Zbigniew Sawan

Zbigniew Sawan

Zbigniew Sawan, wizerunek z pocztówki
Imię i nazwisko	Zbigniew Edmund Nowakowski
Data i miejsce urodzenia	14 kwietnia 1904 Woskresenowka, gubernia kurska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	4 czerwca 1984 Warszawa, Polska
Zawód	aktor, reżyser
Współmałżonek	1. Maria Malicka 2. Lidia Wysocka 3. Krystyna Wróblewska
Lata aktywności	1926–1980
Zespół artystyczny
Teatr Klasyczny w Warszawie
Odznaczenia

Grób Zbigniewa Sawana na cmentarzu Powązkowskim

Zbigniew Sawan, właśc. Zbigniew Edmund Nowakowski (ur. 1 kwietnia^?/14 kwietnia 1904 w Woskresenowce w guberni kurskiej, zm. 4 czerwca 1984 w Warszawie) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, dyrektor artystyczny teatrów.

Życiorys

Urodził się 14 kwietnia 1904 w guberni kurskiej (Rosja), w rodzinie Feliksa (zm. 1944) i Janiny z Molskich^[1] (zm. 1940)^[2]. Brat Jadwigi Nowakowskiej-Boryty. Uczęszczał w Kijowie do II gimnazjum rosyjskiego, a następnie do gimnazjum polskiego. W latach 1916–1918 należał do harcerstwa polskiego w Kijowie^[1]. Statystował w kijowskim teatrze „Ogniwo” Stanisławy Wysockiej. Od 14. roku życia mieszkał w Warszawie. W latach 1919–1920 jako ochotnik 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego^[1] wziął udział w obronie Warszawy i kontrofensywie 1920 roku. W latach 1923–1926 był słuchaczem Oddziału Dramatycznego Warszawskiego Konserwatorium, po czym – w sezonie 1926/1927 – pracował w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, gdzie otrzymał role^[3]:

• Don Henryka w Księciu niezłomnym Juliusza Słowackiego,
• Chrystiana w Cyrano de Bergerac Edmonda Rostanda,
• Parysa w Akropolis Stanisława Wyspiańskiego.

W latach:

• 1927–1931 – pracował w wytwórniach filmowych; występował też gościnnie w teatrach całej Polski (wraz z Marią Malicką i Aleksandrem Węgierką),
• 1932–1935 – był związany z teatrami warszawskimi (dawał też występy gościnne w Łodzi, Poznaniu, Krakowie i Wilnie),
• 1932–1937 – studiował na Wydziale Reżyserskim Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej (PIST) w Warszawie,
• 1935–1939 – prowadził, wraz z Marią Malicką, Teatr Malickiej; w tym teatrze wystawił przedstawienie dyplomowe, kończące studia reżyserii w PIST (Maria Stuart Juliusza Słowackiego, 1937).

W pierwszych latach okupacji niemieckiej (1940–1941) pracował jako kelner w warszawskiej Kawiarni Artystów Filmowych oraz jako kelner, aktor i reżyser w kawiarni artystów filmowych Na Antresoli. W ramach represji po udanym zamachu na Igo Syma w marcu 1941 został aresztowany i uwięziony na Pawiaku, a następnie w Auschwitz-Birkenau^[4]. Po uwolnieniu pracował w jawnych teatrach warszawskich (Bohema, Miniatury, Melodia) wystawiając m.in. sztuki Kaprysy Marianny Alfreda de Musseta i Mąż i żona Aleksandra Fredry^[3].

Po zakończeniu wojny, w roku 1947 w różnych miastach Polski wystawiał – wraz z Lidią Wysocką – Po co daleko szukać George’a Bernarda Shawa i Freuda teoria snów Antoniego Cwojdzińskiego. W latach 1948–1950 zorganizował Teatr Polski w Szczecinie i kierował tym teatrem; był też inicjatorem budowy sceny Teatru Współczesnego w Muzeum Morskim na Wałach Chrobrego^[3].

W kolejnych latach m.in. organizował Operetkę Gliwicką (1952), był reżyserem Operetki Warszawskiej (1954–1957), kierował Teatrem Dramatycznym w Białymstoku (1959–1961), był reżyserem w Teatrze Rozmaitości w Krakowie (1962/1963) i warszawskim Teatrze Klasycznym (1963–1970); zagrał wiele ról filmowych i telewizyjnych^[3].

Po wojnie występował m.in. w sztukach^[3]:

• Bancroftowie Jerzego Broszkiewicza jako James Bancroft,
• Wiele hałasu o nic Williama Szekspira jako Benedykt i Don Pedro,
• Poskromienie złośnicy Williama Szekspira jako Lucencio,
• Henryk VI na łowach Wojciecha Bogusławskiego w roli tytułowej.

Był trzykrotnie żonaty z aktorkami: od 13 września 1929 do 1939 z Marią Malicką^[1], od 1943 do 1958 z Lidią Wysocką, od 1958 z Krystyną z Wróblewskich (zm. 1998). Z trzech związków miał córkę Małgorzatę (ur. 1939) oraz dwóch synów: Piotra (1943–2009)^[5] i Macieja (ur. 1959)^[6].

Zmarł 4 czerwca 1984 w Krakowie^[7]. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera C-6-20)^[2].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1966)
• Odznaka honorowa „Zasłużony Białostocczyźnie” (1980)

Filmografia

• 1928 – Dzikuska – Witold Leski
• 1928 – Huragan – Tadeusz Orda
• 1928 – Przedwiośnie – Cezary Baryka
• 1929 – Pod banderą miłości – Andrzej
• 1929 – Człowiek o błękitnej duszy – malarz Jan
• 1929 – Policmajster Tagiejew – Władysław Klicki
• 1930 – Tajemnica lekarza – Robert Paynot
• 1931 – Serce na ulicy – Henryk Baczyński
• 1931 – Uwiedziona – Jerzy Rawicz
• 1932 – Pałac na kółkach – Livenzo
• 1938 – Ostatnia brygada – Dowmunt
• 1939/1946 – Czarne diamenty – Nawrat
• 1939 – Między ustami a brzegiem pucharu – hrabia Wentzel; film nieukończony^[8].
• 1962 – Odwiedziny prezydenta – Andrzej
• 1965 – Popioły – ojciec Krzysztofa Cedro
• 1965 – Katastrofa – profesor Grzegorza, ojciec Hanki
• 1968 – Stawka większa niż życie – generał Inteligence Service
• 1970 – Epilog norymberski – oskarżony
• 1970 – Sygnały MMXX – kierownik stacji kosmicznej Luna-Nord
• 1970 – Hydrozagadka – portier
• 1973 – Drzwi w murze – Władek
• 1973 – Wielka miłość Balzaka – ojciec Mniszcha
• 1974 – Janosik – szlachcic Antoni
• 1975 – Honor dziecka – ksiądz
• 1976 – Zagrożenie – mężczyzna na przyjęciu
• 1977 – Akcja pod Arsenałem – ojciec Tadeusza Zawadzkiego
• 1977 – Żołnierze wolności – rozstrzelany komunista (cz. 2)
• 1977 – Noce i dnie – gość u Woynarowskiego
• 1978 – Okrągły tydzień – Skarbek
• 1978 – Rodzina Połanieckich – właściciel domu
• 1979 – Aria dla atlety – Clemenceau
• 1981 – Klejnot wolnego sumienia – pleban
• 1981 – Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy – naczelnik poczty
• 1982 – Dom (serial telewizyjny) – profesor
• 1984 – Ceremonia pogrzebowa – ksiądz na pogrzebie
• 1984 – Umarłem, aby żyć – profesor chory na tyfus

Przypisy

1. Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 270. [dostęp 2021-09-27].
2. Cmentarz Stare Powązki: JANINA NOWAKOWSKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-03-10] .
3. Ryszard Markow: Sawan Zbigniew, właśc. Nowakowski. W: Praca zbiorowa, red. Tadeusz Białecki: Encyklopedia Szczecina. T. II P–Ż. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii, Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 2000, s. 306–307. ISBN 83-7241-089-5. (pol.).
4. Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 43.
5. Cmentarz Komunalny w Piasecznie - wyszukiwarka osób pochowanych [online], piaseczno.grobonet.com [dostęp 2021-09-27] .
6. Zbigniew Sawan - ku pamięci. Ogrody Wspomnień. Cmentarz Internetowy [online], www.ogrodywspomnien.pl [dostęp 2021-09-27] .
7. Zmarł Zbigniew Sawan-Nowakowski. „Dziennik Polski”, s. 2, Nr 135 z 8 czerwca 1984. 
8. Nowe filmy polskie. „Warszawski Dziennik Narodowy”. Nr 220A, s. 5, 11 sierpnia 1939. 

Linki zewnętrzne

• Zbigniew Sawan w bazie filmpolski.pl
• Zbigniew Sawan, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .
• Zbigniew Sawan w bazie IMDb (ang.)
• Zbigniew Sawan w bazie Filmweb
• Zbigniew Sawan na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Zbigniew Sawan na zdjęciach w bibliotece Polona

Kontrola autorytatywna (osoba):

• VIAF: 3244151778213518130000
• PLWABN: 9810674908005606

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3972707
• ETP: 10563

Identyfikatory zewnętrzne:

• FilmPolski.pl: 111062