неожиданных эмоциональных контрастов, донести до зрителя не только техническое совершенство хореографии, но и высокую правду чувств, драматургическую экспрессию образа. Моя профессия требует сосредоточенности и целеустремленности в поиске. Всякая разбросанность ей просто противопоказана. Любое выступление — это итог продуманного, пережитого, прочувствованного, и каждый выход на сцену становится вечным экзаменом, а собственное Я — вечной ученицей. Если хотите знать, эти качества надо растить в себе, оберегать, культивировать, и тогда не только высокий профессионализм, но и гражданственность, личность определят ваше мастерство.
Сөембикә (Ф. З. Яруллинның «Шүрәле»), Зюгра һәм Биби-Җамал (Н. Г. Жигановның «Зюгра»), Жизель (А. Адананың «Жизель»), Сванильда (Л. Делибның «Коппелия»), Мерседес һәм Китри (Л. Минкусның «Дон-Кихот»), Эсмеральда (Ц. Пуниның «Эсмеральда»), Одетта-Одиллия (П. И. Чайковскийның «Лебединое озеро»), Тао-Хоа (Р. М. Глиэрның «Красный мак»), Зарема (Б. В. Асафьевның «Бахчисарайский фонтан»), Лиза (П. Гертельның «Тщетная предосторожность» ), Су анасы (А. З. Бакировның «Золотой гребень»), Фани (К. Караевның «Тропою грома»), Саҗидә апа (З. В. Хабибуллинның «Раушан»), Клеопатра (А. С. Аренскийның «Египетские ночи»), Ванечка (И. В. Морозовның «Доктор Айболит» ), Паскуала (А. А. Крейнның «Лауренсия»)[15][16][17][18].
Гацулинаның портреты Татар дәүләт опера һәм балет театрының зур репетицияләр залында куелган[22]. 2010 елның 3 октябрендә, Гацулина тууына йөз ел тулу уңаеннан, Татар опера һәм балет театрында «Шүрәле» балеты күрсәтелә[23][24].
Сцена и время. — Казань: Институт языка, литературы и искусства имени Галимджана Ибрагимова Казанского филиала Академии наук СССР, 1982. — С. 121—133. — 142 с.
.svg){kind=small}
_09.jpg)
