Procentowy udział ludności ukraińskiej według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002Ludność Rzeczypospolitej z językiem ojczystym ukraińskim i ruskim, według spisu powszechnego 1931 rokuUdział Ludności Ukraińskiej w gminach województwa Warmińsko-Mazurskiego[1]
W 1569 na sejmie w Lublinie do Korony Królestwa Polskiego włączono województwo podlaskie, województwo wołyńskie, województwo kijowskie oraz województwo bracławskie. Szlachcie ruskiej z tych województw pozwolono zachować swoje prawa i cieszyć się szerokimi wolnościami: językiem urzędowym na tych ziemiach miał być nadal język ruski, a szlachta ruska otrzymywała przywileje identyczne jak szlachta polska[3]. Status prawny ziem ukrainnych inkorporowanych zbliżony był do autonomii, a szlachta ruska uzyskała miejsca w polskim parlamencie[4]. Mimo szerokich swobód przyznanych Rusinom na ziemiach ukrainnych doszło do niezadowolenia społecznego, które miało pewien wpływ na późniejsze powstania kozackie przeciw Rzeczypospolitej, z których największym było Powstanie Chmielnickiego.
Ukraińcy i Rusini w II Rzeczypospolitej
Język ukraiński i ruski według powiatów II RP w procentach populacji całkowitej
Pierwszy spis ludności w Polsce po I wojnie światowej został przeprowadzony w 1921 r. Nie objął on ziemi wileńskiej i polskiej części Górnego Śląska. Ponadto spis zbojkotowała znaczną część ludności ukraińskiej w Galicji Wschodniej. Według spisu Ukraińcy stanowili najliczniejszą grupę spośród niepolskich narodowości. Całkowita liczba ludności wynosiła 27,2 mln mieszkańców. Ukraińcy stanowili (3 898 431 osób) – 14,3 proc[5].
Według dr Alfonsa Krysińskiego, 1 stycznia 1928 r. liczba Ukraińców wynosiła ok. 4,9 mln., a na końcu 1929 r. ok. 5 mln[6]. Krysiński pominął jednak mieszkańców Polesia (ok. 200 tys.), Chełmszczyzny i Podlasia (około 20 tys.) oraz Ukraińców wyznania rzymskokatolickiego. Tym samym maksymalna przybliżona liczba Ukraińców w Polsce na koniec 1929 r. wynosiłaby około 5,1–5,2 mln osób[7].
Na terenie okupacji sowieckiej praca jest znacznie trudniejsza niż w generalnej Guberni. Wynika to przede wszystkim z tego, że bolszewicy rozporządzają znacznie liczniejszym aparatem policyjnym, rozumieją język polski i mają dużą pomoc elementu miejscowego: Ukraińców, Białorusinów, a przede wszystkim Żydów – mają też dużo zwolenników wśród młodzieży, którą faworyzują i dają jej posady.
W latach 1944–1945 w ramach repatriacji ludności ukraińskiej przesiedlono z Polski do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej około 480 tysięcy osób. Po przesiedleniach w granicach Polski pozostawało nadal ponad 140 tys. osób narodowości ukraińskiej. Zostali oni w większości deportowani z południowo-wschodniej Polski i osiedleni na Ziemiach Odzyskanych.
W 1956 r. Ukraińcom zezwolono na koncesjonowaną legalną działalność kulturalną i oświatową w ramach Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego oraz na wydawanie w języku ukraińskim tygodnika „Nasze Słowo”.
Od 2014 zauważalne jest zwiększenie skali migracji ukraińskiej do Polski i coraz częstszy pobyt długoterminowy.
Liczebność
Mniejszość narodowa
Według narodowego spisu powszechnego 2011 narodowość ukraińską zadeklarowało 51 001 osób, z czego 27 630 jako jedyną[9]. Z tej grupy właściwa mniejszość ukraińska w Polsce (osoby posiadające polskie obywatelstwo) obejmuje 38 795 osób[10]. Podczas narodowego spisu powszechnego ludności w 2002 narodowość ukraińską zadeklarowało 27 172 obywateli RP, w tym w poszczególnych województwach:
Według pierwszego, eksperymentalnego opracowania GUS na temat cudzoziemców w Polsce, według stanu na 31 grudnia 2019, liczba cudzoziemców narodowości ukraińskiej wynosiła 1 351 418[12]. W 2021 roku liczba obywateli ukraińskich przebywających w Polsce i posiadających ważne zezwolenia na pobyt (nie licząc osób przebywających w ramach ruchu bezwizowego lub na podstawie wiz) przekroczyła 300 tysięcy. Najczęstszym celem pobytu była praca (77%), a kolejnym kwestie rodzinne (12%)[13]. Liczbę Ukraińców pracujących legalnie w Polsce szacowano w tym czasie na ok. 850 tysięcy, wskazując, że przy uwzględnieniu szarej strefy mogło to być nawet 1,5 miliona osób[14].
W 2022 po rosyjskiej inwazji Polska stała się jednym z państw przyjmujących uchodźców z Ukrainy. Od 24 lutego do 17 czerwca 2022 do Polski trafiło ponad 4,9 mln osób, głównie kobiety i dzieci[15]. Większość z nich zamieszkała w dużych ośrodkach miejskich[16].
Liczba Ukraińców (w tym uchodźców) według obszarów metropolitalnych w roku 2022[16]
↑Karol Grunberg, Bolesław Sprengel: Trudne sąsiedztwo, Warszawa 2005.
↑Henryk Litwin: Od Unii Lubelskiej do III rozbioru Rzeczypospolitej. Rzeczpospolita–Ukraina. Szkic wydarzeń politycznych, [w:] Między sobą. Szkice historyczne polsko-ukraińskie, Lublin 2000, s. 85.
↑Zbigniew K. Wójcik: Okupacja i konspiracja w regionie przemyskim (1939-1941). Studium porównawcze. [w:] Okupacja sowiecka ziem polskich 1939–1941, pod red. Piotra Chmielowca. Rzeszów – Warszawa, 2005, s. 80.
↑Осередок Української Kультури [online], web.archive.org, 5 czerwca 2008 [dostęp 2022-05-22] [zarchiwizowane z adresu 2008-06-05].strona główna serwisu