Łeba

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Łeba

miasto i gmina
Widok z lotu ptaka na Łebę
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	lęborski
Prawa miejskie	1357
Burmistrz	Agnieszka Derba
Powierzchnia	16,6 km²
Wysokość	0 – 21,8 m n.p.m.
Populacja (30.06.2023) • liczba ludności • gęstość	3 064[1] 184,57 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 59
Kod pocztowy	84-360
Tablice rejestracyjne	GLE
Położenie na mapie powiatu lęborskiego Łeba
Położenie na mapie Polski Łeba
Położenie na mapie województwa pomorskiego Łeba
54°45′40″N 17°33′26″E
TERC (TERYT)	2208021
SIMC	0977380
Hasło promocyjne: Łeba – miasto żywiołów
Urząd miejski ul. Kościuszki 90 84–360 Łeba
Strona internetowa

Łeba (kaszub. Łeba^[2], niem. Leba^[3]) – miasto w północnej Polsce, w województwie pomorskim, w powiecie lęborskim, położone na Wybrzeżu Słowińskim, nad rzekami Łebą i Chełstem, miejscowość wypoczynkowa z portem morskim i kąpieliskami.

Według danych na 31 grudzień 2022 Łeba liczyła 3100 mieszkańców.

Historia

Port w Łebie

Statek wycieczkowy „Arno I” wpływa do portu

Plaża w Łebie

Hotel Neptun przy plaży

Aleja Prezydentów Polskich, Lech Wałęsa

Muzeum Motyli

Pierwsze zasiedlenia na brzegu morskim miały miejsce jeszcze w neolicie, są one lokalizowane na pagórkach, np. koło Potęgowa, nawet na Rowokole archeolodzy znaleźli pojedyncze narzędzia.

Linię brzegu morskiego wskazują do dzisiaj znajdujące się tam grodziska, m.in.: Gałęzinowo, Żoruchowo, Równo, Siodłonie, Damno. Siodłonie i Damno były prawdopodobnie oddalone od brzegu morskiego i posadowione nad brzegiem rzeki; prakoryto tej rzeki jest do dzisiaj czytelne. Grodziska te to wcześniej grody obronne epoki brązu przypisywane kulturze łużyckiej. Ludność tej kultury budowała takie grody od ok. 1000 do 400 r. p.n.e. Naukowcy dokonali rekonstrukcji grodu kultury łużyckiej w Biskupinie.

W okresie, kiedy te grody obronne prowadziły swoje normalne życie, z zatoki tworzyły się jeziora lagunowe. Przyrastało z czasem trwałego lądu, w okolicy dominowały jednak cały czas jeszcze bagna.

Przeszli tędy Goci. Niedaleko od dzisiejszej Łeby, w Dębinie znajduje się kamienny krąg ich cmentarzyska (pozostały tylko 3 głazy tego kręgu). Ponadto cmentarzyska Gotów znajdują się (w najbliższej okolicy) w Grzybnicy, inne w Węsiorach i Odrach. Pobyt Gotów w tym regionie to poł. I – pocz. III wieku n.e.

Goci odeszli, posuwając się na południowy wschód. Archeolodzy twierdzą, że pozostawili po sobie niemal wyludniony obszar – brakuje warstw kulturowych z tego okresu. Kronika Jordanesa nie przedstawia tego jako pewnik, ale tubylcza ludność prawdopodobnie odeszła z Gotami w zgodzie.

Na pewien czas miało miejsce „spotkanie” Gotów i Słowian w okolicach południowo-wschodniej Polski. W V w. zajęli już Słowianie cały nadmorski pas wybrzeża. Oto co mówi prof. Aleksander Brückner o języku kaszubskim w Dziejach języka polskiego (s. 18–19):

Język kaszubski jest gwarą staropolską, biorącą udział nawet w późnym rozwoju językowym polskim, i od polszczyzny odrywać go nie można; stanowi pomost od nadnoteckiej polszczyzny ku coraz dalszym, a wskutek tego i odrębniejszym gwarom, od których niegdyś Pomorze, Marchie, Meklemburg aż za samą Łabę do Starej Marchii i Lüneburgu rozbrzmiewały, gdy te ziemie jeszcze słowiańskimi były; wymarli tam Słowianie ostatecznie dopiero w w. XVI i XVII (...)

Łeba jako osada powstała zapewne później niż Gardna Wielka. Jeziora Sarbsko i Łebsko rozdzieliły się, toteż powstał ląd zdatny do osiedleń. Osiedle powstało na mierzei. Tę osadę zbudowali z pewnością Pomorzanie mówiący językiem kaszubskim. Mogło to nawet mieć miejsce jeszcze w VIII wieku. Zalew był bez wątpienia godny uwagi ze względu na łatwe połowy ryb.

Od wieku XIII do ziemi słupskiej napływali kolonizatorzy niemieccy, a pierwsza pisemna wzmianka o Łebie pochodzi z 1282 roku^[4]. Zdarzało się bardzo często, że zabudowania niemieckie stały obok kaszubskich. Niemcy jednak nie umieli się w pełni przyzwyczaić do warunków życia w Łebie, a dopiero jej strategiczne położenie przy ujściu rzeki zainteresowało Zakon Krzyżacki.

Oto co pisze na ten temat ks. Stanisław Kujot; Kto założył... Część 2., Toruń 1904 r.:

(...) Na jedno jeszcze zwrócić trzeba uwagę. Trzymaliśmy się dotąd zasady, że parafie założone w archidyakonacie pomorskim przez Krzyżaków bez wyjątku były bardzo szczupłe, obejmujące samą tylko miejscowość kościelną i bezpośredni jej majątek, jeżeli go z daru Krzyżaków posiadała. Na zakładanie obszerniejszych parafii nie było, jak się przekonaliśmy, za rządów krzyżackich sposobności, bo już wszystkie były urządzone. Przykłady takich parafii, które na pierwszy rzut oka za krzyżackie uznać wypadało, widzieliśmy w Swarzewie i Chyloni pod Puckiem, w Głównem i Nowem Mieście Gdańsku, w Łebie, Lęborku, Hamersztynie i innych (...)

11 stycznia 1558 Łeba (dzisiaj nazywana Starą Łebą) została zniszczona całkowicie przez szalejący na Bałtyku sztorm^[4]. Zostały zniszczone port, zabudowania, w tym kościół, a cofające się morze wyżłobiło nowe koryto Łeby, którego ujście zostało przesunięte półtora kilometra na wschód^[4]. Kolejny duży sztorm w 1570 roku utwierdził mieszkańców w przekonaniu o celowości przeprowadzki w nowe miejsce po drugiej stronie Łeby^[4]. W połowie XVI wieku powstało nowe miasto o charakterze ulicówki. W 1657 na mocy traktatu welawsko-bydgoskiego tereny te stały się lennem brandenburskim, a następnie zajęły je Prusy. W połowie XIX w. do Łeby przyjechali pierwsi letnicy^[5]. Pod koniec XIX wieku rzeka została uregulowana, a także wybudowano port rybacki^[6]. W grudniu 1912 r. w okolicach Łeby i Smołdzina miało miejsce trzęsienie ziemi^[7]. Zniszczenia podczas II wojny światowej były niewielkie, w następnych latach powstały ośrodek zdrowia, bary, restauracje i dom kultury^[6].

W latach 1974–2005 Łeba była uznana przez rząd za miejscowość posiadającą warunki do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego, dzięki czemu mogły być prowadzone tu zakłady lecznictwa^[8]. W oparciu o warunki naturalne ustalono dla Łeby pierwszoplanowe kierunki lecznicze: choroby układu oddechowego i choroby układu wydzielania wewnętrznego i przemiany materii (choroby tarczycy). Kierunkami drugoplanowymi były choroby narządów ruchu i reumatyczne oraz kierunek klimatyczno-usprawniający^[9]. W części miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rybackie Łeba^[10].

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 14,81 km²^[11]. Miasto stanowi 2,09% powierzchni powiatu.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa słupskiego.

Powierzchnia Gminy Miejskiej Łeba wynosi 1480,96 ha, w tym^{[potrzebny przypis]}:

Rodzaj	[ha]	%
grunty rolne	262,87	18
grunty leśne	681,54	46
grunty budowlane	249,42	17
grunty pod wodami	14,24	1
nieużytki	208,48	14
tereny różne	64,41	4

Demografia

Liczba mieszkańców

Według danych z 31 marca 2011 r. miasto miało 3903 mieszkańców^[12].

Rok	Stan na dzień	Liczba	W tym kobiet	W tym mężczyzn
1993	31.12	4044	2111	1933
1994	31.12	4105	2130	1975
1995	31.12	4157	2165	1992
1996	31.12	4190	2183	2007
1997	31.12	4230	2200	2030
1998	31.12	4213	2198	2015
1999	31.12	4145	2200	1945
2000	31.12	4136	2205	1933
2001	31.12	4086	2210	1876
2002	31.12	4111	2215	1906
2003	31.12	4092	2201	1891
2004	31.12	4032	2199	1833
2005	31.12	3933	2112	1821
2006	31.12	3937	2190	1747
2007	31.12	3933	2014	1919
2008	31.12	3926	2057	1869

Wiek produkcyjny

Dane ilościowe na 31.12.2005:^{[potrzebny przypis]}

• w wieku przedprodukcyjnym (0–17 lat) – 798
• w wieku produkcyjnym (18–64 lat) – 2473
• w wieku poprodukcyjnym (od 65 lat) – 395

Struktura wieku i płci

Piramida wieku mieszkańców Łeby w 2014 roku.

Warunki naturalne

Wydmy ruchome w pobliżu Łeby

• Na zachód od miasta rozciąga się Słowiński Park Narodowy z ruchomymi wydmami i jeziorami Łebsko i Gardno.
• Na wschodzie leżą jezioro Sarbsko i Rezerwat przyrody Mierzeja Sarbska, który został założony w 1976 roku i ma status rezerwatu częściowego. Rezerwat ten rozciąga się na mierzei oddzielającej Bałtyk od jeziora Sarbsko. Swoją ochroną obejmuje tereny o powierzchni 546,63 ha. Wysokości zalesionych wydm dochodzą do 24 m n.p.m.
• Na terenie Łeby zostały ustanowione następujące obszary Natura 2000:
  • obszary specjalnej ochrony ptaków:
    • PLB990002 Przybrzeżne Wody Bałtyku,
    • PLB220003 Ostoja Słowińska,
  • specjalne obszary ochrony siedlisk:
    • PLH220018 Mierzeja Sarbska,
    • PLH220023 Ostoja Słowińska.

Transport

Drogowy

Do miasta prowadzą tylko dwie drogi-Droga wojewódzka nr 214 oraz droga lokalna z miejscowości Nowęcina. Miasto posiada zachodnią obwodnice[Ulica Świętego Mikołaja]. Miasto posiada 3 mosty oraz trzy kładki dla pieszych nad rzeką Łebą.

Do miasta kursują liczne busy z Lęborka^[13], a także w sezonie wakacyjnym autobusy dalekobieżne^[14]. Od poniedziałku do soboty kursują autobusy PKS Słupsk linii nr 400, łączącej Łebę ze Słupskiem^[15].

Kolejowy

Stacja kolejowa w Łebie

W mieście kończy się Linia kolejowa nr 219. Na terenie miasta znajduje się stacja kolejowa Łeba. Ruch na linii odbywa się tylko w czasie wakacji. Obsługuje ją dwóch przewoźników Polregio który codziennie obsługuje 6 par pociągów, w tym jedna w relacji wydłużonej do stacji Gdynia Główna. Do miasta docierają również pociągi TLK przewoźnika PKP Intercity. Można nimi dotrzeć do Lęborka,Gdyni, Warszawy, Krakowa a nawet do czeskiego Bogumina przez Toruń i Częstochowe.

Najbliższa stacja kolejowa która jest czynna cały rok znajduje się w pobliskim Lęborku.Ze stacji odjeżdzają pociągi regionalne,IC,TLK,EIP i Skm a w sezonie również EIC^[16]

Atrakcje i zabytki

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Pozostałości kościoła św. Mikołaja

Jedynym obiektem wpisanym do rejestru zabytków jest kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – barokowy, z 1683 roku z wieżą szachulcową z XVIII w. Do budowy świątyni użyto częściowo materiałów z kościoła św. Mikołaja zniszczonego przez sztormy w 1558 r.

• Wydmy ruchome
• Pozostałości murów gotyckiego kościoła św. Mikołaja z XIV w. (w Starej Łebie) (na zachodnim brzegu rzeki Łeby).
• Stare domki rybackie nad kanałem portowym i przy głównej ulicy miasta.
• W Rąbce – dzielnicy Łeby – na Mierzei Łebskiej w okresie II wojny światowej działał doświadczalny poligon niemieckiej broni rakietowej Rheintochter.
• Kanał portowy^[17]
• Narodowe Muzeum Morskie – oddział o nazwie Muzeum Archeologii Podwodnej i Rybołówstwa Bałtyckiego. W 2016 rozpisano konkurs na projekt architektoniczny^[18], a jego realizacja ma się skończyć przed 2023 rokiem^[19]. Obiekt jest w trakcie budowy^[20].
• Dom zdrojowy (obecnie Hotel Neptun) z 1903, posiada formę secesyjnego zameczku, bryłę rozczłonkowaną loggiami, wykuszami oraz cylindryczną basztę zwieńczoną stożkowym hełmem.

Aktualny katalog atrakcji prowadzony jest przez Urząd Miasta Łeby na stronie miejskiej^[21].

Turystyka

Centrum Obsługi Morskiego Ruchu Turystycznego

Letnie kąpieliska w Łebie^[22]:

• Kąpielisko centralne przy plaży „A” – 600 mb linii brzegowej od wysokości Hotelu „Neptun” w kierunku falochronu wschodniego
• Kąpielisko przy plaży „B” – 200 mb linii brzegowej od wejścia na plażę w rejonie ul. Turystycznej w kierunku zachodnim
• Kąpielisko przy plaży „C” – 300 mb linii brzegowej od wejścia na plażę przy Hotelu „Łeba” w kierunku wschodnim.

W sezonie letnim Łeba połączona jest z Klukami statkami żeglugi pasażerskiej.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół parafialny św. Jakuba Apostoła

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
  • parafia św. Jakuba Apostoła

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Borgholm,
• Zielenogradsk (zawieszony z powodu zbrojnej agresji na Ukrainę) ,
• Nerynga,
• Hohnstorf (Elbe),
• Parma.

Sąsiednie gminy

Choczewo, Smołdzino, Wicko

Zobacz też

• Morskie przejście graniczne Łeba
• Obszar ochrony ścisłej Mierzeja
• Rezerwat przyrody Mierzeja Sarbska
• Ścieżka ornitologiczno-przyrodnicza Łebskie Błota

Przypisy

1. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-11-29]  (pol.).
2. FriedrichF. Lorentz FriedrichF., Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem, Instytut Zachodnio-Słowiański przy Uniwersytecie Poznańskim, 1923, s. 140  (pol.).
3. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
4. Łeba – miasto skazane na zagładę, „PolskieRadio.pl” [dostęp 2018-03-14] .
5. PiotrP. Skurzyński PiotrP., Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 231, ISBN 978-83-7495-133-3 .
6. Czesław Piskorski: „Pomorze Zachodnie, mały przewodnik” Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1980 s. 177 ISBN 83-217-2292-X.
7. A. Piotrowski, Po kaliningradzkim trzęsieniu ziemi [online] [dostęp 2022-05-24] .
8. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 1974 r. zmieniające rozporządzenie ws. rozciągnięcia niektórych przepisów o uzdrowiskach na inne miejscowości (Dz.U. z 1974 r. nr 16, poz. 89).
9. Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 27 listopada 1974 r. ws. właściwości leczniczych warunków naturalnych i wykorzystania bazy lecznicze (Dz.Urz.MZ z 1974 r. Nr 23, poz. 94).
10. Dz.U. z 1966 r. nr 66, poz. 317.
11. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. brak numeru strony
12. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 III 2011.
13. Rozkłady jazdy Boguś Bus Lębork [online], bogus-bus.pl [dostęp 2024-04-26]  (pol.).
14. Tanie podróże autobusem po Europie | FlixBus [online], flixbus.pl [dostęp 2024-04-26]  (pol.).strona główna serwisu
15. Rozkład jazdy autobusów PKS Słupsk [online], PKS Słupsk SA [dostęp 2024-06-12]  (pol.).
16. Wyszukiwarka rozkładu jazdy pociągów PKP PLK S.A. - Portal Pasażera - PKP Polskie Linie Kolejowe S.A [online], portalpasazera.pl [dostęp 2024-04-26]  (pol.).strona główna serwisu
17. Łeba – Kanał portowy. leba.net.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-14)]..
18. Nowe muzeum nad morzem, tak będzie wyglądało.
19. W Łebie powstaje nowe muzeum. Ma być ikoną.
20. Budowa Muzeum w Łebie.
21. Atrakcje w Łebie.
22. Uchwała Nr VIII/52/2011 Rady Miejskiej w Łebie z dnia 12 maja 2011 r. (Dz. Urz. Woj. Pomorskiego z 2011 r. Nr 66, poz. 1455).

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa miasta Łeby
• Łeba, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 641 .

Kontrola autorytatywna (miasto portowe):

• VIAF: 139624375
• LCCN: n85207884
• GND: 4034827-1
• NKC: ge1056024
• J9U: 987007559891705171

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3935031
• DSDE: Łeba