Ludność Rzeczypospolitej Polskiej z językiem ojczystym niemieckim, według spisu powszechnego 1931 rokuMajoraty i osiadłości niemieckie w Królestwie Polskiem w dniu 1 stycznia 1907 rokuGminy w Polsce (Warmia i Mazury oraz Górny Śląsk), w których co najmniej 1% mieszkańców określiło się w czasie spisu powszechnego z 2002 r. jako NiemcyGłosy na listę Mniejszości niemieckiej w wyborach parlamentarnych w 2007 w poszczególnych gminach województwa opolskiegoOsadnictwo i podboje niemieckie na wschodzie do 1400Odsetek ludności niemieckiej w podziale na powiaty według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2021 w Polsce
Obecnie mniejszość niemiecka w Rzeczypospolitej Polskiej to obywatele Polski narodowościniemieckiej, którzy zadeklarowali swoją niemiecką narodowość w ramach spisów powszechnych organizowanych na terenie państwa polskiego.
Historia
Ze względów historycznych i historyczno-geograficznych miejscem zamieszkania tej mniejszości są tereny, które w czasach historycznych znajdowały się na pograniczu polsko-niemieckim.
Z historycznego punktu widzenia na wzrost lub spadek liczby obywateli państwa polskiego pochodzenia niemieckiego największy wpływ miały wypadki dziejowe związane z:
Odpadnięcie od Polski Śląska, Pomorza Zachodniego oraz ziemi lubuskiej. Wieloletnie panowanie dynastii niemieckich na tym obszarze oraz germanizacja dynastii rodzimych. Polityka germanizacyjna władz pruskich, która doprowadziła do znacznej germanizacji tych obszarów;
zmiany granic po drugiej wojnie światowej i ich przesunięcie na tzw. linię Odry i Nysy. Zmiany te dotyczą ziem niezaliczających się do byłego zaboru pruskiego;
masowe wysiedlanie ludności niemieckiej przez cofające się jednostki armii niemieckiej i kontynuacja tego procesu przez aliantów i władze PRL w latach 1945–1950[2].
Pojęcie mniejszości narodowych pojawiło się, jako przedmiot zainteresowania badaczy i polityków, dopiero po I wojnie światowej. Według spisu powszechnego z 1931 r. w Polsce zamieszkiwało wówczas ok. 30% obywateli narodowości innej niż polska. Mniejszość niemiecka szacowana była na 734 tys. i pozycjonowało ją to na 5. miejscu[3].
Stan obecny
Pochodzenie
Obecnie na mniejszość niemiecką w Polsce składają się głównie obywatele Niemiec sprzed 1939 r. deklarujący wówczas narodowość polską - lub rzadziej - niemiecką oraz ich potomkowie na tzw. Ziemiach Odzyskanych, którzy po przejęciu tych terenów przez państwo polskie zadeklarowali narodowość polską i tylko w ten sposób uniknęli wysiedlenia po II wojnie światowej. W pierwszych dekadach po wojnie grupa ta była określana przez władze jako autochtoni. Również do tej grupy zaliczani byli etniczni Niemcy którzy poślubili polskich małżonków i mogli pozostać w Polsce; dotyczyło to również dzieci z rodzin mieszanych.
Kolejną grupą byli etniczni Niemcy których ze względów ekonomicznych zostawiono w Polsce do lat 50; niektórzy z nich naturalizowali się.
Część mniejszości niemieckiej m.in. z przyczyn ekonomicznych, ale nie tylko, emigrowała na stałe do Niemiec przy różnych okazjach. Po upadku komunizmu i otwarciu granic w latach 90. XX w. ożywiły się kontakty mniejszości niemieckiej z Niemcami.
Osobną grupą są obywatele Niemiec osiedlający się w Polsce po 1989 roku których liczba wciąż rośnie oscylując około 20 tys. (2024).
Dane statystyczne (2002)
Według wyników spisu powszechnego z 2002 r. narodowość niemiecką deklarowało 152 897 osób (0,4% mieszkańców Polski), spośród których 147 094 miało obywatelstwo polskie, co jest zgodnie z ustawą warunkiem koniecznym zaliczenia do niemieckiej mniejszości narodowej w Polsce. Najwięcej Niemców zamieszkuje w województwie opolskim – 106 855 osób[a] (69,9% wszystkich zamieszkałych w Polsce Niemców) oraz w województwie śląskim – 31 882 osób (20,8% ogółu Niemców w Polsce), w pozostałych województwach mieszka ich łącznie 14 160 (9,3% ogółu Niemców w Polsce). Znaczący udział w ogóle mieszkańców Niemcy mają tylko w województwie opolskim – 10%. W pozostałych województwach stanowią niewielki odsetek mieszkańców: 0,67% w województwie śląskim, 0,32% w warmińsko-mazurskim i 0,1% w pomorskim. Najniższy odsetek (0,005%) Niemcy stanowią w województwie lubelskim i świętokrzyskim.
Zgodnie z informacjami zawartymi w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań z 2011 r. odnotowano w sumie 147,8 tys. osób deklarujących przynależność niemiecką (jako jedyną narodowość niemiecką wskazało jedynie 44,5 tys. osób, 103,3 tys. osób połączyło narodowość niemiecką z polską, 74,5 tys. osób zadeklarowało narodowość niemiecką jako pierwszą, 73,3 tys. jako drugą)[4]. Miastem z największym udziałem Niemców jest Biała Prudnicka (32,2%)[5].
Zgodnie z informacjami zawartymi w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań z 2021 r. odnotowano w sumie 144,2 tys. osób deklarujących przynależność niemiecką, co oznacza spadek o 3,6 tys. w porównaniu z danymi sprzed 10 lat.
Tablica z nazwą polską i niemiecką przed wjazdem do LeśnicySiedziba koła mniejszości niemieckiej w Tarnowie Opolskim
Obecnie największym stowarzyszeniem mniejszości niemieckiej w Polsce jest Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim (TSKN)[7], zaś „jedyną organizacją Mniejszości Niemieckiej w Polsce, która nie jest finansowana przez rząd niemiecki”[8], lecz przez 11 112 płacących składki członków i Departament Kultury Mniejszości Narodowych w Warszawie, jest Rada Niemców Górnośląskich z siedzibą w Katowicach. Największą i najstarszą organizacją młodzieżową natomiast jest Związek Młodzieży Mniejszości Niemieckiej w RP.
TSKN regularnie (od 1991 r.) zgłasza swoich kandydatów w wyborach parlamentarnych z listy komitetu wyborczego „Mniejszość Niemiecka”. Komitet wyborczy mniejszości narodowej nie jest związany klauzulą zaporową 5% głosów w skali kraju, determinującą prawo do uczestniczenia w podziale mandatów w wyborach do Sejmu.
Alastair Rabagliati, Participation of the German and Belarusian Minorities within the Polish Political System 1989-1999, Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2001.
Dariusz Matelski, Niemcy w Polsce w XX wieku, PWN, Warszawa-Poznań 1999.
Dariusz Matelski, Krzysztof Pietkiewicz, Od Rzeczpospolitej wielu narodów do Rzeczpospolitej Polskiej – Polaków, [w:] Mniejszości narodowe na ziemiach polskich. Red. Krzysztof Pietkiewicz, Szreniawa 2018, s. 8–26.
.jpg)
