Ludwik Hass

Ludwik Hass
Data i miejsce urodzenia

18 listopada 1918
Stanisławów

Data i miejsce śmierci

8 kwietnia 2008
Warszawa

Profesor
Specjalność: historia masonerii, dzieje najnowsze Polski
Alma Mater

Uniwersytet Jana Kazimierza
Uniwersytet Warszawski

Doktorat

1971 – historia
Instytut Historii PAN
promotor: Henryk Jabłoński

Habilitacja

1980 – historia
Instytut Historii PAN

Profesura

1986

Pracownik naukowy
Instytut

Instytut Historii PAN

Okres zatrudn.

1979–1988

Cytaty w Wikicytatach
Grób Ludwika Hassa na Cmentarzu Komunalnym Północnym w Warszawie

Ludwik Hass (ur. 18 listopada 1918 w Stanisławowie, zm. 8 kwietnia 2008 w Warszawie) – polski historyk, znawca masonerii, marksista-trockista.

Życiorys

Urodził się w Stanisławowie w rodzinie żydowskiej jako syn urzędnika pocztowego. Ukończył gimnazjum klasyczne[1]. Od 1936 roku do wybuchu wojny studiował historię na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie był uczniem Franciszka Bujaka[1][2] oraz Romana Rozdolskiego(inne języki)[potrzebny przypis].

Od jesieni 1936 roku członek Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej, któremu we Lwowie przewodzili komuniści z Adamem Schaffem. Na początku 1938 założył w jej ramach trockistowskie koło „akademików-marksistów” powiązane z szerszą organizacją „bolszewików-leninistów”. Po agresji ZSRR na Polskę został w listopadzie 1939 roku aresztowany w Stanisławowie i skazany na 8 lat obozu pracy, a później na dożywotnie zesłanie[a]. Nie został objęty amnestią po układzie Sikorski-Majski w 1941, nie dostał się też do Armii Polskiej w ZSRR. Do 1947 przebywał w łagrze, a następnie na zesłaniu w Komijskiej SRR. Po upadku szefa NKWD Berii w 1953 stał się wolnym człowiekiem, lecz bez prawa powrotu do Polski. Dopiero w 1956 roku sąd we Lwowie unieważnił wyrok skazujący[4][5].

Hass wrócił do Polski z żoną i kilkuletnim synem 15 stycznia 1957 roku i podjął pracę w Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, a w 1959 w Biurze Historycznym Centralnej Rady Zrzeszenia Związków Zawodowych. Wznowił na Uniwersytecie Warszawskim przerwane przez wojnę studia historyczne[6][7]. W 1961 obronił pracę magisterską Polska Partia Socjalistyczna Lewica okres pierwszy (do kwietnia 1929 r.) napisaną pod kierunkiem Henryka Jabłońskiego[8]. W latach 1963–1965 uczestniczył w seminarium doktoranckim Jabłońskiego w Instytucie Historii PAN[6][7].

Był uczestnikiem klubu dyskusyjnego przy Komitecie Warszawskim PZPR (tzw. Klubu Życie)[9]. Próbował wykorzystać kilkumiesięczny okres wolności intelektualnej po odwilży październikowej do zainspirowania zmian w polskim marksizmie (jak sam to określił, do „przywracania oryginalnego kształtu filozofii społecznego buntu”)[9]. Od jesieni 1957 roku bywał także w Klubie Krzywego Koła, gdzie często zabierał głos, ścierając się m.in. z Adamem Schaffem o kształt marksizmu i z Tadeuszem Kotarbińskim na tle stosunku do kary śmierci i oceny Akcji „Wisła”[10]. Witold Jedlicki określił go w 1963 „najwybitniejszym polemistą broniącym w Klubie poglądów radykalnych”[11]. Hass przewodził kilkunastoosobowej grupie, do której należeli weteran polskiego trockizmu Kazimierz Badowski oraz młody historyk i socjolog Romuald Śmiech[9]. Hass korespondował z Badowskim jeszcze przed powrotem do kraju w październiku 1956[12]. W grudniu 1958 w dwudziestą rocznicę rozwiązania Komunistycznej Partii Polski (KPP) przez Komintern odczytał ówczesną odezwę protestacyjną swojej grupy „bolszewików-leninistów”[10]. W ramach czwartków dyskusyjnych wygłosił 16 marca 1961 referat Analiza wyborów sejmowych i samorządowych w 1919 r.[13], w którym dowodził braku nastrojów rewolucyjnych w Polsce w 1919, broniąc tym samym KPP przed stalinowskim zarzutem niewykorzystania ówczesnej sytuacji[14]. Według Witolda Jedlickiego podczas pertraktacji z zarządem Klubu w 1959 władze wskazały Hassa obok Jana Wyki, autora referatu Refleksje w 40. rocznicę KPP z 8 stycznia 1959, jako odpowiedzialnych za „wrogie wystąpienia”[15], a po zamknięciu Klubu przez władze w lutym 1962 Hass, Wyka i Jan Wolski byli oskarżani przez członków Klubu o spowodowanie jego likwidacji prowokacyjnym nastawieniem do władz[16]. Według Janusza Maciejewskiego Hass był obok Wyki i Wolskiego jednym z trójki „ekstremistów”, od których usunięcia z Klubu Krzywego Koła władze uzależniały pod koniec 1961 jego dalsze funkcjonowanie. Jako zagorzały przeciwnik liberalizmu, reprezentowanego w KKK przez byłego przewodniczącego Jana Strzeleckiego, uwieczniony został wówczas w operze Janusza Szpotańskiego Cisi i gęgacze w postaci „Gęgacza-trockisty”[17].

W poszukiwaniu sprzymierzeńców politycznych Hass nawiązał współpracę z nie-trockistowskimi rewizjonistami: Jackiem Kuroniem, Karolem Modzelewskim i skupionym wokół nich radykalnym skrzydłem Związku Młodzieży Socjalistycznej (ZMS)[12]. Za ich pośrednictwem skontaktował się z Sekretariatem IV Międzynarodówki[9], do której zgłosił akces[18]. Dążąc do odtworzenia rewolucyjnej trockistowskiej konspiracji z lat międzywojennych w duchu ultralewicowym, zachował krytyczne nastawienie wobec Kuronia i Modzelewskiego jako związanych z liberalnymi dysydentami w rodzaju Leszka Kołakowskiego[19]. W marcu 1965 roku został aresztowany pod zarzutem powiązań z organizacjami trockistowskimi oraz pomocy w pisaniu i rozpowszechnianiu ogłoszonego wówczas przez Kuronia i Modzelewskiego Listu otwartego do członków PZPR, w którym autorzy dzielili się swoją krytyką ustroju popaździernikowego z działaczami partyjnymi i aktywem ZMS[20]. Należał istotnie obok Adama Michnika i Jana Józefa Lipskiego do grona zaufanych osób, którym autorzy listu powierzyli maszynowe kopie Listu po skonfiskowaniu przez władze pierwszej wersji i jej odtworzeniu[21]. Niemniej w jego domu Służba Bezpieczeństwa odkryła na podstawie informacji Józefa Kosseckiego oprócz Listu także trockistowską literaturę[22][b], a sam Hass według relacji Modzelewskiego z powodu różnic ideowych zgodził się na udostępnienie jemu i Kuroniowi powielacza swojej organizacji wyłącznie pod wpływem Badowskiego[23]. W czasie osobnego procesu przeciw trzem trockistom Hass przyznał się do stawianych mu zarzutów[24], zarazem krytykując otwarcie ustrój jako stalinowski[25]. W Europie Zachodniej odbyły się akcje protestacyjne w obronie „grupy Hassa”, a do władz PRL trafiły petycje w jego sprawie[26]. Podczas procesu Kuronia i Modzelewskiego Hass, który uważał konfrontację z aparatem przymusu za niezbędny etap kształtowania rewolucjonisty, zalecał Kuroniowi ataki personalne na członków składu sędziowskiego, do czego Kuroń nie zastosował się[19]. Występując jako świadek, Hass twierdził, że Kuroń i Modzelewski zamierzali użyć powielacza do rozpowszechniania trockistowskiej literatury i ujawnił ich kontakty z IV Międzynarodówką[27]. W styczniu 1966 roku skazano go na 3 lata więzienia, skąd został zwolniony przedterminowo w końcu sierpnia 1966[6]. Po zwolnieniu z więzienia podjął systematyczną współpracę z SB, początkowo jako kontakt obywatelski, a następnie jako tajny współpracownik ps. „Woliński”[28].

Od wyjścia z więzienia w 1966 i fiaska projektu reaktywacji trockizmu w Polsce datuje się praca naukowa Hassa nad zagadnieniem masonerii. Zniechęcany do zajmowania się międzywojennym ruchem robotni­czym, od przełomu lat 50. i 60. rozpoczął systematyczne badania nad inteligencją piłsudczykowską, notując jej związki z wolnomularzami. Pierwszy artykuł z tej problematyki, napisany na sugestię przyjaciela Janusza Wojska, ogłosił w „Kwartalniku Historycznym” dzięki poparciu Bogusława Leśnodorskiego w 1967[29].

Pomimo zwolnienia przez pewien czas uniemożliwiano mu powrót na studia doktoranckie w PAN, a do 1979 roku nie pozwalano podjąć pracy naukowej. W tym okresie Ludwik Hass utrzymywał się z honorariów za artykuły pisane pod pseudonimem do „Więzi” oraz za publikowane w „Kwartalniku Historycznym” rozprawki naukowe, które zgodnie z prawem mógł już publikować pod własnym nazwiskiem. Współpracował też dzięki poparciu Stanisława Kalabińskiego z Pracownią Dziejów Klasy Robotniczej Instytutu Historii PAN. Dopiero w 1971 roku obronił w IH PAN pracę doktorską pt. Wybory warszawskie 1918–1926, przygotowaną pod kierunkiem Henryka Jabłońskiego i opublikowaną rok później[7]. Następnie w latach 70. zbierał materiały archiwalne i relacje ustne w emigracyjnym środowisku wolnomularskim w Paryżu korzystając z kilkumiesięcznych stypendiów tamtejszej loży „Kopernik”[30][6].

W 1979 otrzymał etat w Instytucie Historii PAN, zaś w styczniu 1980 roku habilitował się na podstawie książki Sekta farmazonii warszawskiej, nagrodzoną m.in. przez Ministra Kultury i Sztuki, Towarzystwo Miłośników Historii w Warszawie i polski PEN Club.

W okresie stanu wojennego wraz z Józefem Kosseckim potępił podziemną „Solidarność” w publicznym wystąpieniu radiowym[3].

W 1986 po trzyletnich staraniach uzyskał tytuł profesora[30][24]. W 1988 roku przeszedł na emeryturę. Autor haseł w Słowniku biograficznym działaczy polskiego ruchu robotniczego[31].

Współpracował w latach 80. z gazetami „Rzeczywistość” i „Argumenty” oraz najważniejszym periodykiem lewicy antykapitalistycznej po 1989 roku „Dalej! pismo socjalistyczne”, wydawanym przez Nurt Lewicy Rewolucyjnej[32]. W III RP współtworzył partię Związek Komunistów Polskich „Proletariat”[18].

Członek honorowy Universala Framasona Ligo(inne języki) i laureat Złotego Pióra „Wolnomularza Polskiego” (2005). Nie przyjął kierowanych do niego przez Wielki Wschód Polski zaproszeń do wstąpienia w szeregi organizacji[30].

Dorobek naukowy, poglądy i koncepcje

Ludwik Hass jest autorem kilkuset rozpraw, przyczynków i recenzji naukowych oraz kilkunastu książek poświęconych ruchowi i klasie robotniczej oraz masonerii na ziemiach polskich i w Rosji.

Jego podejście do problematyki wolnomularstwa było socjologiczne i politologiczne[30]. Systematyzując wiedzę na temat organizacji, którą ukazywał według słów Tadeusza Cegielskiego jako „szeroki ruch społeczny realizujący określoną ideologię”, dokumentując jej losy i rzeczywisty zasięg jej wpływów, przyczynił się do osłabienia wytworzonych wokół niej mitów[33]. Jak zwykł mówić, „największą tajemnicą masonerii jest to, że nie ma ona żadnej tajemnicy”[30]. Uważał wolnomularstwo za wytwór burżuazji i odmawiał mu uniwersalnego wymiaru metafizycznego[34].

W ocenie Witolda Jedlickiego z 1963 był oryginalnym myślicielem marksistowskim, który chętnie posługiwał się paradoksem i odczytywał klasyków w zaskakujący sposób, zaś w wystąpieniach publicznych odznaczał się bezkompromisową zażartością i łamaniem konwenansów[35]. Niestosowanie się do norm kulturowych uznawał za taktykę zwalczania ustroju stalinowskiego[19].

Życie prywatne

Ożenił się na zesłaniu, jego synem z tego małżeństwa jest Borys Hass[7][36].

Prace naukowe

Książki

  • Organizacje zawodowe w Polsce 1918–1939. Informator, Wydawnictwo Związkowe CRZZ, Warszawa 1963, ss. 943.
  • PPS Lewica 1926–1931. Materiały źródłowe, Książka i Wiedza, Warszawa 1963, ss. 544.
  • (z Marianem Lechem) Dzieje Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego im. Ho Chi Minha w Pruszkowie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969, ss. 233.
  • Wybory warszawskie 1918–1926. Postawy polityczne mieszkańców Warszawy w świetle wyników głosowania do ciał przedstawicielskich, PWN, Warszawa 1972, ss. 194.
  • Sekta farmazonii warszawskiej. Pierwsze stulecie wolnomularstwa w Warszawie (1721–1821), PIW, Warszawa 1980, ss. 675. Seria: Biblioteka Wiedzy o Warszawie. ISBN 83-06-00239-3
  • Postawy polityczne i aktywność klasy robotniczej (1918–1939), Akademia Nauk Społecznych PZPR, Warszawa 1988, ss. 375. Seria: Tradycje i Wartości Polskiego Ruchu Robotniczego, 12.
  • Trockizm. Od Lewej Opozycji do Czwartej Międzynarodówki, Wydział Propagandy Rady Naczelnej Zrzeszenia Studentów Polskich, Warszawa 1989, ss. 92. Seria: Biblioteka BIS, 24. (do użytku wewnątrzorganizacyjnego)
  • Masoneria polska XX wieku. Losy, loże, ludzie, Oficyna Wydawnicza Polczek Polskiego Czerwonego Krzyża, Warszawa 1993, ss. 360. ISBN 83-85272-13-5
    • wydanie II rozszerzone: Masoneria polska XX wieku. Losy, loże, ludzie, Kopia, Warszawa 1996, ss. 295[37], ISBN 83-86290-16-1
  • Loża i polityka. Masoneria rosyjska 1822–1921, t. 1: Wolnomularstwo rosyjskie w podziemiu 1822–1921, Bellona, Warszawa 1996, 1998, ss. 299. ISBN 83-85408-35-5, ISBN 83-11-08569-2
  • Pokolenia inteligencji polskiej [1918–1997], Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna, Łowicz 1997, ss. 88. ISBN 83-87222-07-0
  • Loża i polityka. Masoneria rosyjska 1822–1921, t. 2: Wolnomularstwo rosyjskie na obczyźnie i powrót w strony rodzinne, 1918–1995, Bellona, Warszawa 1998. ISBN 83-11-08772-5, ISBN 83-85408-62-2
  • Wolnomularze polscy w kraju i na świecie 1821–1999. Słownik biograficzny, Oficyna Wydawnicza „Rytm”, Warszawa 1999, ss. 660. ISBN 83-87893-52-8
  • Inteligencji polskiej dole i niedole. XIX i XX wiek, Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna i Stowarzyszenie Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych im. St. Herbsta, Łowicz 1999, ss. 437. ISBN 83-87222-12-7
  • Świat wolnomularski (lata trzydzieste – lata dziewięćdziesiąte XX wieku). Konkrety: geografia, liczebność, odłamy, nurty, ponadpaństwowe porozumienia i organizacje, t. 1: Trudne czasy 1932–1945, Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna, Łowicz 2004, ss. 302. ISBN 83-87222-28-3
  • Świat wolnomularski (lata trzydzieste – lata dziewięćdziesiąte XX wieku). Konkrety: geografia, liczebność, odłamy, nurty, ponadpaństwowe porozumienia i organizacje, t. 2: 1945 – lata dziewięćdziesiąte XX w., Neriton, Instytut Historii PAN, Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna, Warszawa 2006, ss. 507. ISBN 83-89729-77-6

Jedną z najważniejszych prac Ludwika Hassa jest trzyczęściowa monografia odtwarzająca dzieje masonerii w Europie Środkowo-Wschodniej. Składają się na nią tytuły:

Wybrane artykuły

Uwagi

  1. ↑ Nie zachowały się dowody na to, że Hass został aresztowany lub skazany za działalność trockistowską[3].
  2. ↑ Związany z prawicą antykomunistyczną Kossecki był współpracownikiem Hassa i otrzymał od niego kopię Listu, która wpadła następnie podczas rewizji w jego domu w ręce SB. Modzelewski uważał Kosseckiego za agenta, któremu Hass przekazywał informacje o opozycji[3].

Przypisy

  1. ↑ a b Cegielski 2009 ↓, s. 249.
  2. ↑ Maciejewski 1993 ↓, s. 110.
  3. ↑ a b c Szelegieniec 2021 ↓, s. 174.
  4. ↑ Maciejewski 1993 ↓, s. 110, 112.
  5. ↑ Cegielski 2009 ↓, s. 249–250.
  6. ↑ a b c d Maciejewski 1993 ↓, s. 112.
  7. ↑ a b c d Cegielski 2009 ↓, s. 250.
  8. ↑ Tomasz Wituch, Bogdan Stolarczyk, Studenci Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1945–2000, Wydawnictwo Arkadiusz Wingert, Kraków 2010, s. 643
  9. ↑ a b c d Potkański 2012 ↓, s. 151.
  10. ↑ a b Maciejewski 1993 ↓, s. 109.
  11. ↑ Jedlicki 1963 ↓, s. 125.
  12. ↑ a b Starnawski 2021 ↓, s. 240.
  13. ↑ Andrzej Friszke, Początki Klubu Krzywego Koła, „Zeszyty Historyczne”, 149, 2004, s. 85.
  14. ↑ Jedlicki 1963 ↓, s. 133.
  15. ↑ Jedlicki 1963 ↓, s. 105.
  16. ↑ Jedlicki 1963 ↓, s. 127–128.
  17. ↑ Maciejewski 1993 ↓, s. 109–110.
  18. ↑ a b Krzysztof Łoziński, Sekta komunistów, „Wprost”, 1072 (24), 16 czerwca 2003 [zarchiwizowane z adresu 2018-03-16].
  19. ↑ a b c Szelegieniec 2021 ↓, s. 164.
  20. ↑ Tezy listu są oparte na tekście programu IV Międzynarodówki trockistowskiej uchwalonego w 1957 roku. Tekst tego programu („Program Rewolucji Politycznej IV Międzynarodówki” Internationale d'Edition, Paris) znajduje się w aktach sprawy Kuronia i Modzelewskiego z 1965 roku (Archiwum Sądu Wojewódzkiego w Warszawie, Nr IV – K 186/65). Skład sędziowski uznał wówczas zarzut ich działania z polecenia IV Międzynarodówki w latach 1964–1965 za w pełni udowodniony.
  21. ↑ Starnawski 2021 ↓, s. 243.
  22. ↑ Szelegieniec 2021 ↓, s. 171.
  23. ↑ Szelegieniec 2021 ↓, s. 170.
  24. ↑ a b Maciejewski 1993 ↓, s. 112–113.
  25. ↑ Szelegieniec 2021 ↓, s. 172.
  26. ↑ Potkański 2012 ↓, s. 152.
  27. ↑ Szelegieniec 2021 ↓, s. 173.
  28. ↑ Kryptonim „Pegaz”. Służba Bezpieczeństwa wobec Towarzystwa Kursów Naukowych 1978–1980, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2008, s. 213, 384, 464, 489; M. Dołęgowska-Wysocka, Hass – Bezpieka – Masoni, „Wolnomularz Polski”, nr 63, Lato 2015, s. 8-10; „Woliński na tropach polskich wolnomularzy, czyli perypetie Ludwika Hassa z SB. Rozmowa z dr. Norbertem Wójtowiczem, „Wolnomularz Polski”, nr 63, Lato 2015, s. 11–13.
  29. ↑ Cegielski 2009 ↓, s. 251.
  30. ↑ a b c d e Cegielski 2009 ↓, s. 252.
  31. ↑ Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. 1: A-D, red. nacz. Feliks Tych, Warszawa: „Książka i Wiedza” 1978, s. 5
  32. ↑ Magdalena Prokopowicz (red.), Żydzi polscy. Historie niezwykłe, Wydawnictwo Demart, Warszawa 2010, s. 115–117.
  33. ↑ Cegielski 1993 ↓, s. 114–115, 117.
  34. ↑ Cegielski 1993 ↓, s. 116.
  35. ↑ Jedlicki 1963 ↓, s. 125–126.
  36. ↑ Tadeusz Cegielski, Ludwik Hass 1918–2008 [online], Instytut Historii PAN [dostęp 2024-10-07] [zarchiwizowane z adresu 2022-03-20].
  37. ↑ Norbert Wójtowicz, (rec.) Ludwik Hass, Masoneria polska XX wieku. Losy, loże, ludzie, Warszawa 1996, „Notatki Płockie”, 1996, nr 4(169), s. 51–53.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!