Габдулла Тукай исемендәге Татар дәүләт филармониясе

Габдулла Тукай исемендәге Татар дәүләт филармониясе
Нигезләнү датасы	21 август 1937
Дәүләт	Россия
Административ-территориаль берәмлек	Идел буе федераль округы, Татарстан, Казан һәм Идел буе районы
Урам	Павлюхин урамы
Штаб-фатирының урнашуы	Казан, Россия
Адрес	420049, Россия, Татарстан, Казан шәһ., Павлюхин урамы, 73 йорт
E-mail	mailto:[e-mail]
Рәсми веб-сайт	tatfil.ru
Сәнгать җитәкчесе	Айдар Фәйзрахманов
Габдулла Тукай исемендәге Татар дәүләт филармониясе Викиҗыентыкта

Габдулла Тукай исемендәге Татар дәүләт филармониясе – 1937 елда Татарстан Республикасының музыкаль мәдәниятен үстерү һәм пропагандалау максатыннан оештырылган филармония. Милли музыка мәдәниятенә керткән бик зур өлеше өчен һәм Габдулла Тукайның  тууына 60 ел тулу уңаеннан 1946 елны филармониягә бөек шагыйрьнең исеме бирелә.

2014 елдан сәнгать җитәкчесе — профессор Айдар Фәйзрахманов.

Тарих

Беренче еллар

Филармония 1937 елның 21 августында оештырыла. Монда барлыкка килгән иң беренче музыкаль коллективта – симфоник оркестрда – 35 музыкант була. Баш дирижер итеп М.Э.Шеппер билгеләнә, соңрак аны И.В.Әүхәдиев алмаштыра. 1938 елның 11 гыйнварыннан коллектив Татар дәүләт симфоник оркестры дип атала башлый. Ә 1939 ел азагында оркестр яңа ачылган Татар дәүләт опера һәм балет театрына күчерелә. Александр Ключарев тырышлыгы белән монда яңа коллектив – татар халык инструментлары оркестры оеша. Әмма ул 1941 елда таркатыла. 1937 елның 11 сентябрендә филармония каршында татар фольклоры кабинеты ачыла. Аны башта С.Ш. Таһиров, шул ук елның 10 октябреннән А.С.Ключарев җитәкли. Шул ук 1937 елны хөкүмәт карары нигезендә филармониядә хор студиясе – И.В.Грекулов җитәкчелегендәге Дәүләт хор капелласы барлыкка килә. Ярты ел үткәч, ул ТАССРның җыр һәм бию ансамбле итеп үзгәртелә. Сәнгать җитәкчесе һәм хормейстеры З.С.Әхмәтова ансамбльне 22 ел җитәкли. 1991 елдан башлап Татар дәүләт җыр һәм бию ансамбле мөстәкыйль эшли башлый.

1937 елда А.В.Казанский җитәкчелегендә эстрада-концерт бүлеге төзелә.

Башта филармония Киров (хәзер – Мәскәү) урамына урнашкан, анда җыр һәм бию ансамбле репетицияләр үткәрә алган. Тик ул вакытта филармониянең үз концерт залы булмаган. Күпмедер вакыт филармония Бутлеров урамындагы Галимнәр йортында да, Островский урамындагы йортта да яшәп алган.

Иң беренче сәнгать җитәкчесе А.М. Райский булган.

1940 елны филармония музыка-пропаганда эшчәнлеген ныклап җәелдереп җибәрә. Җыр һәм бию ансамбле беренче тапкыр ил буйлап озак вакытлы гастрольгә чыгып китә. 160 көн эчендә Ерак Көнчыгышта һәм Себердә 100дән артык концерт бирелә.

Сугыш еллары

1941 елда республиканың бөтен мәдәни тормышы бары тик бер вакыйгага – ТАССРның Мәскәүдә көзен үтәчәк әдәбият һәм сәнгать декадасына юнәлдерелгән була. Бөек Ватан сугышы башлану бу планнарны җимерә. Филармониянең күп артистлары сугышка алына.

Сугыш елларында татар дәүләт филармониясе республика территориясендәге госпитальләрдә, хәрби частьларда 1700 шефлык концерты куя. Ә 60 артист, 17 бригадага бүленеп, төрле фронтларда концерт программалары белән чыгыш ясый.

Сугыш бетүгә үк филармония гастрольләргә чыгып китә. Татар артистлары беренче тапкыр Мәскәүнең дәрәҗәле концерт залларында чыгыш ясый.

Җыр һәм бию ансамбле гастроль белән бөтен Урта Азияне һәм Казакъстанны йөреп чыга.

Сугыштан соңгы чор

1945 елда Филармониядә Музыкаль-әдәби лекториясе оештырыла.

1946 елны В. Апресов, А. Броун, Н. Брауд фортепиано триосы оештыралар. Шул ук елны Печников җитәкчелегендә кыллы квартет та оеша.

1950-елларда эстрада-концерт бүлеге ике мөстәкыйль юнәлешкә: әдәби-музыкаль лекторий һәм эстрадага аерыла.

Филармониядә бик күп билгеле, бөек музыкантлар эшләгән: Зөләйха Әхмәтова, Җәлал Садриҗиһанов, Александр Ключарев, Җәүдәт Фәйзи, Рәисә Волкова, Алмаз Монасыйпов, Мәхмүт Нигъмәтҗанов, Илгиз Мәҗитов.

Бүгенге көн

Бүгенге көндә филармония тулы тормыш белән яшәүче, армый-талмый эшләүче иҗат коллективларын туплаган абруйлы концерт оешмасы булып тора. Биредә Татарстан Республикасы халык уен кораллары дәүләт оркестры, Филармониянең әдәби-музыкаль лекторие (1994-2012 елларда Опера һәм камера музыкасы бүлеге дип аталды), Татарстан Республикасы фольклор музыкасы дәүләт ансамбле һәм Татарстан Республикасы дәүләт эстрада-симфоник оркестры (2011 елдан Татарстанның филармония джаз-оркестры составына керде^[1]) эшли. Филармониянең шушы иҗат коллективлары зур мәдәни-агарту эше алып бара. Шулай ук филармония төрле төбәкләрдән чакырылган солистлар чыгышларыннан торган орган концертларын да оештыра.

2000 елдан филармониянең заманча технологияләр буенча яңартылган 600 урынга исәпләнгән үз концерт залы бар. Зал өр-яңа ут һәм тавыш аппаратурасы белән җиһазландырылган.

Сезон дәверендә филармония коллективлары 500 меңнән артык тамашачыга (өлкәннәр һәм балалар өчен) үз иҗатларын җиткерәләр. 800 дән артык концерт уздыралар. Чит илләргә гастрольләр белән еш чыгалар. Филармония үз концертларына башка республикалардан һәм илләрдән бик күп танылган дирижерлар, җырчылар һәм музыкантлар чакыра.

Филармония 2007 елда үзенең 70 еллыгын билгеләп үтте.

Коллективлар

• Татарстан Республикасы халык уен кораллары дәүләт оркестры,
• Филармониянең әдәби-музыкаль лекторие
• Татарстан Республикасы фольклор музыкасы дәүләт ансамбле
• Татарстанның филармония джаз-оркестры

Филармониядә оештырган бәйгеләр

1989 елда филармония халыкара «Татар җыры» конкурсын оештыручыларның берсе була. 2003 елда ул татар җырын башкаручыларның Илһам Шакиров исемендәге Халыкара конкурсы, 2006 елда Н.Г. Рахлин исемендәге музыка фестивале, ә 2008 елдан «Филармониада» Халыкара музыка сәнгате фестивален оештыручы.

Шәхесләр

Җитәкчелек

• Л.А. Галиев (1937-1937)
• Ә.Г. Садриев (1938-1939),
• Б.Н. Абдуллин (1939-1941),
• Зөләйха Әхмәтова (1941-1944),
• Җәүдәт Фәйзи (1944-1946),
• М.М. Хессин (1947-1948).
• Михаил Боголюбов (1952-1961).
• Хәдичә Калинина (1961-1965).
• Михаил Первин (1965-1973)
• Марат Таҗетдинов (1973-1988)
• Әсхәт Сафин (1989-2003) 
• Кадим Нуруллин' (2003 – х.в.)

Солистлар

• Васильев, Владимир Михайлович (2004 – х.в.) – бас^[2]
• Георгий Ибушев (1985 – х.в.) – тенор^[2]
• Резидә Галимова – сопрано
• Роман Чуйнов – концертмейстер (фортепиано)^[2]
• Ригина Вәлиева – сопрано^[2]
• Ильяс Камал (Ильяс Камалов) – виолончель^[2]
• Гөлнара Байназарова – сопрано^[2]
• Айтуган Вәлмөхәммәтов – баритон^[2]
• Әлфия Мансурова – эскрипкә^[2]

Танылган хезмәткәрләре

яңарт | SPARQL |сурәтләр тап

башлау	тәмамлау	исем	тасвирлама	Викиҗыентыктагы төркем	туу датасы	үлем датасы
1967-05		Айрат Арсланов (артист)	артист, нәфис сүз остасы, эстрада режиссеры		1928-04-10	2010-04-23
1986	1994	Асаф Вәлиев	татар эстрада җырчысы		1959-06-26
		Рөстәм Вәлиев	виртуоз гармунчы, Татарстан Республикасының халык артисты, Русиянең атказанган артисты.		1961-10-27	2014-03-05
2011		Айдар Фәйзрахманов	опера җырчысы (лирик тенор)		1955-01-30
		Зөһрә Шәрифуллина	Татарстан Республикасы халык артисты (1997)		1956-12-20
2014		Ильяс Камал		Ilyas Kamalov	1992-07-29
		Гөлзадә Сафиуллина		Gulzada Safiullina	1946-09-08
1981	1995	Искәндәр Биктаһиров			1951-10-12	2023-12-24
1982	2003	Азат Хәлимов			1958-09-08
1990	1995	Зөлфия Шакирова			1965-06-05
1992		Гөлчирә Бәдретдинева			1957-04-17
		Алсу Әбелханова	җырчы		1976-12-14
		Газинур Фарухшин	җырчы, Татарстан Республикасының атказанган артисты		1956-03-14
1969		Рабига Сибгатуллина			1948-01-27
1992-02-10	2003	Шамил Галиев	биюче, акробат, Татарстанның атказанган артисты		1967-02-03
1972		Фәрит Хатыйпов	музыкант, концертмейстер-аккомпаниатор, композитор, Татарстан Республикасының атказанган сәнгать эшлеклесе һәм халык артисты (2013)		1948-01-01
		Мнир Соколов			1952-05-26
		Әлфия Хәбибуллина		Alfiya Habibullina	1967-11-22
		Илгиз Мөхетдинов		Ilgiz Mukhutdinov	1994-11-13

Искәрмәләр

1. Татар филармониясе сайты, archived from the original on 2015-05-25, retrieved 2015-08-06 
2. архив күчермәсе, archived from the original on 2017-09-16, retrieved 2017-09-11 

Сылтамалар

• Рәсми сайт

Шулай ук карагыз