Był synem Leopolda Andrzeja z Bogusławic, herbu Świnka[1] (ur. krótko przed 16 listopada1723, zm. 11 stycznia1793), regenta ziemskiego poznańskiego a później grodzkiego krakowskiego, dziedzica Glinna z Okalewem, i jego żony Anny Teresy Linowskiej (ur. przed 24 października1734, zm. przed 1770), córki Stanisława, podstolego wschowskiego.
Od roku 1769 kształcił się w kolegium pijarów w Warszawie, od 20 listopada roku 1770 w Akademii Krakowskiej, w następnym roku (1771) w Szkołach Nowodworskich. Przebywał na dworze biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka. We wrześniu roku 1775 wstąpił jako kadet pułkowy do gwardii pieszej litewskiej. Wystąpił z wojska 24 lutego 1778 w stopniu podchorążego (powód: pominięcie Bogusławskiego w awansie).
Po 9 kwietnia roku 1778 zadebiutował (warszawski teatr publiczny) jako aktor, śpiewak operowy i autor dramatyczny. 11 lipca 1778 operą Nędza uszczęśliwiona do muzyki Macieja Kamieńskiego zainicjował polską twórczość operową opartą na motywach ludowych. W 1781 przeniósł się do teatru lwowskiego. W latach 1783–1785, 1790–1794 i 1799–1814 był dyrektorem Teatru Narodowego. W 1783 uzyskał przywilej na teatr polski w Poznaniu[2].
W sierpniu 1784 zorganizował występy teatralne podczas sejmu w Grodnie. W lutym 1785 przeniósł się do Wilna, skąd organizował stałe wyjazdy do Grodna, Dubna i Lwowa. W 1785 roku założył również teatr wileński, dzięki czemu lokalni odbiorcy poznali europejskie nowości, takie jak sztuki Moliera, Woltera, Schillera, a także dzieła miejscowych autorów. Teatr przetrwał przeszło 80 lat, w 1866 roku zamknęły go rosyjskie władze.[3]
Na wezwanie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w lutym 1790 objął ponownie scenę warszawską, wystawiając sztuki patriotyczne. W 1794 należał do sprzysiężenia kościuszkowskiego. 8 września 1792 wystawił Henryk VI na łowach, a 1 marca 1794 – Krakowiaków i górali, co odegrało ważną rolę agitacyjną. 18 kwietnia 1794 podpisał Akt powstania. 4 listopada 1794 opuszcza Warszawę, ocalając majątek teatralny i osobisty. W 1795 rozpoczyna trwającą 4 lata działalność teatralną we Lwowie. Wystawia tam wielokrotnie swoją operę Krakowiacy i Górale (utwór cieszył się tam wielką popularnością, był nieustannie aktualizowany, przerabiany i wystawiany pod różnymi tytułami), w 1797 zaś po raz pierwszy w Polsce – Hamleta (własny przekład na podstawie adaptacji niemieckiej). Jego współpracownikiem i uczniem był Jan Nepomucen Kamiński. W 1799 wrócił do Warszawy, gdzie kierował teatrem przez następne 14 lat. W 1801 z własnych funduszy wybudował teatr w Kaliszu i prowadził tam działalność teatralną do 1823. W 1811 z zespołem wystawił szereg przedstawień w Gdańsku.
20 listopada 1827 wystąpił po raz ostatni na scenie w komedii Koszyk wiśni. W 1824 zamieszkał w majątku Jasień (wieczysta dzierżawa).
W 1784 został inicjowany do masonerii[4], w loży Świątynia Mądrości otrzymał stopień mistrza.
Jest głównym bohaterem powieści pt. Az Ikszek (Iksowie — 1981) i dramatu pt. Az imposztor (Szalbierz) węgierskiego pisarza i dramatopisarza Györgya Spiró.
Twórczość
Dzieła sceniczne
Nędza uszczęśliwiona. Opera w 2 aktach pierwszy raz grana na teatrze warszawskim 11 lipca 1778, wyd. Warszawa 1778
Amant, autor i sługa. Komedia w 1 akcie z francuskiego [wg. Pierre Cérou(1709-1797), L’amant, auteur et valet ] przetłumaczona, wyst. i wyd. Warszawa 1778
Dla miłości zmyślone małżeństwo. Opera we 2 aktach z włoskiego tłumaczona, pierwszy raz na teatrze warszawskim dnia 25 września 1779 roku przez aktorów polskich grana, Warszawa 1779, muzyka: A.M. Sacchini
Ślub modny. Komedia w 5 aktach z francuskiego tłumaczona przez autora "Mieszczek modnych", wyst. Warszawa 1779, wyd. Warszawa 1780
Miłość rzemieślnicza, powst. przed rokiem 1780(?), wyst. Warszawa 22 kwietnia 1787 (pt. Miłostki rzemieślnicze)
Mieszczki modne. Komedia w 5 aktach, wyst. Warszawa 1780, wyd. Warszawa 1780
Szkoła kobiet. Komedia w 5 aktach p. Molière z francuskiego przerobiona przez autora "Ślubu modnego", wyst. Warszawa 1780, wyd. Warszawa 1781
Fraskatanka, czyli dziewczyna zalotna. Opera we 3 aktach z muzyką sławnego Jana Paisiello, z włoskiego przełożona, wyst. Warszawa 13 lipca 1782, wyd. Warszawa 1782
Czekina albo cnotliwa panienka. Opera z włoskiego tłumaczona we 3 aktach, z muzyką sławnego p. Piccini, wyst. Warszawa 1782, wyd. Warszawa 1783
Szkoła zazdrosnych. Opera we 2 aktach, z muzyką sławnego p. Antoniego Salieri, z włoskiego języka przez autora "Fraskatanki" przetłumaczona, wyst. i wyd. Warszawa 1782
Włoszka w Londynie. Opera we 2 aktach z muzyką JP. Dominika Cymarosa z włoskiego przetłomaczona, wyst. Warszawa 1782, wyd. Warszawa 1783
Don Juan albo ukarany libertyn. Opera we 3 aktach, z włoskiego tłumaczona, z muzyką JMci pana Joachima Albertini, wyst. Warszawa 23 lutego 1783, wyd. Warszawa 1783
Kotek zgubiony. Komedia w 1 akcie, z francuskiego tłumaczona, wyst. Warszawa 31 marca 1783, wyd. Warszawa 1783
Uczciwy winowajca. Drama w 5 aktach z francuskiego tłumaczone, wyst. Warszawa 10 kwietnia 1783, wyd. Warszawa 1783
Wieśniaczka u dworu. Opera we 2 aktach z włoskiego tłumaczona, wyst. Warszawa 19 października 1783, wyd. Warszawa 1785, muzyka: A. Sacchini
Troje bliźniąt, czyli podobieństwo nadzwyczajne, wyst. Warszawa 16 listopada 1783, wydana pt. Trzej bracia bliźnięta. Komedia w 4 aktach z francuskiej niewiadomego autora przełożona
Mąż podejrzliwy albo awanturki nocne, wyst. Warszawa 21 grudnia 1783
Człowiek, jakich mało na świecie. Komedia we 3 aktach, wyst. i wyd. Warszawa 1784
Ogrodniczka zmyślona. Opera, wyst.: Wilno 1785; Warszawa 14 lutego 1790, muzyka: P. Anfossi
Zaffira, czyli niewolnica stateczna. Opera, wyst.: Wilno 1788; Warszawa 22 lutego 1790
Filozofowie wrzekomi (Filozofowie mniemani), czyli mędrzec oszukany. Opera, wyst.: Wilno 1788; Warszawa 18 kwietnia 1790, muzyka: J. Paisiello
Lanassa, czyli wdowa Malabaru, wyst. Warszawa 7 września 1790, wydana pt. ... Tragedia w 5 aktach po francusku przez Lemierre napisana, po niemiecku przez Plümicke na dramę przerobiona, a z tej na polski język przełożona
Epilog w dzień rocznego obchodu szczęśliwego na tron wyniesienia Najjaśniejszego Pana, powiedziany przez JP. W. Bogusławskiego, dyrektora Teatru Narodowego, na końcu tragedii "Lanassa", która pierwszy raz w przytomności JKMci dnia 7 września zaprezentowana była 1790 (Warszawa 1790)
Taczka przedającego ocet i musztardę, czyli cnota w grubej łachmanie, wyst. Warszawa 23 października 1790, wydana pt. Taczka occiarza. Komedia w 3 aktach z francuskiej p. Mercier przełożona
Emilia Galotti. Tragedia w 5 aktach, wyst. Warszawa 21 listopada 1790
Dowód wdzięczności narodu. Komedia we 2 aktach, przystosowana do uroczystości obchodu szczęśliwego na tron wybrania Najjaśniejszego Pana, a na dopełnienie komedii "Powrót posła" napisana, wyst. Warszawa 15 września 1791, wyd. Warszawa 1791
Sługa panią. Opera w 2 aktach, z muzyką Jana Paesiello(!) z włoskiego przełożona, wyst. Warszawa 30 października 1791
Eleonora, czyli skutki przebaczenia niewiary małżeńskiej. Tragedia miejska w 4 aktach, z niemieckiej niewiadomego autora przerobiona, wyst. Warszawa 23 września 1792
Figiel za figiel. Komedia w 3 aktach z francuskiej Fryderyka grafa Brühla przełozona, wyst. Warszawa 20 kwietnia 1793
Pustelnik na wyspie Formentera, czyli wspaniały rozbójnik. Drama w 4 aktach, wyst. 7 września 1793
Axur, król Ormus. Opera heroiczna w 5 aktach, z muzyką Antoniego Salieri, z francuskiej de Beaumarchais na włoski język przerobiona, a z tego na polski przełożona, wyst. Warszawa 24 września 1793
Rzecz rzadka (Piękność z uczciwością złączona rzecz rzadka). Opera w 2 aktach z włoskiego tłumaczona, z muzyką sławnego Martini (V. Martin y Solar), wyst. Warszawa 1794
Antreprener w kłopotach. Opera z muzyką Cimorosa(!), wyst.: Lwów 1796; Warszawa 1799
Zoe, czyli skutki ambicji i miłości. Drama w 3 aktach, wyst.: Lwów 1796; Warszawa 12 listopada 1799
Hamlet, królewicz duński. Tragedia w 5 aktach Shakespeara, z niemieckiej, podług poprawy Schroedera przełożona, wyst. Lwów 1797
Herminia, czyli Amazonki. Heroiczno-komiczna opera w 2 aktach z muzyką Józefa Elsnera, wyst. Lwów lipiec 1797
Iskahar, król Guaxary. Melodrama w 3 aktach z muzyką Józefa Elsnera, wyst. Lwów 1797
Spazmy modne, czyli tegowieczne małżeństwo. Komedia w 3 aktach, wyst. Lwów 1797
Kantata śpiewana na teatrze lwowskim przez aktorów polskich w dzień uroczystości obchodu instalacji JW. Kajetana Ignacego Gozdawa na Kitkach Kickiego, arcybiskupa lwowskiego... z muzyką JPana Stefani, Lwów 1798
Sydney i Zuma. Melodrama w 3 aktach z muzyką J. Elsnera, wyst.: Lwów lato 1798; Warszawa 1799
Pustelnicy, czyli miłość na doświadczeniu. Opera komiczna w 3 aktach z niemieckiego tłumaczona, z muzyką p. Henneberg, wyst. Warszawa 6 października 1799
Król Teodor w Wenecji. Opera w 2 aktach z włoskiego tłumaczona, z muzyką sławnego Paisiello, wyst. Warszawa 1799
Święto braminów słońca. Opera heroiczno-komiczna w 2 aktach z niemieckiego tłumaczona, z muzyką J.P. Müllera, wyst. 23 listopada 1800
Sułtan Wampun, czyli nieroztropne życzenia. Opera komiczna w 2(3) aktach, z muzyką J. Elsnera, wyst. Warszawa 1800
Powtórzone wesele. Drama w 5 aktach z niemieckiej p. de Kotzebue przełożona, wyst. Warszawa 1801
Flet czarodziejski, czyli tajemnice Izys. Wielka opera w 2 aktach z niemieckiego p. Szikander(!) tłumaczona... z muzyką sławnego Mozarta, wyst. Warszawa 29 stycznia 1802
Przerwana ofiara. Opera we 2 aktach z muzyką Piotra Winter, z niemieckiej przełożona, wyst. Warszawa 5 listopada 1802
Duchowidz, czyli w czepku się rodził. Opera komiczna w 2 aktach Perinet, z muzyką p. Müller, wyst. Warszawa 26 grudnia 1802
Dwaj Klingsbergowie, czyli jaki ojciec, taki syn. Komedia w 4 aktach z niemieckiej Augusta Kotzebue przełożona, wyst. Warszawa 1802
Telemak, królewicz Itaki. Opera wielka heroiczno-komiczna w 2 aktach z niemieckiego Szikaneder tłumaczona, z muzyką F.A. Hoffmeister, wyst. Warszawa 15 marca 1803
Palmira, królewna perska. Opera heroiczno-komiczna w 3 aktach z włoskiego tłumaczona, z muzyką sławnego Salieri/Anfossi, wyst. Warszawa 6 stycznia 1804
Dwa dni trwogi, czyli woziwoda paryski. Opera w 3 aktach z muzyką Cherubiniego, z francuskiej pana Bouilly przełożona, wyst. Warszawa 7 kwietnia 1804
Lodoiska. Opera heroiczno-komiczna w 3 aktach z muzyką Cherubiniego, z niemieckiej przerobiona, wyst. Warszawa 2 grudnia 1804
Mąż pustelnik (Spowiedź, czyli mąż pustelnik). Komedia w 1 akcie z niemieckiej pana de Kotzebue przełożona, wyst. Warszawa 5 grudnia 1805
Maria Montalban. Opera heroiczna w 4 aktach z niemieckiego tłumaczona, z muzyką p. Winter, wyst. Warszawa 21 grudnia 1805
Miłość dziecinna, czyli noga drewniana (Noga drewniana, czyli miłość dziecinna). Opera w 1 akcie z muzyką Piotra Gaveaux z francuskiego Demoustiego przełożona, wyst. Warszawa 6 marca 1808
Dziewczyna dezerter. Komedia w 1 akcie z niemieckiego p. de Kotzebue tłumaczona, wyst. Warszawa 12 maja 1808
Genowefa, królewna szkocka. Opera w 2 aktach z muzyką Szymona Mayer z włoskiej przełożona, wyst. Warszawa 21 lutego 1809
Saul. Tragedia w 5 aktach tłumaczona z włoskiego, wyst. Warszawa 12 listopada 1809
Kamilla. Opera w 3 aktach z muzyką Ferdynanda Päer, z francuskiej pana Marsollier przerobiona, wyst. Warszawa 14 października 1810
Sardzion, czyli uczeń miłości. Opera heroiczno-komiczna w 2 aktach z włoskiego tłumaczona, z muzyką Ferdynanda Päer, wyst. Warszawa 14 marca 1811
Józef w Egipcie. Opera w 3 aktach z muzyką Mehula, z francuskiej pana Duval przełożona, wyst. Warszawa 27 lutego 1812
Jedna godzina małżeństwa. Opera w 1 akcie z muzyką Dalayrac, z francuskiej Pana Étienne przełożona, wyst. Warszawa 17 października 1813
Nadyr, czyli Thamas Kouli-Kan. Tragedia w 5 aktach z francuskiej Pana Buisson przełożona, wyst. Warszawa 1813
Kobiety. Komedia w 3 aktach z francuskiej Demoustier przełożona, wyst. Warszawa 20 lutego 1814
Familia szwajcarska. Opera w 3 aktach z muzyką Józefa Weigl, z niemieckiej przełożona, wyst. Warszawa 27 stycznia 1815
Koncert przerywany. Opera w 1 akcie, z muzyką Bertona, z francuskiej Pana Marsollier przełożona, wyst. Warszawa 26 listopada 1816
Junius. Tragedia w 5 aktach z francuskiej pana Monvel przełożona, wyst. Warszawa 7 lutego 1817
Janek i Stefanek. Opera komiczna w 3 aktach, wyst. Warszawa 11 grudnia 1817, z muzyką J. Nicolo (N. Isouard)
Kobieta dotrzymująca sekretu. Komedia w 1 akcie z angielskiej Pani Centlivre przerobiona, wyst. Warszawa 1817
Miłość i tajemnica. Komedioopera w 1 akcie z francuskiej Pana Pain przełożona, wyst. Warszawa 1817
Czary bez czarów. Opera krotofilna w 2 aktach z muzyką Nicolo de Malte (Nicolo Isouard), z francuskiej przełożona, wyst. Warszawa 1 stycznia 1819
Nic ponadto, czyli dwa parawany. Opera krotofilna w 1 akcie z muzyką Boyeldieu, z francuskiej Józefa Pain przełożona, wyst. Warszawa 5 lutego 1819
Ojciec familii. Drama w 5 aktach z francuskiej Diderota przełożona, wyst. Warszawa luty 1819
Fanszetka, czyli Sabaudzka dziewczyna z szałamajką. Komedioopera w 3 aktach z muzyką p. Himmel, z francuskiej p. p. Bouilli i Pain przełożona, wyst. Warszawa 1820
Duch sprzeciwieństwa. Komedia w 1 akcie z francuskiej Dufresny przełożona, wyst. Warszawa 29 marca 1822
Wymuszone zezwolenie. Komedia w 1 akcie z francuskiej Guyot de Merville przełożona, wyst. Warszawa 1823
Wolny strzelec, czyli kule zaczarowane. Opera romantyczna w 3 aktach, po niemiecku... napisana. Muzyka K. Weber. Tłomaczona i podłożona pod muzykę przez... Warszawa 1825, wyst. 4 lipca 1826
Dama biała. Opera komiczna w 3 aktach z muzyką (F.) A. Boieldieu, wyst. Warszawa 23 sierpnia 1827
Pozostałe dzieła
Otto do spektatorów śmierci swojej, brak miejsca wydania (przed 1 stycznia roku 1801)
Dramaturgia, czyli nauka sztuki scenicznej, dla Szkoły Teatralnej napisana przez Wojciecha Bogusławskiego... w Warszawie 1812, fragmenty druk.: Gazeta Teatralna 1843, nr: 16-17, 19-23, 29-30, 33, 39
Dzieje Teatru Narodowego, t. 1 (cz. I) i t. 4 (cz. II), Warszawa 1820
Dzieła dramatyczne, t. 1-3, Warszawa 1820; t. 4-6, Warszawa 1821; t. 7-12, Warszawa 1823, (prawie każda z 51 sztuk poprzedzona została notką biograficzną o autorze obcego źródła lub też o kompozytorze)
Wydania zbiorowe
Dzieła dramatyczne, t. 1-3, Warszawa 1820; t. 4-6, Warszawa 1821; t. 7-12, Warszawa 1823
Listy otwarte
"Ostrzeżenie wszystkim drukarzom i bibliopolom w Koronie i W. X. Lit., Warszawa 7 marca 1794", Gazeta Krajowa, dodatek do nr: 19, 20 z 8 i 11 marca 1794
List do "Gazety Warszawskiej" (w sprawie benefisu dla K. Świerzawskiego), Gazeta Warszawska, dodatek do nr 31 z 19 kwietnia 1803
List do Redaktora "Gazety Warszawskiej" z 6 maja 1807 (sprostowanie w sprawie autorstwa transparentu J.B. Plerscha do "Andromedy"), Gazeta Warszawska, dodatek do nr 44 z 2 czerwca 1807
"Doniesienie teatralne zawierające projekt organizacji Szkoły Dramatycznej, z 6 marca 1811", Gazeta Korespondenta, dodatek do nr 20 z 9 marca 1811
"List do JPana Werowskiego, artysty dramatycznego", Gazeta Korespondenta, nr 66 z 19 sierpnia 1815
Polemika z Iksem w sprawie recenzji ze sztuki "Dwaj Klingsbergowie", Gazeta Korespondenta, nr 10 z 3 lutego 1816
Korespondencja i materiały
Do ojca, Leopolda Bogusławskiego z 22 stycznia 1769
Do Stanisława Augusta 2 listy z: przełom lipiec/sierpień 1784 i kwiecień 1791
Do Stanisława Augusta list z 12 sierpnia 1784 podpisany aktorowie polscy – najprawdopodobniej pióra W. Bogusławskiego
Do nieznanego adresata 3 listy z: 8 i 25 kwietnia oraz 9 maja 1796
Do nieznanego adresata we Lwowie z 26 lipca 1799
Do Tomaniewicza 11 listów z okresu: 9 sierpnia – 6 grudnia 1799
Do pruskich władz Poznania z roku 1800
Do Aleksandra Chodkiewicza 3 listy z: 20 marca 1800, 18 czerwca 1811 i 21 maja 1815
Do Kłossowskiego 7 listów z okresu: 26 lipca 1802 – 3 września 1806
Do córki, Rozalii Osińskiej z 24 sierpnia 1808
Do Jana Łuszczewskiego z 13 września 1808
Do Jana Tłuchowskiego z 15 kwietnia 1809 (wysłany wraz z wykazem repertuaru od 1 marca 1808)
Do Hilarego Siemianowskiego z 29 czerwca 1809
Do Ludwika Osińskiego 3 listy z lat: 1815, 1823, z Poznania i Kalisza
Do Józefa Radoszewskiego(?) z 14 lipca 1819 oraz bilet na prenumeratę Dzieł dramatycznych
Do Jana Krukowieckiego z 25 marca 1820
Do A. Węgorzewskiej z 27 listopada 1820
Do Ludwika Osińskiego: 2 listy z Płocka z 28 maja i 4 czerwca 1823 oraz fragmenty listu z Poznania z 7 lipca 1823
Do I. Werowskiego, fragmenty listów z roku 1827
Od Tomasza Truskolaskiego z 12 października 1783
Od Tomaniewicza z 26 października 1799
Od Józefa Poniatowskiego z 10 października 1811
Testament, powst. 1 stycznia 1823
Inwentarz dobytku pozostałego po W. Bogusławskim sporządzony przed 29 września 1829
W 1971 roku w parku przy Willi Rogozińskich w Mogile odsłonięto pomnik-głaz upamiętniający Wojciecha Bogusławskiego
Osiedla sąsiadujące z Teatrem Ludowym, w którym pierwszą premierą w 1955 roku był spektakl „Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale” w reżyserii Wandy Wróblewskiej, noszą nazwy – os. Krakowiaków i os. Górali.
↑Marek Rezler: Sylwetki zasłużonych poznaniaków. Biogramy historyczne. W: Wielka Księga Miasta Poznania. Wyd. 1. Poznań: Dom Wydawniczy „Koziołki Poznańskie”, 1994, s. 731. ISBN 83-901625-0-4.
↑TomasT.VenclovaTomasT., Wilno: przewodnik, Wyd. 2, Vilnius: R. Paknio leidykla, 2002, s. 35, ISBN 978-9986-830-47-4 [dostęp 2024-06-18].
↑Ludwik Hass, Wolnomularstwo w Europie środkowo-wschodniej w XVIII i XIX wieku, 1982, s. 175.
↑Uchwała nr 34 Rady Narodowej m. st. Warszawy z dnia 24 listopada 1975 r. w sprawie nadania nazw ulicom, "Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 30 grudnia 1975 r., nr 16, poz. 115, s. 1.
